Αντιμετώπιση της διαφθοράς και διαπλοκής στην Κύπρο
Η διαφθορά και η διαπλοκή αποτελούν διαχρονικά φαινόμενα που πλήττουν την κοινωνία και την οικονομία της Κύπρου. Παρά τις κάποιες προσπάθειες που έχουν γίνει κατά καιρούς για την καταπολέμησή τους, τα φαινόμενα αυτά εξακολουθούν να διατηρούνται, δημιουργώντας σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία των θεσμών, στην εμπιστοσύνη των πολιτών και στην ανάπτυξη της χώρας.
Η διαφθορά στη χώρα μας δεν περιορίζεται σε ένα μόνο τομέα, αλλά διεισδύει σε διάφορους τομείς της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης, της πολιτικής, ακόμα και της επιχειρηματικής κοινότητας. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι τα «χρυσά διαβατήρια», ένα σκάνδαλο που αποκαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια και προκάλεσε διεθνή κατακραυγή. Η υπόθεση αυτή κατέδειξε τη βαθιά ριζωμένη διαπλοκή μεταξύ πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, καθώς και την ανεπάρκεια των ελεγκτικών μηχανισμών.
Η διαφθορά υπονομεύει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, και έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στην κοινωνία. Αποθαρρύνει τις επενδύσεις, ενισχύει την ανισότητα, και αυξάνει τη φτώχεια, ενώ συγχρόνως διαβρώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς. Είναι, λοιπόν, αναγκαίο να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα σε όλη του την έκταση και να αναζητήσουμε αποτελεσματικές λύσεις για την αντιμετώπισή του.
Προτεινόμενα μέτρα καταπολέμησης
Η καταπολέμηση της διαφθοράς απαιτεί συντονισμένες ενέργειες από την κυβέρνηση και τις αρμόδιες Αρχές. Τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπιση της διαφθοράς και της διαπλοκής στην Κύπρο είναι πολλά, αλλά εκείνο που προέχει είναι η αποτελεσματική εφαρμογή τους, με άλλα λόγια η θεωρία να γίνει πράξη. Παρακάτω προτείνονται ορισμένα δραστικά και αποτελεσματικά μέτρα:
Ενίσχυση της διαφάνειας: Η διαφάνεια είναι κεντρική στη μάχη κατά της διαφθοράς. Η κυβέρνηση πρέπει να προωθήσει πολιτικές που διασφαλίζουν τη δημοσιοποίηση όλων των διαδικασιών που αφορούν τη δημόσια διοίκηση, τις κρατικές προμήθειες, τις προσφορές και τις συμβάσεις. Η δημιουργία μιας κεντρικής διαδικτυακής πλατφόρμας, όπου θα αναρτώνται όλες οι πληροφορίες σχετικά με τις κρατικές συμβάσεις, τις προσφορές, τις δωρεές και τις επιχορηγήσεις, θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη της διαφθοράς.
Ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών: Είναι αναγκαίο να ενισχυθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, τόσο σε επίπεδο πόρων όσο και σε επίπεδο αρμοδιοτήτων. Η ανεξαρτησία των Αρχών ελέγχου πρέπει να διασφαλιστεί και να προστατευτεί, ώστε να μπορούν να λειτουργούν χωρίς παρεμβάσεις και πιέσεις. Η ενίσχυση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας και η θεσμοθέτηση ενός ανεξάρτητου εθνικού συμβουλίου κατά της διαφθοράς, με πλήρεις και ποικίλες αρμοδιότητες πέραν των «δικαστικών» αρμοδιοτήτων της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς, θα μπορούσαν να αποτελέσουν βασικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
Νομοθετική ενίσχυση: Η νομοθεσία κατά της διαφθοράς πρέπει να εκσυγχρονιστεί και να γίνει πιο αυστηρή. Η ποινικοποίηση της παράνομης χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων, η προστασία των πληροφοριοδοτών (whistleblowers), και η αυστηροποίηση των ποινών για περιπτώσεις διαφθοράς και διαπλοκής αποτελούν αναγκαία βήματα. Παράλληλα, πρέπει να εισαχθούν αποτελεσματικοί μηχανισμοί για τον έλεγχο της περιουσιακής κατάστασης των δημόσιων λειτουργών και των πολιτικών προσώπων.
Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Η καταπολέμηση της διαφθοράς δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με θεσμικά μέτρα. Απαιτείται επίσης μια ευρύτερη κοινωνική αλλαγή νοοτροπίας. Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση του κοινού, ιδιαίτερα των νέων, σχετικά με τις επιπτώσεις της διαφθοράς είναι καίριας σημασίας. Ολοκληρωμένα προγράμματα που προωθούν την ηθική, τη διαφάνεια και το κράτος δικαίου θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα μακροπρόθεσμο μέτρο πρόληψης.
Ενίσχυση της δικαιοσύνης: Η δικαιοσύνη πρέπει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Η επιτάχυνση των δικαστικών διαδικασιών και η ενίσχυση της ανεξαρτησίας των δικαστικών λειτουργών είναι αναγκαία για την αποτελεσματική δίωξη των υποθέσεων διαφθοράς. Η δημιουργία ειδικών τμημάτων δικαιοσύνης, αρμόδιων για τη διαχείριση υποθέσεων διαφθοράς, θα μπορούσε να επιταχύνει τις διαδικασίες και να διασφαλίσει την απόδοση δικαιοσύνης.
Συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς: Η Κύπρος πρέπει να ενισχύσει τη συνεργασία της με διεθνείς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς, όπως είναι, για παράδειγμα, η Διεθνής Διαφάνεια και το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών και του Εγκλήματος (UNODC). Μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και πρακτικών, καθώς και της αξιοποίησης διεθνών εμπειριών, η χώρα μπορεί να βελτιώσει τις δικές της πρακτικές και να εφαρμόσει αποδεδειγμένα αποτελεσματικά μέτρα.
Η ευθύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας
Η ευθύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπως κάθε ηγέτη, είναι καθοριστική στην αντιμετώπιση της διαφθοράς και της διαπλοκής στην Κύπρο. Ως ανώτατος πολιτικός άρχοντας της χώρας, έχει την υποχρέωση να ηγηθεί με αποφασιστικότητα και διαφάνεια στην εφαρμογή πολιτικών και μέτρων που θα εξαλείψουν αυτά τα φαινόμενα από την κυπριακή κοινωνία. Συνολικά, η ευθύνη του Προέδρου είναι καθοριστική στην προσπάθεια καταπολέμησης της διαφθοράς στην Κύπρο. Η επιτυχία ή αποτυχία αυτής της προσπάθειας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη δική του ηγεσία, αποφασιστικότητα και αφοσίωση στην αρχή της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Πρώτα και κύρια, ο Πρόεδρος έχει την ευθύνη να αποτελεί παράδειγμα μέσω της προσωπικής του ακεραιότητας και ηθικής. Η συμπεριφορά του σε θέματα διαφάνειας, αξιοκρατίας, επιλογής και διορισμών, λογοδοσίας και τήρησης των νόμων οφείλει να παραμένει υποδειγματική, ώστε να καθοδηγεί το σύνολο της δημόσιας διοίκησης και της πολιτικής ζωής. Το δημόσιο πρόσωπο του Προέδρου πρέπει να αποπνέει την εμπιστοσύνη ότι οι αποφάσεις του λαμβάνονται αξιοκρατικά και αντικειμενικά, με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον, και όχι για να εξυπηρετήσει ιδιωτικά ή κομματικά ή επικοινωνιακά ή άλλα οφέλη. Ειδικότερα σε θέματα αξιοκρατίας και διαφάνειας στους διορισμούς αξιωματούχων, ενώ το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο έχει σχεδιαστεί για να προάγει τη διαφάνεια και την αξιοκρατία, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις που αφορούν την πραγματική του ανεξαρτησία και αποτελεσματικότητα. Η ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου και η απομάκρυνση από πολιτική εμπλοκή και συμμετοχή, κυρίως υπουργών και υφυπουργών, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αύξηση της αξιοπιστίας και του αντίκτυπού του.
Δεύτερον, ο Πρόεδρος φέρει την ευθύνη για τη διαμόρφωση και την εφαρμογή πολιτικών που θα καταπολεμήσουν τη διαφθορά. Οφείλει να διασφαλίσει ότι η κυβέρνησή του προωθεί νομοθετικές πρωτοβουλίες που ενισχύουν τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα των ελεγκτικών μηχανισμών. Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση των θεσμών που είναι αρμόδιοι για την καταπολέμηση της διαφθοράς, όπως η Ελεγκτική Υπηρεσία και η Δικαιοσύνη, καθώς και τη θέσπιση αυστηρών μέτρων για την πάταξη της διαπλοκής σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης.
Επιπλέον, ο Πρόεδρος πρέπει να διασφαλίσει ότι οι υποθέσεις διαφθοράς ερευνώνται με ταχύτητα και αμεροληψία, και ότι οι υπεύθυνοι λογοδοτούν ανεξαρτήτως της πολιτικής τους θέσης ή της κοινωνικής τους επιρροής. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να παρέχει πολιτική στήριξη στις αρμόδιες Αρχές και να διασφαλίζει ότι αυτές λειτουργούν ανεξάρτητα, χωρίς παρεμβάσεις ή πιέσεις.
Τέλος, η ηγεσία του Προέδρου πρέπει να επιδείξει την απαραίτητη πολιτική βούληση για την πραγματική και διαρκή αλλαγή. Η διαφθορά δεν καταπολεμάται μόνο με νόμους και θεσμούς, αλλά και με αλλαγή κουλτούρας. Ο Πρόεδρος έχει την ευθύνη να καλλιεργήσει μια κουλτούρα μηδενικής ανοχής στη διαφθορά, εμπνέοντας την κοινωνία να απαιτήσει και να στηρίξει την ακεραιότητα και τη διαφάνεια.
Η κατάσταση της διαφθοράς και της διαπλοκής στην Κύπρο είναι ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο πρόβλημα, που απαιτεί τη λήψη άμεσων και αποφασιστικών μέτρων. Η κυβέρνηση και οι αρμόδιες Αρχές έχουν την ευθύνη να προστατεύσουν και να αναπτύξουν περαιτέρω τους αρμόδιους θεσμούς, και να διασφαλίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος. Η διαφάνεια, η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών, η νομοθετική ενίσχυση, η εκπαίδευση, η Δικαιοσύνη και η διεθνής συνεργασία είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους μπορεί να στηριχθεί μια αποτελεσματική στρατηγική κατά της διαφθοράς. Μόνο με τη συντονισμένη εφαρμογή αυτών και άλλων μέτρων, η Κύπρος θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θέτει η διαφθορά και να προχωρήσει προς ένα μέλλον διαφάνειας, δικαιοσύνης και οικονομικής ανάπτυξης.
*Καθηγητής στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy
