Η αίτηση ένταξης της Τουρκίας στους BRICS: Επιπτώσεις και αντιμετώπιση

Η Τουρκία, υπό την ηγεσία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει εκφράσει έντονο ενδιαφέρον και υπέβαλε αίτηση για ένταξή της στην ομάδα των BRICS, που αποτελείται από τις αναδυόμενες οικονομίες της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής. Η επιδίωξη αυτή της Τουρκίας αντικατοπτρίζει μια στρατηγική αναπροσαρμογής της εξωτερικής της πολιτικής και των προσπαθειών της να ενισχύσει τη θέση της στη διεθνή σκηνή. Ωστόσο, η προοπτική ένταξης της Τουρκίας στους BRICS προκαλεί ανησυχίες σε διάφορα επίπεδα, επηρεάζοντας άμεσα τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο και επιβάλλοντας νέες προκλήσεις για το NATO, τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), την Κύπρο και την Ελλάδα.

Η στρατηγική στροφή της Τουρκίας προς τους BRICS

Η ένταξη στους BRICS αποτελεί για την Τουρκία μια ευκαιρία να διαφοροποιήσει τις διεθνείς της σχέσεις και να αναζητήσει νέους συμμάχους εκτός του Δυτικού κόσμου. Η κίνηση αυτή αντανακλά τις προσπάθειες της Άγκυρας να μειώσει την εξάρτησή της από τη Δύση και να δημιουργήσει έναν νέο πόλο ισχύος, στον οποίο θα μπορεί να διαδραματίσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο. Επιπλέον, μέσω της ένταξης στους BRICS, η Τουρκία ελπίζει να αυξήσει την οικονομική της συνεργασία με αναδυόμενες αγορές, ενισχύοντας τις εμπορικές και επενδυτικές ροές προς την τουρκική οικονομία, η οποία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις τα τελευταία χρόνια.

Επιπτώσεις σε Κύπρο και Ελλάδα

Η ένταξη της Τουρκίας στους BRICS θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Για την Κύπρο, η οποία ήδη αντιμετωπίζει τις διαρκείς τουρκικές προκλήσεις στην ΑΟΖ της και την κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού, η τουρκική ένταξη στους BRICS μπορεί να σηματοδοτήσει την ενίσχυση της θέσης της Τουρκίας στις διεθνείς διαπραγματεύσεις, καθιστώντας δυσκολότερη την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Η προσχώρηση της Τουρκίας σε μια τέτοια οικονομική και πολιτική ομάδα μπορεί να προσδώσει στην Άγκυρα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για να επιδιώξει τις διεκδικήσεις της, περιλαμβάνοντας και το ζήτημα της κυπριακής ΑΟΖ, εντείνοντας την ένταση στην περιοχή.

Για την Ελλάδα, η οποία έχει τα δικά της προβλήματα με την Τουρκία, ιδιαίτερα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, η ένταξη της Τουρκίας στους BRICS θα μπορούσε να επιδεινώσει τις ήδη τεταμένες σχέσεις. Η Αθήνα ανησυχεί ότι η ενίσχυση των δεσμών της Τουρκίας με χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια περισσότερο επιθετική τουρκική εξωτερική πολιτική, καθώς η Άγκυρα θα αισθάνεται ότι έχει την υποστήριξη ισχυρών συμμάχων πέραν της Δύσης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες πιέσεις για την Ελλάδα, η οποία μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με μια πιο αδιάλλακτη και ενισχυμένη Τουρκία στα ζητήματα των θαλάσσιων συνόρων και της υφαλοκρηπίδας.

Ευρύτερες επιπτώσεις σε Ανατολική Μεσόγειο

Η Ανατολική Μεσόγειος είναι ήδη μια περιοχή έντονων γεωπολιτικών ανταγωνισμών, με τις εντάσεις να ενισχύονται από τη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ πολλών κρατών, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των περιφερειακών δυνάμεων. Η ένταξη της Τουρκίας στους BRICS μπορεί να περιπλέξει περαιτέρω την κατάσταση, καθώς θα προσθέσει μια νέα δυναμική στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων. Οι BRICS, και ιδιαίτερα η Ρωσία και η Κίνα, έχουν δείξει ενδιαφέρον για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, και μια ενισχυμένη συνεργασία με την Τουρκία θα μπορούσε να επηρεάσει τις εξελίξεις σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων και η ασφάλεια των θαλασσίων οδών.

Αντιμετώπιση από NATO, ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ελλάδα και Κύπρο

Η πιθανότητα ένταξης της Τουρκίας στους BRICS εγείρει σημαντικές προκλήσεις για το NATO, τις ΗΠΑ, την ΕΕ, την Ελλάδα και την Κύπρο, οι οποίες πρέπει να αντιδράσουν με στρατηγική προσοχή.

Το NATO, ως ένας αμυντικός οργανισμός στον οποίο η Τουρκία είναι μέλος, θα πρέπει να επανεξετάσει την προσέγγισή του προς την Άγκυρα. Η στενότερη συνεργασία της Τουρκίας με χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι οποίες θεωρούνται αντίπαλες δυνάμεις για το NATO, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κρίση εμπιστοσύνης εντός της Συμμαχίας.

Οι ΗΠΑ, ως ηγέτιδα δύναμη της Δυτικής συμμαχίας, αντιμετωπίζουν επίσης ένα δίλημμα. Η Ουάσιγκτον θα πρέπει να εντείνει τις διπλωματικές της προσπάθειες για να διατηρήσει την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διατηρήσει μια σκληρή στάση έναντι των παραβιάσεων των διεθνών κανόνων από την Άγκυρα. Η επιβολή κυρώσεων, όπου κρίνεται αναγκαίο, θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο πίεσης, αλλά θα πρέπει να συνοδεύεται από πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας σε τομείς όπως η άμυνα και η ενέργεια.

Παράλληλα με το NATO και τις ΗΠΑ, η ΕΕ διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας και των επιπτώσεων της πιθανής ένταξής της στους BRICS. Η ΕΕ έχει συμφέρον να διατηρήσει τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, όχι μόνο λόγω των άμεσων γεωπολιτικών επιπτώσεων, αλλά και λόγω της ενεργειακής ασφάλειας που συνδέεται με τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή.

Η ΕΕ θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για να κρατήσει την Τουρκία προσδεδεμένη στην ευρωπαϊκή πορεία, ακόμη και αν αυτή η προοπτική φαίνεται απομακρυσμένη υπό την τρέχουσα τουρκική ηγεσία. Η δυνατότητα χρήσης οικονομικών και πολιτικών κινήτρων, αλλά και κυρώσεων, μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης προς την Άγκυρα.

Η Ελλάδα και η Κύπρος, ως χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των τουρκικών διεκδικήσεων, θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους να ενισχύσουν τις συμμαχίες τους και να αυξήσουν την αποτρεπτική τους ικανότητα. Η Αθήνα, η Λευκωσία και η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστούν στενά με τις ΗΠΑ, το NATO, το Ισραήλ και την Αίγυπτο για να διασφαλίσουν ότι τα συμφέροντά τους στην Ανατολική Μεσόγειο θα προστατευθούν. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενίσχυσης των αμυντικών συνεργασιών, της προώθησης ενεργειακών έργων που θα μειώσουν την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία και την Τουρκία, και της ενίσχυσης των διπλωματικών προσπαθειών για την επίλυση των διαφορών στην περιοχή.

Η επιδίωξη της Τουρκίας για ένταξη στους BRICS αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής της Άγκυρας να ενισχύσει τη θέση της στη διεθνή σκηνή και να διαφοροποιήσει τις σχέσεις της πέρα από το Δυτικό στρατόπεδο. Ωστόσο, αυτή η κίνηση έχει σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες για την Κύπρο, την Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Το NATO, οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Ελλάδα και η Κύπρος θα πρέπει να αντιδράσουν με στρατηγική ευελιξία και αποφασιστικότητα, για να διασφαλίσουν ότι οι ισορροπίες στην περιοχή δεν θα διαταραχθούν προς όφελος της Τουρκίας. Η διατήρηση της σταθερότητας και της ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο απαιτεί προσεκτική διαχείριση και συντονισμένη δράση απ’ όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

*Καθηγητής στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy