«Ηλέκτρα» και «Πήγασος» χαλούν τα ενεργειακά σχέδια Ερντογάν

Η Gazprom, η κρατική εταιρεία φυσικού αερίου της Ρωσίας, διέκοψε τη ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας την 1η Ιανουαρίου 2025, μετά τη λήξη της πενταετούς συμφωνίας διέλευσης. Η διακοπή ήταν αναμενόμενη αλλά και συμβολική, καθώς έρχεται μετά από σχεδόν τρία χρόνια πολέμου με τη Ρωσία και ενώ η Ευρώπη έχει ήδη μειώσει δραστικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου.

Η λήξη της συμφωνίας επηρέασε περίπου το 5% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ, με κύριους αποδέκτες την Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Μετά τη λήξη, η Ευρώπη λαμβάνει πλέον ρωσικό φυσικό αέριο μόνο μέσω του αγωγού TurkStream, που διασχίζει την Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται εκ νέου η σημασία αξιοποίησης των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, που θα συμβάλουν στη διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, αφαιρώντας από την Τουρκία τη υνατότητα να μετατραπεί σε μοναδικό ενεργειακό κόμβο της περιοχής.

Η διακοπή τροφοδοσίας από τη Ρωσία αναμένεται να αυξήσει προσωρινά τις τιμές του φυσικού αερίου, αλλά οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο αυτό, με εναλλακτικές πηγές, όπως υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, καθώς και αέριο μέσω αγωγών από τη Νορβηγία.

Υψηλές προσδοκίες από «Hλέκτρα»

Παρά τις προετοιμασίες, η λήξη της συμφωνίας μπορεί να δυσκολέψει την αναπλήρωση των αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ευρώπης πριν από τον επόμενο χειμώνα, με πιθανή αύξηση των τιμών το 2025. Οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν μειωθεί από τα υψηλά του 2022, αλλά παραμένουν διπλάσιες από τα ιστορικά επίπεδα. Αυτό αφαιρεί το επιχείρημα όσων υποστήριζαν πως δεν αξίζει η επένδυση στην εξόρυξη φυσικού αερίου από την Κυπριακή ΑΟΖ.

Η ExxonMobil, σε συνεργασία με την Qatar Energy, ξεκίνησε ήδη τις διαδικασίες με δύο νέες γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου. Η πρώτη γεώτρηση θα πραγματοποιηθεί στον στόχο «Ηλέκτρα» του τεμαχίου 5, με έναρξη στα μέσα Ιανουαρίου 2025 και εκτιμώμενη διάρκεια περίπου ενός μήνα. Μετά την ολοκλήρωση της γεώτρησης στον στόχο «Ηλέκτρα», το γεωτρύπανο θα μετακινηθεί στον στόχο «Πήγασος», στο τεμάχιο 10, κοντά στον ήδη ανακαλυφθέντα στόχο «Γλαύκος». Οι γεωλογικές δομές στο τεμάχιο 5 θεωρούνται υποσχόμενες, με εκτιμήσεις για πιθανά κοιτάσματα φυσικού αερίου μεταξύ 10 και 30 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών, αν και η επιβεβαίωση αυτών των εκτιμήσεων θα προκύψει μόνο μετά τις γεωτρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, η εξεύρεση ενός αξιόλογου κοιτάσματος σε ποσότητες θα ενισχύσει περαιτέρω τη σημασία της Κυπριακής Δημοκρατίας στην επόμενη μέρα επίλυσης της ενεργειακής εξίσωσης στην περιοχή, αφού θα μπουν πάλι στο τραπέζι έργα όπως ο EastMed και, γιατί όχι, ένας σταθμός υγροποίησης φυσικού αερίου στην Κύπρο.

Το ενεργειακό σχέδιο της Τουρκίας

Η Τουρκία, μαζί με το νέο καθεστώς-προτεκτοράτο στη Συρία, διεκδικεί να μετατραπεί σε κεντρικό κόμβο μεταφοράς φυσικού αερίου από το Κατάρ προς την Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν πέρασε πάνω από μια δεκαετία διεξάγοντας πόλεμο μέσω αντιπροσώπων κατά του Άσαντ, προσπάθησε να διατηρήσει ισορροπημένες σχέσεις με τη Ρωσία. Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να καθιερώσει την Τουρκία ως βασικό κόμβο για τη ροή ρωσικού φυσικού αερίου. Η Τουρκία, όχι μόνο θα λαμβάνει ρωσικό αέριο για τις δικές της ενεργειακές ανάγκες, αλλά θα μπορεί επίσης να εξάγει ρωσικό αέριο στην Ευρώπη. Ειδικά μετά την καταστροφή των αγωγών Nord Stream, η Τουρκία μπορεί να εξελιχθεί στην κύρια διαδρομή για τη μεταφορά ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη, μια εξέλιξη δυσμενής για τα συμφέροντα Ελλάδος-Κύπρου.

Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να "στριμώξει" την Ευρώπη από δύο πλευρές:

α) Ως βασική διαδρομή μεταφοράς φυσικού αερίου από το Κατάρ προς την Ευρώπη.

Β) Ως κύρια διαδρομή μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.

Αυτό θα προσφέρει στον Ερντογάν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή πάνω στην Ευρώπη.

Βασικοί στόχοι της στρατηγικής ΗΠΑ-ΝΑΤΟ

Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οι ΗΠΑ και οι βασικοί σύμμαχοι του ΝΑΤΟ αναζητούν νέες πηγές φυσικού αερίου για να μειώσουν την εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια. Με την ανάληψη της Προεδρίας των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ, στις 20 Ιανουαρίου, αυτή η στρατηγική πρόκειται να επιταχυνθεί, αποτελώντας μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας περιορισμού της ρωσικής και ιρανικής επιρροής, ενώ παράλληλα αντιπαρατίθεται στη στρατηγική της Κίνας για παγκόσμια κυριαρχία.

Η Ανατολική Μεσόγειος θεωρείται κρίσιμη για τη στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας, με τρεις βασικούς στόχους:

Α) Απεξάρτησης από τη Ρωσία: Οι ΗΠΑ προωθούν το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (LNG) ως εναλλακτική λύση, με κύριους προμηθευτές το Κατάρ, την Ανατολική Μεσόγειο και άλλες φιλικές χώρες.

B) Ενίσχυσης Δυτικής επιρροής: Εταιρείες από τις ΗΠΑ (Exxon Mobil), τη Βρετανία (BP, Shell), τη Γαλλία (TotalEnergies) και την Ιταλία (ENI) επενδύουν στην περιοχή, ελέγχοντας την παραγωγή και τις εξαγωγές φυσικού αερίου.

Γ) Αντιμετώπισης Ρωσίας-Ιράν: Η στρατηγική περιλαμβάνει την αποδυνάμωση της χρηματοδότησης των δύο χωρών μέσω της ενέργειας, ενώ παράλληλα περιορίζει την επιρροή της Κίνας.

Το «παράδοξο» της εμπλοκής Κατάρ

Η πρόσφατη στρατηγική στροφή του Κατάρ προς την Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί σημαντική απόκλιση από τις παραδοσιακές ενεργειακές του πολιτικές. Παρότι το Κατάρ είναι παγκόσμια δύναμη στη διανομή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), η εμπλοκή του στην περιοχή φαίνεται να καθοδηγείται από γεωπολιτικούς παράγοντες πέραν των οικονομικών κινήτρων. Η παρουσία του στην περιοχή υποδηλώνει μια προσπάθεια να αποκτήσει επιρροή σε ένα γεωστρατηγικά ευαίσθητο σημείο. Υπενθυμίζεται ότι η Qatar Petroleum είναι στην ίδια κοινοπραξία με την Εxxon Mobil, που είναι διαχειριστής σε τεμάχια της Κυπριακής ΑΟΖ

Την ίδια ώρα, ωστόσο, η στρατηγική του Κατάρ φαίνεται να ευθυγραμμίζεται στενά και με την Τουρκία, μια χώρα με την οποία διατηρεί ισχυρούς ιδεολογικούς και στρατηγικούς δεσμούς. Η συνεργασία αυτή δίνει στο Κατάρ τη δυνατότητα να επηρεάσει τις ενεργειακές δυναμικές της περιοχής, χωρίς να τραβάει την ίδια προσοχή που δέχεται η Τουρκία για την επιθετική της στάση. Παράλληλα, αναλυτές εκτιμούν πως παρουσία του Κατάρ μπορεί να διευκολύνει μυστικές επιχειρήσεις ή δράσεις παρακολούθησης σε ευαίσθητα περιουσιακά στοιχεία, όπως οι υποδομές φυσικού αερίου και οι ναυτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ.

Η συμμετοχή του Κατάρ στην περιοχή δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις ασφαλείας, ιδίως για χώρες όπως η Αίγυπτος και η Κύπρος, που ενδέχεται να ενισχύουν άθελά τους τις ευρύτερες στρατηγικές φιλοδοξίες του Κατάρ. Επιπλέον, η συνεργασία Κατάρ-Τουρκίας δεν αποκλείει την περαιτέρω επιδείνωση των υφιστάμενων εντάσεων μεταξύ της Τουρκίας και των αντιπάλων της, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ.

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων είναι απαραίτητη η ενίσχυση των περιφερειακών συμμαχιών, η προσεκτική αξιολόγηση των επενδύσεων του Κατάρ και μια πιο συντονισμένη στρατηγική από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, και σε αυτό το πλαίσιο η Κύπρος είναι μια χώρα που μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει κάποιον ρόλο.