Τερματικό Βασιλικού: Κίνδυνος αποζημιώσεων άνω των €400 εκατ.

Πλεονασματικός, με αύξηση των λειτουργικών και αναπτυξιακών δαπανών, καθώς και των κοινωνικών παροχών, είναι ο προϋπολογισμός του κράτους για το 2026. Σημαντικό χαρακτηριστικό του προϋπολογισμού και η μείωση του δημόσιου χρέους, με το 21% των δαπανών να προορίζεται προς αυτήν την κατεύθυνση. Ανάμεσα στους κινδύνους είναι οι εξελίξεις σχετικά με το Τερματικό στο Βασιλικό που αφορούν σε ενδεχόμενες αποζημιώσεις πέραν των €400 εκατ., η αστάθεια στις τιμές ενέργειας, τα ελλείμματα του ΟΚΥΠΥ, οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι, καθώς και οι δαπάνες που αφορούν τις φυσικές καταστροφές.

Ο προϋπολογισμός του 2026, ο τρίτος της Κυβέρνησης Χριστοδουλίδη, πέρασε από το Υπουργικό Συμβούλιο τη Δευτέρα, 29 Σεπτεμβρίου, και κατατέθηκε στη Βουλή από τον Υπουργό Οικονομικών, Μάκη Κεραυνό, την Πέμπτη, 2 Οκτωβρίου. Η συζήτηση του προϋπολογισμού στην Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής θα ξεκινήσει τη Δευτέρα, 13 Οκτωβρίου, και θα οδηγηθεί στην Ολομέλεια στο δεύτερο δεκαήμερο του Δεκέμβρη.

Ο κρατικός προϋπολογισμός - τα βασικά μεγέθη

Ο κρατικός προϋπολογισμός του 2026 ανέρχεται στα €10,7 δισ. εξαιρουμένων των δαπανών για χρεολύσια (τόκοι και αποπληρωμές δανείων).

- Τόκοι: €665,2 εκατ.

- Αποπληρωμές δανείων: €2.2 δισ.

Το συνολικό ύψος των δαπανών ανέρχεται σε €13,7 δισ. (αυξημένες κατά 4,7%). Τα έσοδα ανέρχονται στα €12.6 δισ.

Επιπρόσθετα, σημειώνεται αύξηση 6,7% στις κοινωνικές παροχές, συμπεριλαμβανομένων και των δαπανών στις παροχές Παιδείας, Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας.

Συγκεκριμένα:

- Παροχές Παιδείας: €206,3 εκατ. (€203,1 εκατ. το 2025).

- Παροχές Υγείας: €1,028 δισ. (€894,6 εκατ. το 2025).

- Παροχές Κοινωνικής Πρόνοιας: €807 εκατ. (€782,7 εκατ. το 2025).

Ο κρατικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει μία σειρά έργων υποδομής, τα οποία βρίσκονται σε τροχιά υλοποίησης ή αναμένεται η έναρξή τους. Ανάμεσα στα έργα που χρηματοδοτούνται από εθνικούς πόρους είναι το Νέο Κυπριακό Μουσείο, του οποίου το συνολικό κόστος ανέρχεται στα €145,7 εκατ. (€24 εκατ. στον προϋπολογισμό του 2026). Επιπλέον, ο δρόμος Δένειας-Ακακίου-Αστρομερίτη με κόστος €129,7 εκατ. (€4,5 εκατ. στον προϋπολογισμό του 2026) και η ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου Λευκωσίας με συνολικό κόστος €119 εκατ. (€0,4 εκατ. στον προϋπολογισμό του 2026).

Η κυπριακή οικονομία

Σύμφωνα με το βασικό μακροοικονομικό σενάριο, οι προοπτικές της κυπριακής οικονομίας μεσοπρόθεσμα παραμένουν θετικές, με σημαντικό, ωστόσο, βαθμό αβεβαιότητας.

Το 2026, ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να κυμανθεί στο 3,1%, το ποσοστό ανεργίας στο 4,6% και ο πληθωρισμός στο 2,5%.

Με βάση τις προκαταρκτικές προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών, το δημοσιονομικό ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης για το 2025 αναμένεται να παραμείνει πλεονασματικό και να κυμανθεί στο 3,7% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με πλεόνασμα ύψους 4,3% το 2024. Το πρωτογενές πλεόνασμα εκτιμάται στο 5% για το 2025, σε σύγκριση με 5,5% του ΑΕΠ τον προηγούμενο χρόνο.

Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα παραμείνει σε πτωτική πορεία και να περιοριστεί στο 52,9% το 2026, στο 48,7% το 2027 και στο 43,6% το 2028.

Την κάθετη πτώση του δημόσιου χρέους σχολίασε ο οικονομολόγος Γιάννης Τελώνης στην εκπομπή τού «Σίγμα», «Μεσημέρι και Κάτι» (30/09), υπενθυμίζοντας ότι κάποτε είχαμε 120-130%.

«Μέχρι το 2028, εάν η στόχευση επιτευχθεί, θα είμαστε μία από τις καλύτερες χώρες της Ευρώπης, όχι μόνο του γενικότερου πυρήνα της Ευρωζώνης, αλλά του σκληρού πυρήνα της Ευρωζώνης σε επιδόσεις», είπε.

Η μείωση του δημόσιου χρέους, όπως εξήγησε ο κ. Τελώνης, επιτρέπει περισσότερες δαπάνες για ανάπτυξη και κοινωνικές παροχές.

Ο τομέας της Υγείας

Όπως προαναφέρθηκε, οι δαπάνες στον τομέα της Υγείας είναι αυξημένες στον προϋπολογισμό του 2026.

Σχολιάζοντας τις δαπάνες στον τομέα της Υγείας, ο κ. Τελώνης ανέφερε ότι «έχουμε τον υψηλότερο ρυθμό δαπανών από ίδρυσης της Δημοκρατίας».

Ωστόσο, σύμφωνα με τον οικονομολόγο Γιάννη Τελώνη, οι δαπάνες αυτές δεν είναι αρκετές σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

«Μπαίνουν δύο ερωτήματα εδώ. Πρώτον, να αυξήσουμε τις δαπάνες και, δεύτερο, πώς θα τις κάνουμε πιο αποτελεσματικές. Δεν είναι να δίνουμε λεφτά και ο κόσμος να μη βλέπει όφελος», εξήγησε.

Πρόσθεσε ότι υπάρχουν σημαντικά πράγματα που πρέπει να γίνουν, δείχνοντας την αυτονόμηση των νοσοκομείων.

«Πρέπει κάποτε ν’ αντιμετωπίσουμε με θάρρος αυτό το κομμάτι και να δούμε ότι θα έχει ένα μεγάλο δημοσιονομικό κόστος. Κανένας δεν το αγγίζει αυτό το κομμάτι, ή το περιμένει να ωριμάσει», τόνισε ο κ. Τελώνης.

Ανέφερε, επίσης, ότι χρειάζεται να δοθούν κι άλλα χρήματα στο ΓεΣΥ, ειδικά για τον εκσυγχρονισμό, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να έρθουν και μεταρρυθμίσεις που ν’ αναβαθμίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών.

«Χρειαζόμαστε κάποιου είδους δομική μεταρρύθμιση μέσα στο ΓεΣΥ, για να μπορέσει να γίνει πιο αποτελεσματική η δαπάνη», υπέδειξε.

Το κρατικό μισθολόγιο

Ο προϋπολογισμός του 2026 προβλέπει δαπάνες προσωπικού, ύψους €3,7 δισ. (€3.6 το 2025).

Στην παρουσίαση του προϋπολογισμού αναφέρεται ότι, ενώ τα προηγούμενα χρόνια (έτη 2022-2024) παρατηρήθηκε αύξηση των μόνιμων θέσεων, το 2026 επιτυγχάνεται για δεύτερη συνεχή χρονιά μείωσή τους κατά 14 θέσεις σε σχέση με τον Εγκεκριμένο Προϋπολογισμό του 2025. Το ποσοστό του κρατικού μισθολογίου προσδιορίζεται στο 27,5% του προϋπολογισμού του 2026 σε αντιδιαστολή του 28% το 2025.

Ο οικονομολόγος Γιάννης Τελώνης, σχολιάζοντας το ύψος του κρατικού μισθολογίου, τόνισε ότι η βασική ανάγκη της κρατικής μηχανής είναι η στοχευμένη επένδυση στην τεχνολογία.

«Βρισκόμαστε μπροστά σε μεγάλες δομικές αλλαγές που έρχονται και θα είναι καθοριστικές. Αφορούν κυρίως την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη, οι οποίες μέσα στα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια θα καταργήσουν σημαντικό αριθμό μεσαίων διοικητικών θέσεων. Το βλέπουμε ήδη να μπαίνει σε εφαρμογή σε άλλες χώρες. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να επενδύσει το κράτος στην τεχνολογία, ώστε να προετοιμάσει τη δημόσια υπηρεσία για τη μετάβαση αυτή. Καθώς θα καταργούνται θέσεις, θα πρέπει να προβλέπεται η μετακίνηση προσωπικού σε πιο παραγωγικούς τομείς, ενώ ταυτόχρονα να αποφεύγονται οι νέες προσλήψεις», εξήγησε ο κ. Τελώνης.

Δημοσιονομικοί κίνδυνοι

Το Τερματικό στο Βασιλικό, τα ελλείμματα του ΟΚΥπΥ, οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι και οι δαπάνες που προκύπτουν λόγω των φυσικών καταστροφών, συγκαταλέγονται στους κινδύνους για την κυπριακή οικονομία.

Συγκεκριμένα, η Έκθεση Δημοσιονομικών Κινδύνων που συνοδεύει τον κρατικό προϋπολογισμό για το 2026, καταγράφει τους κινδύνους που προκύπτουν από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον.

Ειδικότερα, οι κίνδυνοι που προκύπτουν από το εσωτερικό περιβάλλον:

- Εξελίξεις σχετικά με το Τερματικό Βασιλικού που αφορούν σε ενδεχόμενες αποζημιώσεις πέραν των €400 εκ..

- Προκλήσεις που προκύπτουν από αυξήσεις στις λειτουργικές δαπάνες (κυρίως λόγω της αστάθειας στην τιμή της ενέργειας), και του κόστους κατασκευαστικών έργων (ένεκα της αύξησης του κόστους των πρώτων υλών).

- Από δάνεια που παραχωρήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια μέσω διαφόρων Οντοτήτων Δημοσίου Δικαίου (ΟΔΔ) και άλλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών σε φυσικά πρόσωπα και καθίστανται μη εξυπηρετούμενα.

- Ενεργοποίηση ενδεχόμενων υποχρεώσεων που πηγάζουν από κρατικές εγγυήσεις.

- Μεγαλύτερες δαπάνες από τις αναμενόμενες λόγω καθυστέρησης στη μείωση των επιτοκίων της ΕΚΤ ή/και μικρότερη και με πιο αργό ρυθμό μείωσή τους, με επιπτώσεις στην κατανάλωση, στις επενδύσεις, καθώς και στις δαπάνες για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους.

- Από τις ενδεχόμενες υποχρεώσεις που δυνατόν να προκύψουν σε βάρος της Δημοκρατίας από μη βιώσιμα συνταξιοδοτικά ταμεία, δικαστικές υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιον της Δικαιοσύνης.

- Αρνητικές οικονομικές επιδόσεις των Κρατικών Οργανισμών, των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των συμβάσεων που έχουν γίνει στο πλαίσιο Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα.

- Τερματισμός σύμβασης διαχείρισης του Λιμανιού και της ανάπτυξης της Μαρίνας της Λάρνακας και ανάληψη των υποχρεώσεων από το κράτος.

- Από ενδεχόμενη επιβολή προστίμων λόγω μη συμμόρφωσης, μερικώς ή πλήρως, με το Κοινοτικό Κεκτημένο, όπως για παράδειγμα η επιβολή προστίμου στο πλαίσιο της καταδικαστικής απόφασης σχετικά με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1991, για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων.

- Επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών από την ενδεχόμενη ανάγκη χρηματοδότησης των ελλειμμάτων του ΟΚΥπΥ για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από την περίοδο που έχει καθοριστεί από τη σχετική νομοθεσία, και η οποία έληγε στις 31/05/2024, αφού με βάση τον περί Ίδρυσης Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (Τροποποιητικό) Νόμο του 2025, η περίοδος αυτή επεκτείνεται μέχρι τις 31/12/2026, ή/και από τη μη ανάληψη υποχρεώσεων που προβλέπεται από το ΓεΣΥ από τον προϋπολογισμό του ΟΑΥ.

- Απώλεια εσόδων, από τυχόν μη επίτευξη οροσήμων συγχρηματοδοτούμενων έργων και έργων του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ).

Κίνδυνοι που προκύπτουν από το εξωτερικό περιβάλλον:

- O κίνδυνος επαναφοράς των πληθωριστικών πιέσεων λόγω της συνεχιζόμενης σύρραξης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας αλλά και των εχθροπραξιών στη Μέση Ανατολή και το ενδεχόμενο της ασύμμετρης επέκτασης τους.

- Άλλες αρνητικές εξελίξεις στις οικονομίες άλλων χωρών με επιπτώσεις σε βασικούς παραγωγικούς τομείς της κυπριακής οικονομίας, που θα οδηγήσουν σε χαμηλότερο (από τον προβλεπόμενο) ρυθμό ανάπτυξης και επιδείνωση των δημοσιονομικών δεικτών (π.χ. δημοσιονομικό ισοζύγιο, δημόσιο χρέος, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών), καθώς και του επιπέδου ανεργίας.

- Συνέχιση ή και επιβολή νέων κυρώσεων στη Ρωσία και τη Λευκορωσία, με άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της κυπριακής οικονομίας και κατά κύριο λόγο στον τομέα των υπηρεσιών.

- Οι επιπτώσεις από τη νέα δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ στο διεθνές εμπόριο, με κυρίως έμμεσες επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία.

- Επιβάρυνση των δημόσιων δαπανών λόγω συνεπειών από την κλιματική αλλαγή, όπως φυσικές καταστροφές, ανάγκη για αποζημιώσεις στον πρωτογενή τομέα και επενδύσεις σε υποδομές και έργα πρόληψης και ετοιμότητας.

- Επιδείνωση γεωπολιτικών εξελίξεων που θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα, περιλαμβανομένου και του κινδύνου ενδεχόμενης αύξησης στη ροή μεταναστών.

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι, λαμβάνοντας υπόψη τους πιο πάνω κινδύνους, παραμένει επιτακτική η ανάγκη για μια συνετή και υπεύθυνη οικονομική πολιτική.