«Η Κύπρος στεγνώνει»: Ανομβρία, λειψυδρία και μάχη με τον χρόνο

Η Κύπρος εισέρχεται στο φθινόπωρο του 2025 με τα αποθέματα νερού στο χαμηλότερο σημείο της τελευταίας δεκαετίας και με τον κίνδυνο μιας «σύνθετης λειψυδρίας» να απλώνεται από την ύδρευση έως τη γεωργία και τον τουρισμό. Επισήμως, τα φράγματα βρίσκονται περί το 11%–12% της χωρητικότητάς τους, ενώ η Κυβέρνηση «τρέχει» σχέδιο έκτακτης ενίσχυσης της υδροδότησης μέσω μόνιμων και κινητών μονάδων αφαλάτωσης, αυστηρότερης νομοθεσίας για σπατάλη και ανακατανομών προς την αγροτική παραγωγή. Οι μεσοπρόθεσμες προβλέψεις για τις βροχές δεν επιτρέπουν εφησυχασμό.

Η τελευταία δεκαετία: Από την «ανάσα» στην επαναφορά της κρίσης

Μετά την οξεία κρίση ανομβρίας του 2008–2009, η δεκαετία 2016–2025 κύλησε με έντονες διακυμάνσεις. Ορισμένες βροχερές χρονιές πρόσφεραν πρόσκαιρη ανακούφιση, αλλά από τα μέσα του 2023 και ιδίως στο υδρολογικό 2024–2025 οι εισροές στα φράγματα κατέρρευσαν. Ενδεικτικά, σε παρουσιάσεις βασισμένες σε στοιχεία του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ/WDD), οι συνολικές εισροές 2024–2025 κινήθηκαν σε ιστορικά χαμηλά, ενώ οι αποθηκεύσεις Μαρτίου 2025 ήταν σχεδόν οι μισές σε σχέση με τον Μάρτιο 2024.

Η ευρωπαϊκή παρακολούθηση ξηρασίας (EDO) κατέγραψε ευρύτερες ανωμαλίες υγρασίας εδάφους στην Ανατολική Μεσόγειο ήδη από το καλοκαίρι του 2024, με τη συγκυρία να επιτείνεται στις αρχές του 2025. Οι εικόνες Copernicus Sentinel-2 έδειξαν ορατή συρρίκνωση της επιφάνειας νερού σε κομβικά φράγματα όπως ο Ασπρόκρεμμος.

⸻

Τα φράγματα σήμερα: Ιστορικά χαμηλά και πιεστική εικόνα στην ύπαιθρο

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία και δημόσιες τοποθετήσεις ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Γεωργίας, η συνολική πληρότητα κινείται περί το 11%–11,7%, έναντι ~27% την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Η ποσότητα αντιστοιχεί σε περίπου 33 εκατ. κ.μ. αποθηκευμένου νερού και χαρακτηρίζεται από το ίδιο το Υπουργείο ως «δραματική».

Το ΤΑΥ δημοσιεύει σε καθημερινή βάση πίνακες πληρότητας φραγμάτων· η ημερομηνία 24/10/2025 αποτυπώνει την τρέχουσα, εξαιρετικά χαμηλή, εικόνα στο σύνολο του δικτύου. Σε ορισμένα μικρά φράγματα η κατάσταση είναι οριακή, με άμεση επίπτωση σε αρδευτικά σχέδια και υδροληψίες.

⸻

Προβλέψεις για το 2025 και το «παράθυρο» των επόμενων μηνών

Η Κυπριακή Μετεωρολογική Υπηρεσία, στις εποχικές της εκτιμήσεις για την άνοιξη 2025, έδινε αυξημένες πιθανότητες για βροχόπτωση κάτω από τα κανονικά επίπεδα, με θερμοκρασίες άνω του μέσου όρου. Αν και οι εποχικές προγνώσεις έχουν αβεβαιότητα, για μια χώρα που εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τις χειμερινές βροχές, το σήμα αυτό σήμαινε περιορισμένες ελπίδες ανάταξης αποθεμάτων πριν από το καλοκαίρι. Για τον χειμώνα 2025–26, τα πρώτα περιφερειακά σενάρια (SEECOF) επίσης δεν έδειχναν «ισχυρό υετικό σήμα» συστηματικής ανάκαμψης. Άρα, ακόμη και με «κανονικό» χειμώνα, θα χρειαστεί χρόνος για ν’ αναπληρωθούν κρίσιμα αποθέματα.

Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, οι αναλύσεις του 2025 τονίζουν ότι η θέρμανση στην ανατολική Μεσόγειο και η μετατόπιση των βροχοφόρων συστημάτων αυξάνουν τη μεταβλητότητα και το ρίσκο «πολυετούς» υδατικού ελλείμματος.

⸻

Οι «στήλες» της υδροδότησης: Αφαλάτωση, ανακύκλωση, διαχείριση ζήτησης

Η Κύπρος μπήκε από νωρίς στην αφαλάτωση για να αποσυνδέσει την ύδρευση των πόλεων από τις διαθέσιμες βροχές. Σήμερα λειτουργούν οι μονάδες Δεκέλειας, Λάρνακας, Βασιλικού (ΕΗΚ), και Επισκοπής (Λεμεσός). Η σελίδα του ΤΑΥ καταγράφει ελάχιστες ετήσιες δυναμικότητες ανά ζεύγη μονάδων περί τα 32,8 εκατ. κ.μ. ετησίως, ενώ ενδιάμεσα ολοκληρώθηκε και η Πάφος, ενισχύοντας το δίκτυο. Η τεχνολογία αντίστροφης όσμωσης είναι πλέον ώριμη, με συμβάσεις τύπου BOOT.

Το 2025, υπό την πίεση της ξηρασίας, η Κυβέρνηση επιτάχυνε περαιτέρω επενδύσεις: δύο νέες μονάδες (Γαρύλλης και Λιμάνι Λεμεσού) προγραμματίζονται να λειτουργήσουν πριν από το τέλος του 2025, με επιπλέον έργα σε Επισκοπή και ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου να δρομολογούνται. Παράλληλα, ενεργοποιήθηκε σχέδιο για κινητές μονάδες αφαλάτωσης - 13-14 συστήματα παραχωρήθηκαν δωρεάν από τα ΗΑΕ- ώστε να αυξηθεί άμεσα η ημερήσια δυναμικότητα και να «γεφυρωθεί» η ζήτηση μέχρι να ολοκληρωθούν οι μόνιμες υποδομές.

Στο «μεσοσταθμικό» μείγμα προστίθεται και το ανακτημένο/ανακυκλωμένο νερό από μονάδες επεξεργασίας λυμάτων για άρδευση, που ήδη χρησιμοποιείται σε σημαντικό βαθμό, καθώς και μέτρα διαχείρισης ζήτησης (τιμολογιακή πολιτική, ευαισθητοποίηση). Ωστόσο, ειδικοί προειδοποιούν ότι χωρίς σημαντική εξοικονόμηση στο αστικό και τουριστικό μέτωπο - και χωρίς αύξηση της επαναχρησιμοποίησης - ο κίνδυνος ελλείμματος θα παραμένει.

⸻

Νέα νομικά εργαλεία και εκστρατείες: Από τα πρόστιμα μέχρι το «κλείσε τη βρύση»

Το καλοκαίρι του 2025 η Βουλή ενέκρινε σκληρότερη νομοθεσία για τη σπατάλη νερού: Απαγορεύσεις για πλύσιμο εξωτερικών επιφανειών με λάστιχο, βαρύτερα πρόστιμα έως €3.000 και ακόμη και ποινή φυλάκισης σε ακραίες περιπτώσεις υποτροπής. Σε μεταγενέστερες συζητήσεις, το Υπουργείο αναθεώρησε ρυθμίσεις για πρακτικούς λόγους εφαρμογής, ενώ «έτρεξε» παράλληλη επικοινωνιακή καμπάνια («Κλείσε τη βρύση»).

Στο αγροτικό μέτωπο, το Υπουργικό Συμβούλιο θέσπισε κατανομές (π.χ. 50% σε μόνιμες καλλιέργειες) με στόχο να προστατεύσει τα πιο ευάλωτα παραγωγικά συστήματα - ωστόσο παραγωγοί (όπως οι μπανανοπαραγωγοί) καταγγέλλουν ότι στην πράξη έλαβαν λιγότερα, ενώ συνεχίζονται οι εντάσεις για τη χρήση νερού σε ενεργοβόρες δραστηριότητες, από γκαζόν μέχρι γήπεδα γκολφ.

⸻

Τι σημαίνει το 11% στην πράξη: Ύδρευση, τουρισμός, γεωργία

Με τόσο χαμηλά αποθέματα, η ύδρευση των μεγάλων αστικών κέντρων εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από την αφαλάτωση και τις διασυνδέσεις μεταφοράς. Αυτό «ασφαλίζει» τη βρύση στα νοικοκυριά, αλλά με κόστος: ακριβότερο νερό, ενεργειακό αποτύπωμα και ανάγκη για συνεχές service/ενεργειακές αναβαθμίσεις στις μονάδες. Στην ύπαιθρο, η μειωμένη παροχή αρδευτικού, οι περιορισμοί σε γεωτρήσεις και η αβεβαιότητα για τη νέα καλλιεργητική χρονιά διαμορφώνουν ένα περιβάλλον υψηλού ρίσκου, με επιπτώσεις στις τιμές και το εισόδημα. Ρεαλιστικά, ακόμη κι ένας «καλός» χειμώνας δεν λύνει μονομιάς το πρόβλημα· απαιτείται αλληλουχία υετικών ετών για ουσιαστική ανάκτηση των αποθεμάτων εδάφους και ταμιευτήρων.

⸻

Το κυβερνητικό πλάνο: «Τρέχουμε να προλάβουμε το καλοκαίρι 2026»

Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος περιγράφει ένα πακέτο «άμεσων – μεσαίων - μακροπρόθεσμων» δράσεων:

• Άμεσες: κινητές αφαλατώσεις, αποκατάσταση/ενίσχυση υφιστάμενων μονάδων, αυστηροποίηση ελέγχων σπατάλης, στοχευμένες κατανομές αρδευτικού, επικοινωνιακές εκστρατείες.
• Μεσοπρόθεσμες: Νέες μόνιμες μονάδες (Γαρύλλης, Λιμάνι Λεμεσού), ενισχύσεις σε Επισκοπή και ελεύθερη περιοχή Αμμοχώστου, αναβαθμίσεις δικτύων, μείωση απωλειών, περισσότερη ανακύκλωση/επαναχρησιμοποίηση.
• Μακροπρόθεσμες: Αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή με ισχυρότερη διάσταση «υδατικής ανθεκτικότητας», στο πνεύμα της νέας ευρωπαϊκής στρατηγικής «Water Resilience».

Παράλληλα, οι MED9 Υπουργοί Γεωργίας υπέγραψαν κοινή διακήρυξη για ενίσχυση συνεργασίας στη λειψυδρία και την ανθεκτικότητα της γεωργίας, πρακτικά «κλειδώνοντας» ευρωπαϊκούς πόρους και τεχνογνωσία.

⸻

«Διορθώνουμε σήμερα καθυστερήσεις ετών»

Στον δημόσιο διάλογο επανέρχεται το ερώτημα «πώς φτάσαμε ώς εδώ». Η έμφαση στην αφαλάτωση, αν και απέτρεψε υδροδοτικές καταρρεύσεις στα αστικά κέντρα, θεωρείται από μέρους των ειδικών και μέσων ως «αναγκαία, αλλά όχι ικανή συνθήκη», ιδίως αν δεν συνοδεύεται από πολιτικές εξοικονόμησης, επαναχρησιμοποίησης και χωροταξικές παρεμβάσεις (π.χ. περιορισμοί σε υψηλής κατανάλωσης χρήσεις γης). Κριτική ασκείται για υπεραισιόδοξες εξαγγελίες παλαιότερων ετών (π.χ. ταχεία μείωση μη τιμολογούμενου νερού, καθολική ανακύκλωση στην άρδευση, ταχύτατες αναβαθμίσεις δικτύων), που είτε καθυστέρησαν είτε έμειναν ημιτελείς. Ανεξάρτητες αποτιμήσεις εντοπίζουν «σοβαρές αδυναμίες» στον ρυθμό υλοποίησης του Σχεδίου Ανάπτυξης Υδάτων 2016–2030: από 60 έργα προϋπολογισμού €1,5 δισ., έχουν ολοκληρωθεί πολύ λιγότερα του μισού, με ασάφειες ακόμη και στον προϋπολογιστικό έλεγχο.

Η κριτική επεκτείνεται και στη διακυβέρνηση της ζήτησης: η κοινωνική αποδοχή των περιορισμών βελτιώνεται όταν συνοδεύονται από διαφάνεια (δημόσια, καθημερινά dashboards αποθεμάτων και κατανάλωσης), δικαιοσύνη (ισομερείς κανόνες για όλους τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένων «πολυτελών» χρήσεων) και κίνητρα (π.χ. επιδοτήσεις για οικιακές γκρίζες επαναχρησιμοποιήσεις, δεξαμενές βρόχινου, έξυπνους μετρητές).

⸻

Τι ζητούν οι αγρότες: Προβλεψιμότητα και καθαροί κανόνες

Για τους παραγωγούς, το πρόβλημα δεν είναι μόνο «πόσο νερό» αλλά «πότε, με τι ποιότητα και σε τι τιμή». Το 2025 καταγράφηκαν εντάσεις για το πώς κατανέμεται το αρδευτικό - με χαρακτηριστική την υπόθεση των μπανανών στην Πάφο - και αιτήματα για σταθερούς κανόνες που λαμβάνουν υπόψη τη μακροχρόνια αξία των μόνιμων καλλιεργειών. Η εμπειρία διεθνώς δείχνει ότι οι «συμβάσεις ξηρασίας» με προκαθορισμένα triggers (π.χ. ανά πληρότητα φραγμάτων) μειώνουν τις συγκρούσεις και αυξάνουν την ανθεκτικότητα.

⸻

Τρία κρίσιμα «κλειδιά» για την επόμενη διετία

1. Ενεργειακή θωράκιση της αφαλάτωσης. Οι μονάδες είναι τόσο «ασφαλείς» όσο και το ρεύμα τους. Η ενσωμάτωση ΑΠΕ και αποθήκευσης, η ενεργειακή απόδοση και τα νέα συμβόλαια λειτουργίας θα κρίνουν το πραγματικό κόστος του κυβικού και την ανθεκτικότητα σε θερμικά κύματα.
2. Διαχείριση ζήτησης με δεδομένα. Έξυπνοι μετρητές, μείωση διαρροών στα δίκτυα, διαφανής τιμολόγηση (κλιμακωτά τιμολόγια με κοινωνική πρόνοια) και υποχρεωτική ανακύκλωση σε μεγάλους καταναλωτές. Η νέα νομοθεσία είναι εκκίνηση· η εφαρμογή θα κρίνει το αποτέλεσμα.
3. Αγροτική προσαρμογή. Εναλλαγές καλλιεργειών, επιδοτήσεις για μικρο-άρδευση/στάγδην, υποχρεωτική χρήση ανακτημένου νερού όπου είναι διαθέσιμο και συμβάσεις «ξηρασίας» ανά λεκάνη απορροής.

⸻

Το πολιτικό διακύβευμα: Από την «καταστολή κρίσης» στην ανθεκτικότητα

Η κρίση του 2025 επιταχύνει έργα που είχαν καθυστερήσει και αναδεικνύει το πλεονέκτημα της αφαλάτωσης ως «ασφάλισης» της ύδρευσης. Όμως η πραγματική ανθεκτικότητα θα κριθεί από το αν η Κύπρος θα μεταβεί σε ολοκληρωμένη υδατική πολιτική:

• Περισσότερη επαναχρησιμοποίηση στην άρδευση και στη βιομηχανία, με κίνητρα και υποχρεώσεις.
• Μηδενικές διαρροές στα δίκτυα μέσω στοχευμένων επενδύσεων.
• Χωρικές πολιτικές που αποθαρρύνουν υδροβόρες χρήσεις σε ευαίσθητες λεκάνες.
• Εκπαίδευση και κοινωνική συναίνεση: η εξοικονόμηση είναι «παραγωγή» νερού με το μικρότερο κόστος.
• Ευρωπαϊκή μόχλευση: η νέα Στρατηγική Υδατικής Ανθεκτικότητας της ΕΕ και η αναθεώρηση της εθνικής στρατηγικής προσαρμογής πρέπει να γίνουν μοχλός χρηματοδότησης και μεταρρύθμισης - όχι απλώς «χαρτιά».

---

Η εικόνα των φραγμάτων στο ~11% είναι καμπανάκι, όχι τετελεσμένο. Οι αφαλατώσεις -μόνιμες και κινητές- προσφέρουν κρίσιμο «μαξιλάρι» για ύδρευση και τουρισμό, αλλά δεν μπορούν να είναι η μοναδική απάντηση. Το 2025–2026 είναι το παράθυρο για να περάσουμε από την αποσπασματική διαχείριση στην πραγματική ανθεκτικότητα: διαφανή διακυβέρνηση, έξυπνα δίκτυα, αυστηρή εξοικονόμηση, γενναία επαναχρησιμοποίηση, και έργα που ολοκληρώνονται στην ώρα τους. Το τίμημα της αδράνειας το βλέπουμε ήδη στον «πάτο» των ταμιευτήρων.