Ο κρατικός προϋπολογισμός ως στρατηγικός χάρτης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής

Η κατάρτιση και η ψήφιση ενός κρατικού προϋπολογισμού αποτελεί κορυφαία στιγμή στη λειτουργία ενός κράτους, αφού μέσα από αυτόν καταγράφεται όχι μόνο η οικονομική στρατηγική της εκάστοτε κυβέρνησης, αλλά και οι προτεραιότητες που αυτή θέτει για την κοινωνία. Ο προϋπολογισμός είναι το έγγραφο που αποτυπώνει τη φιλοσοφία διακυβέρνησης, καθώς περιλαμβάνει τις εκτιμήσεις για τα έσοδα, τις δαπάνες και τις γενικότερες στοχεύσεις που συνθέτουν τη δημοσιονομική πολιτική. Το οικονομικό επιτελείο καλείται κάθε φορά να ισορροπήσει ανάμεσα στη διατήρηση υγιών δημόσιων οικονομικών, τη διασφάλιση θετικών ρυθμών ανάπτυξης και την προσπάθεια βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.

Φορολογική συμμόρφωση

Οι πολίτες, σε μεγάλο βαθμό, αντιλαμβάνονται την αξία ενός προϋπολογισμού μέσα από την ποιότητα των υπηρεσιών που τους παρέχει το κράτος. Στατιστικά έχει αποδειχθεί ότι, σε χώρες όπου οι παρεχόμενες υπηρεσίες είναι υψηλού επιπέδου, το ποσοστό φορολογικής συμμόρφωσης είναι υψηλότερο. Αυτό συμβαίνει διότι οι φορολογούμενοι γνωρίζουν ότι τα χρήματά τους αξιοποιούνται με τρόπο αποτελεσματικό και επιστρέφουν σε αυτούς με τη μορφή βελτιωμένων υποδομών, κοινωνικών παροχών ή εκπαιδευτικών και υγειονομικών υπηρεσιών.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, ο κρατικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει τις εκτιμήσεις για τα έσοδα του κράτους. Αυτές οι εκτιμήσεις δεν είναι ποτέ αυθαίρετες, αλλά βασίζονται σε προβλέψεις που σχετίζονται με τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, τη διεθνή οικονομική συγκυρία, τη γεωπολιτική σταθερότητα και τις εμπορικές σχέσεις με βασικούς εταίρους. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που τα πραγματικά έσοδα είναι μικρότερα από τα εκτιμώμενα, το κράτος είναι αναγκασμένο να προχωρήσει σε δημοσιονομική προσαρμογή, δηλαδή σε περιορισμό των δαπανών.

Στην πλευρά των δαπανών, αυτές χωρίζονται σε ανελαστικές και ελαστικές. Οι πρώτες αφορούν υποχρεώσεις που δεν μπορούν να τροποποιηθούν εύκολα, όπως το κρατικό μισθολόγιο ή οι συντάξεις. Αντίθετα, οι ελαστικές δαπάνες μπορούν να προσαρμοστούν ανάλογα με την πορεία του ΑΕΠ και την παραγωγικότητα της χώρας. Ένα από τα μεγάλα ζητήματα που αντιμετωπίζουν πολλές κυβερνήσεις είναι το υψηλό ποσοστό ανελαστικών δαπανών, καθώς αυτό μπορεί να περιορίσει τα περιθώρια αντίδρασης σε περιόδους ύφεσης. Από την άλλη, η αύξηση μισθών και δαπανών στον δημόσιο τομέα μπορεί να ενισχύσει την κατανάλωση, άρα και τα δημόσια έσοδα από έμμεσους φόρους.

Ο σωστός σχεδιασμός των κρατικών δαπανών είναι κρίσιμος, αφού πρέπει να ενεργοποιεί επιπλέον ιδιωτικούς πόρους και να ενισχύει την παραγωγικότητα. Για τον λόγο αυτό, η κατανομή των κονδυλίων αποτελεί κάθε χρόνο αντικείμενο έντονων πολιτικών και κοινωνικών συζητήσεων. Στην Κύπρο, για παράδειγμα, οι αποδεσμεύσεις κεφαλαίων που εντάσσονται στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξαρτώνται από την τήρηση συγκεκριμένων προαπαιτούμενων. Αυτό δείχνει πως οι κρατικές δαπάνες δεν είναι απλώς ένα λογιστικό μέγεθος, αλλά συνδέονται με στρατηγικές επιλογές, oι οποίες καθορίζουν την πορεία της χώρας.

Βασικό εργαλείο

Ο προϋπολογισμός είναι το βασικό εργαλείο με το οποίο μια κυβέρνηση υλοποιεί τη δημοσιονομική της πολιτική. Στο πλαίσιο αυτό, περιλαμβάνονται μέτρα που σχετίζονται με φορολογικές μεταρρυθμίσεις, προγράμματα πράσινης ανάπτυξης ή επενδύσεις στην ψηφιακή διακυβέρνηση. Ειδικά στην περίπτωση της Κύπρου, κονδύλια κατευθύνονται εκ νέου προς την ηλεκτρονική αναβάθμιση των διαδικασιών στη Δικαιοσύνη, μετά την αποτυχία προηγούμενων προσπαθειών.

Ωστόσο, η κατάρτιση ενός προϋπολογισμού δεν μπορεί να αγνοεί τους κινδύνους. Υπάρχουν δαπάνες που δεν μπορούν να εκτιμηθούν με ακρίβεια, όπως αποζημιώσεις από δικαστικές διαμάχες, καθυστερήσεις έργων ή εξωτερικές οικονομικές πιέσεις. Ενδεικτικά, για το 2026 αναμένεται πρόσθετη επιβάρυνση λόγω της αναβολής έργων στο Βασιλικό, ενώ την ίδια στιγμή υπάρχουν αβεβαιότητες γύρω από την ηλεκτρική διασύνδεση GSI, ένα έργο που έχει χαρακτηριστεί από μελέτες ως μη βιώσιμο.

Στα επίσημα στατιστικά, το Υπουργείο Οικονομικών παρουσίασε στοιχεία που δείχνουν ότι το δημόσιο χρέος της Κύπρου ακολουθεί πτωτική πορεία. Από το 57,9% του ΑΕΠ το 2025, εκτιμάται ότι θα μειωθεί στο 52,9% το 2026, στο 48,7% το 2027 και στο 43,6% το 2028. Η μείωση αυτή δημιουργεί θετικές προοπτικές για την οικονομία και δίνει μεγαλύτερα περιθώρια άσκησης κοινωνικής πολιτικής.

Το ύψος του κρατικού προϋπολογισμού για το 2026 ανέρχεται σε 10,7 δισεκατομμύρια ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται οι δαπάνες για τοκοχρεολύσια. Τα έσοδα προβλέπονται στα 12,68 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 4,05 δισ. θα προέλθουν από άμεση φορολογία, 4,55 δισ. από έμμεση φορολογία, 683 εκατ. από πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών, 237 εκατ. από ενοίκια και δικαιώματα και 100 εκατ. από μεταβιβάσεις. Στην πλευρά των εξόδων, οι δαπάνες ανέρχονται σε 10,77 δισεκατομμύρια. Επιπλέον 2,27 δισ. θα διατεθούν για αποπληρωμές δανείων και 665 εκατ. για τόκους, ανεβάζοντας το συνολικό ποσό δαπανών στα 13,7 δισ.

Κεντρική θέση στις δαπάνες κατέχει η εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, στην οποία αφιερώνεται το 21% του προϋπολογισμού. Οι λειτουργικές δαπάνες ανέρχονται σε 3,77 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 11,8% σε σχέση με το 2025, ενώ οι κοινωνικές παροχές αυξάνονται κατά 6,7% και φτάνουν τα 2,3 δισ. ευρώ. Την ίδια στιγμή το κρατικό μισθολόγιο αυξάνεται κατά περίπου 4%, ενώ γι’ ακόμη μια χρονιά γίνονται δηλώσεις για εκπόνηση και ανάλυση εκθέσεων για συγκράτησή του.

Όσον αφορά τις μακροοικονομικές προβλέψεις, ο ρυθμός ανάπτυξης εκτιμάται στο 3,1% για το 2026, ενώ το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να παραμείνει γύρω στο 4,6%. Ο πληθωρισμός προβλέπεται στο 2,5% το 2026, πριν υποχωρήσει ξανά στο 2% τα επόμενα χρόνια. Το δημοσιονομικό ισοζύγιο προβλέπεται πλεονασματικό, στο 3,6% του ΑΕΠ το 2026, ενώ το πρωτογενές πλεόνασμα αναμένεται στο 4,9%.

Το πιο κρίσιμο στοιχείο, όμως, δεν είναι μόνο οι αριθμοί αλλά και η πολιτική τους αξιοποίηση. Η Κυβέρνηση καλείται να βρει ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη κοινωνικής συνοχής και στη δημοσιονομική πειθαρχία, ενώ την ίδια στιγμή τα καλά δημοσιονομικά στοιχεία θα πρέπει να «μεταφερθούν» στην καθημερινότητα των πολιτών.

Η ετοιμασία και η κατάθεση ενός κρατικού προϋπολογισμού είναι πράξη πολιτικής βαρύτητας. Μέσα από τον προϋπολογισμό αποτυπώνεται η φιλοσοφία διακυβέρνησης, οι στόχοι μιας κοινωνίας και οι δυνατότητες ενός κράτους να επενδύσει στο μέλλον. Στην Κύπρο, η προοπτική περαιτέρω μείωσης του δημόσιου χρέους κάτω από το 60% του ΑΕΠ, η σταθερότητα στην ανάπτυξη και η αύξηση των κοινωνικών παροχών δημιουργούν θετικές συνθήκες, αλλά ταυτόχρονα οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και οι οικονομικές αβεβαιότητες υπενθυμίζουν ότι απαιτείται συνεχής εγρήγορση και ορθολογική διαχείριση.

Ο κρατικός προϋπολογισμός, επομένως, αποτελεί έναν ζωντανό χάρτη πορείας που συνδυάζει την οικονομική πραγματικότητα με τις κοινωνικές ανάγκες και τις πολιτικές επιλογές. Η επιτυχία του μετριέται όχι μόνο σε ποσοστά, αλλά κυρίως στον τρόπο που μεταφράζεται σε πραγματική βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών.