Η ρητορική της σύγκρουσης στο Κυπριακό

Την Τετάρτη, 5 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στο Παραλίμνι μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση με θέμα «Ρητορική της Σύγκρουσης στον Λόγο των Ελληνοκυπριακών Κομμάτων, για το Κυπριακό», από τον Δρα Κυριάκο Κολοβό, διδάκτορα Στρατηγικής Πολιτικής Επικοινωνίας και κάτοχο ΜΑ στην Επικοινωνία και Δημοσιογραφία. Η εκδήλωση φιλοξενήθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Ρωμηοσύνη» και ανέδειξε τον τρόπο με τον οποίο τα κυπριακά κόμματα κατασκευάζουν, αναπαράγουν και οξύνουν τη ρητορική σύγκρουσης, στον προεκλογικό τους λόγο, γύρω από το Κυπριακό.

Στην εισήγησή του, ο Δρ Κολοβός ανέλυσε ότι η έρευνά του βασίστηκε στη μελέτη 1.159 δελτίων Τύπου των τεσσάρων κομμάτων που διαμόρφωσαν τον κύριο πολιτικό ανταγωνισμό, την περίοδο 2016–2018: ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ και ΕΛΑΜ. Στόχος ήταν να διερευνηθεί πώς συγκροτούνται οι πολιτικές ταυτότητες γύρω από το Κυπριακό και πώς μεταμορφώνονται/επανανοηματοδοτούνται οι διαχωριστικές γραμμές σε προεκλογικά και διαπραγματευτικά περιβάλλοντα.

Το Κυπριακό ως πολλαπλό επίπεδο αντιπαράθεσης

Όπως εξήγησε ο εισηγητής, το Κυπριακό δεν είναι μόνο ένα διεθνές ζήτημα. Αποτελεί ταυτόχρονα εθνικό πρόβλημα που σχετίζεται με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, δικοινοτικό ζήτημα μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, αλλά και ενδοκοινοτικό ζήτημα αντιπαράθεσης ανάμεσα στους κομματικούς δρώντες. Επιπλέον, σε βάθος χρόνου, επηρέασε ενδοκομματικές ισορροπίες, οδηγώντας ακόμη και σε δημιουργία ή διάλυση πολιτικών σχηματισμών. «Το Κυπριακό είναι η μήτρα μέσα από την οποία αναπαράγονται ταυτότητες και ρήγματα στο κομματικό σύστημα», ανέφερε ο Δρ Κολοβός. «Δεν είναι μόνο πρόβλημα πολιτικής. Είναι πρόβλημα αυτοαντίληψης».

Οι διαφορετικές εκδοχές της «καλής λύσης» στο Κυπριακό

Η διαφωνία των κομμάτων εστιάζεται στον ορισμό της «λύσης» του Κυπριακού και στην αντιπαράθεση μεταξύ «καλής» και «κακής» λύσης, όπως η τελευταία αποδίδεται στον ενδοκρατικό αντίπαλο. Για τον ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ, η «καλή λύση» είναι η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, ενώ το ΔΗΚΟ, παρά το ιστορικό του με δύο Προέδρους (Σπύρο Κυπριανού και Τάσσο Παπαδόπουλο) της Δημοκρατίας, οι οποίοι συνυπέγραψαν με τους συνομιλητές τους συμφωνίες υπέρ της ΔΔΟ, αποφεύγει τον όρο, προβάλλοντας τη «Νέα Στρατηγική» εξαιτίας της συνεργασίας του με την «Αλληλεγγύη» και την ΕΔΕΚ. Το ΕΛΑΜ απορρίπτει τη ΔΔΟ και θεωρεί ως μόνη «καλή λύση» το Ενιαίο Κράτος. Παρότι όλα τα κόμματα παρουσιάζουν την Τουρκία ως την κύρια αιτία του προβλήματος, η σύγκρουση μετατοπίζεται στο εσωτερικό πεδίο, όπου η «κακή λύση», η οποία αποδίδεται στον πολιτικό αντίπαλο, φέρεται να εξυπηρετεί τα τουρκικά συμφέροντα. Ενδεικτικό εργαλείο αυτής της ρητορικής αποτελεί η χρήση του όρου «φυσιολογικό κράτος», ο οποίος χρησιμοποιήθηκε από τον ΓΓ του ΟΗΕ μετά το πέρας των διαπραγματεύσεων στο Κραν Μοντανά. Παρατηρείται ότι τα κόμματα που χρησιμοποιούν τον όρο είναι προς την κατεύθυνση της δικαίωσης της δικής τους πολιτικής.

Η κεντρική διαίρεση: «Ενδοτικοί» και «Απορριπτικοί»

Κρίσιμο εύρημα της έρευνας είναι η διαιρετική τομή «ενδοτικοί - απορριπτικοί», η οποία αναδύεται ως κεντρικός άξονας σύγκρουσης στις προεκλογικές περιόδους. Το δίπολο αυτό, με ιστορική βάση ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, επανέρχεται σε κάθε περίοδο έντασης ή διαπραγματεύσεων.

Σύμφωνα με τον εισηγητή, κατά την περίοδο των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά υπήρξε μια άτυπη «κατάπαυση πυρός» μεταξύ ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ. Όμως, μετά την κατάρρευση των συνομιλιών, η ρητορική αυτή αναζωπυρώθηκε.

Ο Δρ Κολοβός δήλωσε στη «Σημερινή»: «Το κομματικό σύστημα πάσχει από έλλειψη στρατηγικού προσανατολισμού. Υπάρχει διάγνωση του προβλήματος, αλλά όχι θεραπεία. Η συζήτηση εγκλωβίζεται στο εσωτερικό, μετατρέποντας τον ενδοκρατικό αντίπαλο σε “κύριο εχθρό”, ενώ ο πραγματικός εξωκρατικός δρων, η Τουρκία, παραμένει στο περιθώριο του πολιτικού λόγου».

Η Ελλάδα ως «σιωπηρός σύμμαχος»

Η ανάλυση του κομματικού λόγου δείχνει ότι η Ελλάδα δεν εμφανίζεται με σταθερό τρόπο ως ενεργός παράγοντας στον δημόσιο διάλογο. Ο Δρ Κολοβός εξηγεί: «Το κομματικό σύστημα δεν συγκροτεί κοινή εθνική γραμμή. Η Ελλάδα άλλοτε θεωρείται δεδομένη και άλλοτε αποσιωπάται. Αυτό αποτυπώνει απουσία συνεκτικής εθνικής στρατηγικής».

Αναφέρθηκε επίσης στην ιδιότυπη σχέση των κομμάτων με την τότε ελληνική Κυβέρνηση: Ο ΔΗΣΥ προσδίδει θεσμικό χαρακτήρα στη συνεργασία, το ΑΚΕΛ, παρά την ιδεολογική συγγένεια με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, δεν την προβάλλει, ενώ το ΔΗΚΟ ευθυγραμμίζεται με τη στάση του Νίκου Κοτζιά.

Ε.Ε: Δυνάμει ταυτότητα του κομματικού συστήματος;

Στην έρευνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται ως ο «θεσμικός φραγμός» απέναντι στην Τουρκία, ωστόσο η αναφορά στη σχέση αυτή παραμένει γενικόλογη και όχι στρατηγική.

Ουσιαστικά η ανάλυση δείχνει ότι τα κυπριακά κόμματα αναγνωρίζουν την Κυπριακή Δημοκρατία ως την κοινή κρατική ταυτότητα. Επιπλέον, πλην του ΑΚΕΛ, κάτι που αποδίδεται σε ιδεολογικούς λόγους, τα υπόλοιπα κόμματα αξιοποιούν την ευρωπαϊκή ταυτότητα ως αντίβαρο στην τουρκική ετερότητα. Η περίπτωση του ΕΛΑΜ εμφανίζει μία ιδιαιτερότητα, καθώς ενώ η βιβλιογραφία παρουσιάζει τα εθνικιστικά κόμματα να είναι ευρωσκεπτικιστικά, το ΕΛΑΜ παρουσιάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως δυνάμει σύμμαχο απέναντι στην Τουρκία. Η Ελλάδα εμφανίζεται με χαμηλή ορατότητα στον κομματικό λόγο, γεγονός που υποδηλώνει εξασθένιση της εθνικής αναφοράς ή αντικατάστασή της από την ευρωπαϊκή.

Η «απούσα» Μεγάλη Βρετανία

Ιδιαίτερη απορία προκαλεί ότι η Μεγάλη Βρετανία, παρά τον θεσμικό της ρόλο ως εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας, σχεδόν απουσιάζει από τα 1.159 εξετασθέντα κείμενα κομματικής ρητορικής.

«Είναι εντυπωσιακό ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ βρίσκεται ιστορικά και διαπραγματευτικά μέσα στο Κυπριακό, δεν υπάρχει ουσιαστικά στον δημόσιο λόγο των κομμάτων», σημείωσε.

Προεκλογικές στρατηγικές και ΕΛΑΜ

Ο Δρ Κολοβός τόνισε ότι τα κόμματα, στην προεκλογική περίοδο, επιδίδονται σε επιθέσεις κατά του ήθους και της αξιοπιστίας του αντιπάλου αυξάνοντας την τοξικότητα του προεκλογικού λόγου. Εδώ εντάσσεται και το ΕΛΑΜ, το οποίο, ενώ επιτίθεται στο υπόλοιπο κομματικό φάσμα, τα υπόλοιπα κόμματα το «αγνοούν» είτε δομώντας στρατηγική δεύτερου γύρου στις εκλογές (ΔΗΣΥ, ΔΗΚΟ) είτε αντλώντας αρνητισμό από το ΕΛΑΜ για να επιτεθούν στα παραδοσιακά κόμματα, όπως φέρεται να κάνει το ΑΚΕΛ.

Συμπερασματικά, όπως ανέφερε, το Κυπριακό χρησιμοποιείται στον κομματικό λόγο για να πολώσει το προεκλογικό κλίμα, εμπεδώνοντας ένα βαθύ ρήγμα και απομακρύνοντας την προοπτική χάραξης μίας κοινής στρατηγικής.

Έλλειψη συνεκτικού οράματος

Ο Δρ Κολοβός συνοψίζει σημειώνοντας: «Λείπει ένα συνεκτικό όραμα, μια εθνική αφήγηση που να εμπνέει. Το Κυπριακό, αντί να λειτουργεί ως βάση ενότητας, γίνεται μηχανισμός διάσπασης. Αν δεν υπάρξει κοινή αντίληψη, δεν μπορεί να υπάρξει και κοινή στρατηγική».