Ο ανορθόδοξος τρόπος του Τραμπ που έκλεισε το «deal» στη Γάζα

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, κατάφερε να κάνει αυτό που κανείς δεν πίστευε εφικτό. Κήρυξε το τέλος του διετούς πολέμου στη Γάζα, πριν καν οι εμπλεκόμενοι συμφωνήσουν στις λεπτομέρειες. Με τη γνώριμη, επιχειρηματική του προσέγγιση γύρισε ανάποδα το εγχειρίδιο της διπλωματίας, μετατρέποντας μιαν ατελή συμφωνία σε πολιτικό γεγονός διεθνούς βεληνεκούς. Η τακτική του ήταν τόσο απλή όσο και ριψοκίνδυνη, που κατάφερε ουσιαστικά να δημιουργήσει μια αίσθηση τετελεσμένου, ποντάροντας ότι κανείς, ούτε στο Ισραήλ ούτε στη Χαμάς, δεν θα τολμούσε να απορρίψει μια ειρηνευτική «πρωτοβουλία Τραμπ». Πίσω όμως από τη θεαματική ανακοίνωση κρύβεται ένα περίπλοκο πλέγμα πιέσεων και παραχωρήσεων, που άλλαξαν μεν τους κανόνες του παιχνιδιού στη Μέση Ανατολή, εντούτοις δημιουργούν κάποιες απειλητικές για την ειρήνη γκρίζες ζώνες.

Πώς τα κατάφερε ο Τραμπ;

Η ανακοίνωση του Τραμπ ότι «τερμάτισε τον διετή πόλεμο στη Γάζα» στηρίχθηκε σε μιαν ασυνήθιστη τακτική. Πρώτα διακήρυξε τη νίκη και έπειτα ανάγκασε όλους τους εμπλεκομένους να συμπληρώσουν τις λεπτομέρειες που θα μετέτρεπαν τη συμφωνία σε πραγματικότητα.

Φυσικά μιλάμε γι’ ακόμα μια μη συμβατική ενέργεια του πλανητάρχη, όπου αναποδογύρισε το παραδοσιακό εγχειρίδιο της διπλωματίας, κατά το οποίο συνηθίζεται οι διαπραγματευτές να εργάζονται αθόρυβα στα παρασκήνια για να γεφυρώσουν τις διαφορές μεταξύ των εμπολέμων, πριν εμφανιστούν οι ηγέτες για ν’[ ανακοινώσουν τη συμφωνία. Καθώς οι μεσολαβητές περνούσαν τη νύχτα της Τετάρτης στο θέρετρο του Σαρμ ελ Σέιχ εξετάζοντας χάρτες και λίστες αιχμαλώτων, ο Τραμπ ανακοίνωνε ότι ετοιμάζεται να ταξιδέψει στην περιοχή για να γιορτάσει μια συμφωνία που ακόμη δεν είχε ολοκληρωθεί.

Σύμφωνα με αναλυτές, το στοίχημά του ήταν ότι κανείς δεν θα τολμούσε να του πει «όχι», και ότι οι επαγγελματίες διπλωμάτες θα τακτοποιούσαν τις λεπτομέρειες αργότερα. «Τερματίσαμε τον πόλεμο στη Γάζα», δήλωσε την Πέμπτη από τον Λευκό Οίκο, συγχαίροντας τον ειδικό απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ, τον Υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τον γαμπρό του, Τζάρεντ Κούσνερ, για τη συμβολή τους.

Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, την ώρα που ο Τραμπ πανηγύριζε, οι τεχνικές ομάδες συνέχιζαν να παλεύουν με τα δύσκολα ζητήματα, τα οποία είχαν εκτροχιάσει προηγούμενους γύρους διαπραγματεύσεων. Αξιωματούχοι της Χαμάς προειδοποιούσαν τους διαπραγματευτές στο Σαρμ ελ Σέιχ ότι θα αποχωρήσουν αν δεν ικανοποιηθούν βασικά αιτήματά τους, μεταξύ των οποίων ήταν οι γραμμές αποχώρησης του ισραηλινού στρατού και η λίστα Παλαιστινίων κρατουμένων που θα απελευθερωθούν με αντάλλαγμα τους Ισραηλινούς ομήρους.

Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε ότι οι διαπραγματευτές των ΗΠΑ στην Αίγυπτο έκριναν πως η συμφωνία ήταν «αρκετά κοντά», ώστε ο Τραμπ να την δημοσιοποιήσει το βράδυ της Τετάρτης. Μία ημέρα αργότερα, ωστόσο, οι συνομιλίες συνεχίζονταν, με τους διπλωμάτες να προσπαθούν να «γεμίσουν τα κενά» της συμφωνίας. «Υπάρχουν ακόμη πολλοί λόγοι για να πάνε στραβά τα πράγματα», παραδέχτηκε ο ίδιος αξιωματούχος.

Η δημόσια πίεση του Τραμπ δημιούργησε μια αίσθηση αναπόφευκτου, σημειώνει ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ και την Αίγυπτο, Ντάνιελ Κέρτσερ. «Ποιος θα ήθελε να είναι αυτός που θα εμποδίσει τον Πρόεδρο ν’ ανέβει στο βήμα της Κνεσέτ και ν’ ανακοινώσει ότι αξίζει το Νόμπελ Ειρήνης;».

Αν και η τακτική του φαίνεται να λειτούργησε για την επίτευξη της πρώτης φάσης της συμφωνίας, οι διπλωμάτες εκτιμούν ότι τα επόμενα στάδια θα είναι πολύ δυσκολότερα. Το μακροπρόθεσμο σχέδιο προβλέπει τον πλήρη αφοπλισμό της Χαμάς και την ανάπτυξη πολυεθνικής ειρηνευτικής δύναμης στη Γάζα, ζητήματα τόσο ακανθώδη, που οι διαπραγματευτές στην Αίγυπτο επέλεξαν να μην τα αγγίξουν αυτήν την εβδομάδα.

Ειδικοί εξηγούν ότι καθοριστικό ρόλο στη συμφωνία έπαιξε η απευθείας πίεση του Τραμπ προς τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό, Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος εμφανιζόταν απρόθυμος να τερματίσει τον πόλεμο. Ο Ρούμπιο αναγνώρισε ότι «ο Πρόεδρος είχε κάποιες εξαιρετικά έντονες τηλεφωνικές επικοινωνίες και συναντήσεις που απαιτούσαν αποφασιστικότητα και δέσμευση, κι αυτές τελικά έκαναν τη διαφορά». Αυτήν τη φορά, ο Τραμπ ξεκαθάρισε στον Νετανιάχου ότι έπρεπε ν’ αποδεχθεί τη συμφωνία, ενώ οι Καταριανοί, οι Αιγύπτιοι και οι Τούρκοι πίεζαν τη Χαμάς να κάνει το ίδιο. «Ο Νετανιάχου ήταν δεμένος χειροπόδαρα και το ίδιο και η Χαμάς», δήλωσε ο Ισραηλινός διαπραγματευτής Γκέρσον Μπάσκιν.

Πιστός στη λογική των «dealmakers», ο Τραμπ βασίστηκε στον Γουίτκοφ, επιχειρηματία ακινήτων, και στον Κούσνερ, παρακάμπτοντας τις παραδοσιακές διπλωματικές προσεγγίσεις. Η προσέγγισή τους, πιο κοντά στη λογική μιας επιχειρηματικής συμφωνίας παρά μιας πολυεπίπεδης διεθνούς διαπραγμάτευσης, θύμιζε περισσότερο παρτίδα πόκερ. «Βάλε την πρόταση στο τραπέζι, δείξε πως είσαι έτοιμος να φύγεις και περίμενε τον άλλον να λυγίσει», όπως σχολίασε ο Μπάσκιν.

Οι υποχωρήσεις του Ισραήλ το βγάζουν πάλι κερδισμένο

Την ίδια ώρα, μια αποτίμηση των υποχωρήσεων και των «ισοπαλιών» δείχνει ότι και οι δύο πλευρές έκαναν παραχωρήσεις που προηγουμένως δεν αποδέχονταν, αν και στο τελικό ισοζύγιο ισχύος, το πλεονέκτημα παραμένει στο Ισραήλ.

Αρχικά, το Ισραήλ αποδέχθηκε να σταματήσει τις επιχειρήσεις του πριν ακόμη υπογραφεί οποιαδήποτε συμφωνία. Από το περασμένο Σάββατο, οι ισραηλινές δυνάμεις διέκοψαν τους βομβαρδισμούς χωρίς κανένα απτό αντάλλαγμα, μόνο με την υπόσχεση ότι μια συμφωνία βρισκόταν κοντά. Η κατάσταση αυτή κράτησε πέντε ημέρες, μέχρι τα ξημερώματα της Πέμπτης. Αν, όπως αναμένεται, οι πρώτοι όμηροι επιστρέψουν τη Δευτέρα, το Ισραήλ θα έχει προσφέρει αρκετές ημέρες κατάπαυσης του πυρός πριν λάβει πίσω τον πρώτο όμηρο.

Μέχρι σήμερα, το Τελ Αβίβ επέμενε ότι καμία εκεχειρία δεν θα ίσχυε αν δεν είχε προηγηθεί υπογεγραμμένο χρονοδιάγραμμα για την απελευθέρωση ομήρων. Ο ίδιος ο Νετανιάχου είχε δηλώσει κατ’ επανάληψιν ότι δεν θα σταματούσε τον πόλεμο χωρίς «χειροπιαστές παραχωρήσεις» από τη Χαμάς, ώσπου τελικά υπαναχώρησε, κατόπιν εντολής του Ντόναλντ Τραμπ.

Η μεγαλύτερη ίσως ισραηλινή υποχώρηση αφορά το γεγονός ότι ο πόλεμος λήγει χωρίς τη συνολική αποστρατιωτικοποίηση της Χαμάς. Ο Νετανιάχου είχε ορκιστεί ότι δεν θα σταματούσε μέχρι η οργάνωση να «εξοντωθεί». Σήμερα, κανείς δεν πιστεύει πως η Χαμάς έχει πλήρως αφοπλιστεί. Ωστόσο, ειδικοί εκτιμούν ότι οι 24 ταξιαρχίες της είχαν ήδη διαλυθεί στρατιωτικά από τον Αύγουστο του 2024.

Αυτό που απομένει είναι μικρές, χαλαρά οργανωμένες ομάδες ανταρτών, ικανές για μεμονωμένες επιθέσεις αλλά όχι για μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Οι περιστασιακές ρίψεις ρουκετών προς τα ισραηλινά χωριά των συνόρων δεν προκαλούν απώλειες. Παρά τον κίνδυνο ανασύνταξης, η απειλή για ένα νέο μεγάλο κύμα επιθέσεων θεωρείται περιορισμένη.

Η πρωτοφανής αποδοχή από τη Χαμάς

Από την πλευρά της, η Χαμάς υπέκυψε σ’ ένα ακόμη μεγαλύτερο αίτημα, να παραδώσει όλους τους ομήρους ταυτόχρονα. Σε προηγούμενους γύρους διαπραγματεύσεων, οι ηγέτες της οργάνωσης επέμεναν να κρατούν κάποιους ομήρους ως «ασφάλεια» για τη ζωή τους ή ως μέσο πίεσης για πλήρη αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα.

Αυτήν τη φορά, ωστόσο, υπό τις συντονισμένες πιέσεις του Κατάρ, της Τουρκίας και της Αιγύπτου αλλά και υπό την απειλή αδιάκοπων ισραηλινών επιθέσεων με την έγκριση Τραμπ, η Χαμάς αναγκάστηκε ν’ αποδεχθεί την πλήρη απελευθέρωση των ομήρων, με αντάλλαγμα μια μερική μόνο αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων και γενικές εγγυήσεις από την Ουάσιγκτον ότι ο πόλεμος δεν θα ξαναρχίσει. Αναλυτές εξηγούν ότι η απώλεια όλων των ζωντανών ομήρων αφαιρεί από τη Χαμάς το ισχυρότερο διαπραγματευτικό της χαρτί.

Στο μακροπρόθεσμο επίπεδο, η σημαντικότερη υποχώρηση της Χαμάς είναι ότι αποδέχεται μερική μόνο ισραηλινή αποχώρηση. Η συμφωνία φαίνεται να προβλέπει τη διατήρηση μιας «περιμέτρου ασφαλείας» υπό ισραηλινό έλεγχο, ακόμη και μετά την επίσημη λήξη του πολέμου. Παρά τις διαβεβαιώσεις Τραμπ ότι το Ισραήλ δεν θα επιστρέψει σε εχθροπραξίες, δεν υπάρχει καμία εγγύηση για πλήρη αποχώρηση.

Το πού ακριβώς θα χαραχθούν οι τελικές γραμμές παραμένει ασαφές. Ορισμένα σενάρια προβλέπουν παραμονή ισραηλινών δυνάμεων σε βάθος έως 3,5 χιλιομέτρων, κάτι που θα έδινε στο Ισραήλ έλεγχο περίπου της μισής Λωρίδας της Γάζας. Πιο περιορισμένες προτάσεις, όπως η γραμμή των 700 έως 1.100 μέτρων που είχε συμφωνηθεί στην εκεχειρία του Ιανουαρίου, θεωρούνται επίσης ικανοποιητικές από στρατιωτικούς κύκλους.

Τα γκρίζα σημεία

Σύμφωνα με αναλυτές, ένα από τα πλέον αβέβαια κεφάλαια της μεταπολεμικής συμφωνίας αφορά το τι θα συμβεί αν η Χαμάς επιχειρήσει να ξαναχτυπήσει. Κανείς δεν γνωρίζει αν ο ισραηλινός στρατός (IDF) θα έχει το δικαίωμα να διεξάγει στοχευμένες επιχειρήσεις αντιτρομοκρατίας στη Γάζα ή επιθέσεις με drones, όπως κάνει εναντίον της Χεζμπολάχ στον Λίβανο ή στη Δυτική Όχθη. Αν επιτραπούν τέτοιες επιχειρήσεις, παραμένει ασαφές ποια θα είναι τα όρια.

Άγνωστο επίσης παραμένει πώς θα αντιδράσει η πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη αν χρειαστεί να πολεμήσει τη Χαμάς επί του πεδίου. Η συμμετοχή Παλαιστινίων που πρόσκεινται στη Φατάχ μπορεί ν’ αποτελέσει πλεονέκτημα, ωστόσο δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Φατάχ είχε εκδιωχθεί βίαια από τη Γάζα το 2007. Ερώτημα επίσης αποτελεί εάν θα υπάρξει μια άτυπη συμφωνία που θα επιτρέπει στον IDF να επέμβει για να προστατεύσει την πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη, κάτι που το 2007 οι ΗΠΑ είχαν απαγορεύσει στο Ισραήλ. Προς το παρόν, το Ισραήλ έχει ένα μικρό προβάδισμα, καθώς δεν έχει δεσμευθεί ν’ αποφύγει στοχευμένες επιδρομές μετά τον πόλεμο.

Κατά γενική ομολογίαν, πέρα από το στρατιωτικό σκέλος, η επόμενη μέρα στη Γάζα είναι γεμάτη διπλωματικά ερωτήματα. Ποιος θα κυβερνά την περιοχή στην πράξη, ανεξάρτητα από το τι προβλέπει η συμφωνία για την αποκαλούμενη Διεθνή Μεταβατική Αρχή της Γάζας (GITA); Και, ακόμη πιο κρίσιμο, πώς θα καταφέρουν οι ΗΠΑ, η GITA, οι μετριοπαθείς αραβικές χώρες, η Παλαιστινιακή Αρχή και το Ισραήλ να αποσπάσουν τη στήριξη των περίπου 700.000 Παλαιστινίων της Γάζας, που ενδεχομένως λόγω του αιματηρού πολέμου εξακολουθούν να ταυτίζονται με τη Χαμάς;