Ένα στα επτά δημόσια έργα χωρίς δεύτερη προσφορά - «Βλέπει» περιορισμό του ανταγωνισμού η Ε.Υ

Κατά την τελευταία δεκαετία, τρεις μεγάλες εργοληπτικές εταιρείες συγκέντρωσαν σχεδόν το μισό της συνολικής αξίας των δημοσίων έργων που ανατέθηκαν στην Κύπρο. Όπως αποκαλύπτεται στην Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, για την περίοδο 2015–2024 υπογράφηκαν 2.164 συμβάσεις συνολικής αξίας €2,5 δισεκατομμυρίων, εκ των οποίων το 40,8% κατέληξε σε μόλις τρεις εταιρείες. Από τα στοιχεία που προκύπτουν μέσα από την έκθεση σε συνάρτηση με απαντήσεις που λάβαμε από την Ελεγκτική Υπηρεσία, γίνεται αντιληπτή η ένδειξη περιορισμού του ανταγωνισμού, ενώ παράλληλα προβληματισμό εγείρουν πολύπλοκοι ή αυστηροί όροι συμμετοχής και αδυναμίες της αγοράς, οι οποίες δημιουργούν αναπόφευκτα συνθήκες μειωμένου ανταγωνισμού.

Οι «μεγάλοι παίκτες» και η περιορισμένη συμμετοχή στους διαγωνισμούς

Συγκεκριμένα, η Cyfield ανέλαβε 157 έργα συνολικής αξίας €563.955.271, οι Αδελφοί Ιακώβου εξασφάλισαν 84 έργα ύψους €321.977.123, ενώ η Cybarco Ltd πήρε 40 έργα αξίας €140.976.255. Παράλληλα, η Έκθεση καταγράφει ότι σε ποσοστό 14,2% των διαγωνισμών υπήρξε μόνο μία υποβληθείσα προσφορά, η οποία τελικά κατακυρώθηκε στον μοναδικό συμμετέχοντα.

Αναγκαία η στενότερη παρακολούθηση των διαδικασιών

Την ανάγκη στενότερης παρακολούθησης των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων έργων, με στόχο την ενίσχυση του ανταγωνισμού και τη διασφάλιση της διαφάνειας, υπογραμμίζει η Ελεγκτική Υπηρεσία, σε απαντήσεις της στη «Σημερινή» σχετικά με την πρόσφατη Έκθεση που αφορά την περίοδο 2015–2024.

Όπως επισημαίνει, το γεγονός ότι, τρεις μεγάλες εργοληπτικές εταιρείες συγκέντρωσαν το 40,8% της συνολικής αξίας των έργων της τελευταίας δεκαετίας, συνιστά ένδειξη αυξημένης συγκέντρωσης της αγοράς για μεγάλα έργα και απαιτεί την προσοχή των αρμοδίων Aρχών. Την ίδια ώρα εξηγεί πως όταν λίγες επιχειρήσεις ελέγχουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς περιορίζεται ο ανταγωνισμός, με πιθανά αποτελέσματα την αύξηση των τιμών ή τη δυσκολία εισόδου για μικρότερες εταιρείες.

Περιορισμένος ανταγωνισμός και διαδικαστικά εμπόδια

Σε ό,τι αφορά το ποσοστό 14,2% των διαγωνισμών όπου υποβλήθηκε μόνο μία προσφορά, σύμφωνα πάντα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, το φαινόμενο αυτό δημιουργεί ανησυχίες για το επίπεδο ανταγωνισμού στον κατασκευαστικό τομέα. Παρότι δεν διερευνήθηκαν οι ειδικότεροι λόγοι της περιορισμένης συμμετοχής, ενδέχεται να οφείλεται σε δύο, κυρίως, παράγοντες: Αφενός, σε διαδικαστικά ζητήματα, όπως πολύπλοκοι ή αυστηροί όροι συμμετοχής που αποθαρρύνουν μικρότερους φορείς και, αφετέρου, σε αδυναμίες της αγοράς, όπου λίγες εταιρείες κυριαρχούν, μειώνοντας έτσι τον ανταγωνισμό. Η Ελεγκτική Υπηρεσία, παράλληλα, υπογραμμίζει ότι το φαινόμενο αυτό θα πρέπει ν’ απασχολήσει σοβαρά τις Αναθέτουσες Αρχές, ιδιαίτερα όταν ο ίδιος οικονομικός φορέας εμφανίζεται επανειλημμένα ως μοναδικός προσφέρων.

Η θέση της Cyfield και η πρόβλεψη του Νόμου

Σχετικά με τη διατήρηση της πρώτης θέσης από τη Cyfield για τέσσερα συναπτά έτη (2019–2023), η Ελεγκτική Υπηρεσία ξεκαθαρίζει ότι η Έκθεση δεν αποσκοπεί στην ανάλυση αιτίων ή στη διατύπωση προτάσεων αντιμετώπισης. Ωστόσο, υπενθυμίζει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 37 του Νόμου 73(Ι)/2016 περί δημοσίων συμβάσεων, οι Αναθέτουσες Αρχές έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν διαβουλεύσεις με την αγορά πριν από την έναρξη μιας διαδικασίας σύναψης σύμβασης. Μια τέτοια πρακτική, όπως σημειώνεται, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην προετοιμασία πιο ανοιχτών και ισορροπημένων διαγωνισμών.

Καθυστερήσεις στα έργα και οι αιτίες τους

Σε σχέση με τον μέσο όρο καθυστέρησης των έργων, που σύμφωνα με την Έκθεση ανέρχεται στις 461 ημέρες, η Υπηρεσία διευκρινίζει πως η συγκεκριμένη Ειδική Έκθεση δεν εξετάζει τις αιτίες των καθυστερήσεων, ούτε το ποιος ευθύνεται γι’ αυτές. Ωστόσο, βάσει προηγούμενων ελέγχων, καθυστερήσεις έχουν συνδεθεί με ελλιπή σχεδιασμό, κακή προεργασία, προβληματική αξιολόγηση προσφορών, ανεπαρκή παρακολούθηση των έργων και αδυναμία ορισμένων εργολάβων ν’ ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Σχετικές αναφορές περιλαμβάνονται και στην προγενέστερη Ειδική Έκθεση της 6ης Σεπτεμβρίου 2023 για τις καθυστερήσεις και υπερβάσεις κόστους στις δημόσιες συμβάσεις.

Η ανάγκη αξιολόγησης της επιχειρησιακής επάρκειας των αναδόχων

Αναφορικά με το ζήτημα της συγκέντρωσης πολλών έργων σε λίγους εργολάβους, τονίζεται ότι η συγκεκριμένη Έκθεση δεν περιλαμβάνει εισηγήσεις πολιτικής, αλλά παραθέτει τα ευρήματα προς προβληματισμό των αρμοδίων φορέων. Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίζεται ότι η αξιολόγηση της επιχειρησιακής επάρκειας των αναδόχων, ιδίως όταν αναλαμβάνουν πολλαπλά έργα ταυτόχρονα, θα μπορούσε να θεωρηθεί χρήσιμη πρακτική για την αποτελεσματικότερη υλοποίηση των συμβάσεων.

Πολυκερματισμός στα μικρά έργα

Όσον αφορά τα μικρότερα έργα, η Υπηρεσία υπενθυμίζει πως από τις 2.164 συνολικά συμβάσεις, οι 1.734 δόθηκαν σε μικρούς ή μεμονωμένους εργολάβους. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι στα έργα μικρότερης κλίμακας υπάρχει πολυκερματισμός της αγοράς και σχετικός βαθμός ανταγωνισμού, χωρίς, ωστόσο, αυτό να συνιστά απόδειξη μιας συνολικά υγιούς αγοράς.

Τέλος, η Ελεγκτική Υπηρεσία ξεκαθαρίζει ότι στόχος της Έκθεσης δεν είναι να στοχοποιήσει οποιονδήποτε οικονομικό φορέα, αλλά να παρουσιάσει τη συνολική εικόνα του κατασκευαστικού τομέα στην Κύπρο, συμβάλλοντας στην ενημέρωση και τη διαφάνεια. Όπως σημειώνεται, η Έκθεση μπορεί ν’ αποτελέσει εργαλείο για πιο εξειδικευμένες αναλύσεις από τις αρμόδιες Αρχές, ενδεχομένως και σε σύγκριση με στοιχεία άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Πώς κατανεμήθηκαν τα 2.5 δις την περίοδο 2015-2024