Σύστημα Υγείας ηλικιωμένων: Ελλείψεις και εισηγήσεις

Η πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα συστήματα και τις πολιτικές Υγείας ανέδειξε σοβαρές ελλείψεις στο Σύστημα Υγείας της Κύπρου, εστιάζοντας στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι πολίτες. Το κυπριακό Σύστημα Υγείας εμφανίζει κενά σε καίριες υπηρεσίες όπως η μακροχρόνια φροντίδα, η ανακουφιστική φροντίδα και η κοινοτική νοσηλευτική. Αυτές οι ανεπάρκειες οδηγούν σε υπερβολική οικονομική επιβάρυνση των πολιτών, που αναγκάζονται να αναζητούν ιδιωτικές λύσεις με υψηλό κόστος. Η γήρανση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την υποχρηματοδότηση και την έλλειψη συντονισμού, καθιστά την ανάγκη για συστημική βελτίωση πιο επιτακτική από ποτέ.

Η Κύπρος αντιμετωπίζει σημαντικές δημογραφικές αλλαγές. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω προβλέπεται να αυξηθεί από 17,1% το 2024 σε 19,1% το 2030, ενώ το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω αναμένεται να φτάσει το 8,3% έως το 2050. Η δημογραφική αυτή μεταβολή θα αυξήσει τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και μακροχρόνιας φροντίδας, ενώ οι υφιστάμενες δομές δεν επαρκούν για ν’ ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες. Αν και το Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓεΣΥ) έχει βελτιώσει την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας, παραμένουν σοβαρά προβλήματα, όπως οι μακρές λίστες αναμονής για διαγνωστικές εξετάσεις και η περιορισμένη διαθεσιμότητα εξειδικευμένων γιατρών.

Η χρηματοδότηση του κυπριακού Συστήματος Υγείας είναι ένα από τα βασικά προβλήματα που επηρεάζουν την ποιότητα και την επάρκεια των υπηρεσιών. Η Κύπρος διαθέτει μόνο το 6,8% του ΑΕΠ της στην υγεία, εκ των οποίων το 2,9% προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ το υπόλοιπο 3,9% καλύπτεται από ιδιωτικές πληρωμές. Αυτός ο συνδυασμός υποχρηματοδότησης και εξάρτησης από ιδιωτικά μέσα ενισχύει τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς οι ευάλωτες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι με χαμηλό εισόδημα, δυσκολεύονται να καλύψουν το κόστος περίθαλψης. Επιπλέον, η έλλειψη δομών μακροχρόνιας φροντίδας για τους ηλικιωμένους είναι εμφανής. Οι δημόσιες δομές είναι περιορισμένες, ενώ ο ιδιωτικός τομέας καλύπτει το κενό με υψηλό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί ηλικιωμένοι στερούνται ποιοτικής φροντίδας, επιβαρύνοντας παράλληλα τις οικογένειές τους. Η απουσία συντονισμένης πολιτικής για την ανακουφιστική φροντίδα οδηγεί επίσης σε ανεπάρκειες στη διαχείριση ασθενών με χρόνιες παθήσεις ή σε τελικό στάδιο, γεγονός που επιβαρύνει το Γενικό Σύστημα Υγείας.

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων είναι αναγκαία η εφαρμογή μιας ολιστικής προσέγγισης, που θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις. Πρώτον, η αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης για την υγεία είναι ζωτικής σημασίας. Η Κύπρος πρέπει να επενδύσει περισσότερο στις υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας, διασφαλίζοντας την προσβασιμότητα και την ποιότητα για όλους τους πολίτες. Η αύξηση των δημόσιων δαπανών μπορεί να επιτευχθεί μέσω καλύτερης αξιοποίησης των φορολογικών εσόδων και ευρωπαϊκών κονδυλίων. Παράλληλα, απαιτείται η δημιουργία νέων δημόσιων δομών μακροχρόνιας φροντίδας, οι οποίες θα παρέχουν υπηρεσίες σε χαμηλό κόστος, μειώνοντας την εξάρτηση από τον ιδιωτικό τομέα. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση επαγγελματιών υγείας αποτελεί επίσης προτεραιότητα. Η επένδυση στην εκπαίδευση εξειδικευμένου προσωπικού για την παροχή υπηρεσιών μακροχρόνιας και ανακουφιστικής φροντίδας θα συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω συνεργασιών με εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς Υγείας.

Η πρόσβαση σε υπηρεσίες Υγείας πρέπει να βελτιωθεί. Η μείωση του χρόνου αναμονής για διαγνωστικές εξετάσεις και η αύξηση της διαθεσιμότητας εξειδικευμένων γιατρών είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος. Η αναδιοργάνωση και ορθολογική διαχείριση των πόρων του ΓεΣΥ μπορεί να βοηθήσει σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Επιπλέον, η ανάπτυξη κοινοτικής νοσηλευτικής θα προσφέρει φροντίδα κατ' οίκον, υποστηρίζοντας τους ηλικιωμένους να παραμένουν στο οικείο τους περιβάλλον. Οι υπηρεσίες αυτές μπορούν να ανακουφίσουν την πίεση στα νοσοκομεία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Η συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την ενίσχυση του Συστήματος Υγείας. Δημιουργώντας συνεργασίες, η Κύπρος μπορεί ν’ αξιοποιήσει τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα για την παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών Υγείας, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η πρόσβαση και η οικονομική βιωσιμότητα. Η προώθηση τέτοιων συνεργασιών απαιτεί κατάλληλο νομικό πλαίσιο και διαφανείς διαδικασίες.

Ένας ακόμη σημαντικός πυλώνας δράσης είναι η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού. Μέσω εκστρατειών ενημέρωσης, οι πολίτες μπορούν να μάθουν τα δικαιώματά τους και τις διαθέσιμες υπηρεσίες. Αυτό θα συμβάλει στη μεγαλύτερη χρήση των παρεχόμενων δομών και στη βελτίωση της εμπιστοσύνης προς το Σύστημα Υγείας. Η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων είναι επίσης αναγκαία. Η Κύπρος μπορεί να επωφεληθεί από προγράμματα και χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ για την ανάπτυξη και αναβάθμιση των υπηρεσιών Υγείας. Η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά δίκτυα και πρωτοβουλίες θα δώσει τη δυνατότητα ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και ενίσχυσης της τεχνογνωσίας.

Τέλος, είναι σημαντικό να θεσπιστούν ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σύστημα διασφάλισης της ποιότητας, καθώς και μηχανισμοί συνεχούς αξιολόγησης και βελτίωσης των υπηρεσιών υγείας. Η παρακολούθηση της ποιότητας και η συλλογή δεδομένων θα επιτρέψουν τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων και την προσαρμογή των πολιτικών στις πραγματικές ανάγκες. Παράλληλα, η υποστήριξη των φροντιστών, είτε αυτοί είναι επαγγελματίες είτε μέλη οικογενειών, είναι καθοριστικής σημασίας. Η παροχή εκπαίδευσης, συμβουλευτικής και οικονομικής ενίσχυσης θα διευκολύνει το έργο τους και θα βελτιώσει την ποιότητα φροντίδας που παρέχουν.

Η εφαρμογή των παραπάνω εισηγήσεων απαιτεί συντονισμένη δράση από την κυβέρνηση, τους επαγγελματίες υγείας και την κοινωνία των πολιτών. Μόνο μέσω μιας συλλογικής προσέγγισης θα μπορέσει η Κύπρος ν’ ανταποκριθεί στις προκλήσεις της γήρανσης του πληθυσμού και να διασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για τους ηλικιωμένους της. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν είναι απλώς μια επιλογή, αλλά μια αναγκαιότητα για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και την προαγωγή της υγείας ως θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος.

*Καθηγητής-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE).