Για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας (για το έτος 2024)
Είμαι υποχρεωμένος, ύστερα από την πρόσφατη ανακοίνωση των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας (για το έτος 2024), να διατυπώσω ορισμένες απόψεις, αλλά και να γνωστοποιήσω ορισμένα γεγονότα, τα οποία θέλω να πιστεύω ότι θα συμβάλουν στη βελτίωση του ιστορικού αυτού θεσμού.
Ορισμένα από τα μέλη της Επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας δεν είχαν επιστημονική ή και επαγγελματική ή και εμπειρική σχέση με την (παλιότερη και τη σύγχρονη) κυπριακή λογοτεχνία (π.χ. ένα μέλος ειδικεύεται στη μετάφραση, ενώ ένα άλλο μέλος στην αγγλική λογοτεχνία). Έτσι, δεν ήταν σε θέση να αποτιμήσουν με στέρεα αξιολογικά κριτήρια τα υποψήφια προς βράβευση έργα. Πέραν τούτου, πρέπει να σημειωθεί ότι ένα από τα μέλη της επιτροπής, κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, ανέφερε ότι δυσκολευόταν πολύ να καταλάβει την κυπριακή διάλεκτο. Συνεπώς, πώς μπορούσε το συγκεκριμένο μέλος να διαβάσει και, το σημαντικότερο, να αξιολογήσει τα υποψήφια έργα που ήταν συνθεμένα στην ντοπιολαλιά; Δεν αδικήθηκαν αυτά τα έργα, και οι συγγραφείς τους; Άλλο μέλος, στο βιογραφικό του, το οποίο διατίθεται διαδικτυακά, γράφει ότι είναι: «Μέλος Κριτικής Επιτροπής Βραβείων Κρατικής Λογοτεχνίας Κύπρου»! Αλήθεια, υπάρχει Κρατική Λογοτεχνία στην Κύπρο, ή κάπου αλλού παγκοσμίως;
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαιτίας τέτοιων ή και άλλων αδυναμιών, τελικά, τόσο πέρσι όσο και φέτος, δεν επιλέγονταν πάντα τα πιο αξιόλογα έργα (τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η μη βράβευση του συγκλονιστικού μυθιστορήματος της Ευρυδίκης Περικλέους-Παπαδοπούλου με τίτλο «Και πολλά επικράνθη η Ελένη της Καρπασίας», ή, π.χ., ο αφοριστικός αποκλεισμός από τη συζήτηση θαυμάσιων ποιητικών συλλογών, επειδή, άκουσον άκουσον, οι δημιουργοί τους αποτόλμησαν να εντάξουν στο έργο τους το χριστιανικό στοιχείο ή και τα αρνητικά συμπαρομαρτούντα της τουρκικής εισβολής του 1974).
Θα σταθώ σε μία περίπτωση βράβευσης, η οποία φρονώ ότι φαλκιδεύει ανεπανόρθωτα την αξιοπιστία των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας και, συνακόλουθα, διασύρει το κύρος του Υφυπουργείου Πολιτισμού. Αναφέρομαι στην κατηγορία Νέος Λογοτέχνης. Η συλλογή που έχει βραβευτεί («Επί των ποταμών Βαβυλώνος») δεν έχει – και αυτό το γράφω με πόνο ψυχής – καμία σχέση με την ποίηση. Κοντολογίς, δεν είναι ποίηση. Παραθέτω μερικά εύγλωττα αποσπάσματα:
Απόψε η Γάζα καίγεται στο σκοτάδι.
Ο θείος Σαμ ξύνει τ’ α...... του
και επευφημεί.
(σ. 26)
«Bluetooth, πανηλίθιε! 21ος αιώνας!»
«Εννά σε γ..…» σταματά με, με ένα φιλί που κρατά χρόνια.
Σταματά το σε μια φάση, θωρεί με λλίο σοβαρά,
τζαι μετά λαλεί μου με νάζι:
«Πού εμείναμεν; Ναι, ξέρω, τζ’ αρχαία.
Τι ήταν να πεις; Εννά με γ.....,
ρε μεγάλε;!»
(σ. 87)
Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, πρέπει να επισημανθεί και η τάση του βραβευθέντος να εξωτερικεύει τον μισελληνισμό του:
Το γαλανόλευκο πάντα είχε τρόπο να μας χρεώνει
τη μεγαλύτερη ταρίφα.
(σ. 59)
Στις 14.9.2025, με επιστολή μου, ενημέρωσα την υφυπουργό Πολιτισμού για τα παραπάνω. Ακολούθησε, με αρκετή αργοπορία, σύσκεψη στο Υφυπουργείο. Στη σύσκεψη, εκτός από την υφυπουργό, συμμετείχαν η διευθύντρια και η ανώτερη πολιτιστική λειτουργός του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού. Έφυγα με την εντύπωση ότι η υφυπουργός είχε προβληματιστεί και ότι, τουλάχιστον στην κατηγορία Νέος Λογοτέχνης (ίσως και στην κατηγορία Μυθιστόρημα), θα ζητούσε επαναξιολόγηση. Αυτό, όμως, δεν έγινε ποτέ.
Και ο αναπόφευκτος συνειρμικός παραλληλισμός: Το 1976, ύστερα από παρασκηνιακές μηχανορραφίες, τελικά, δεν βραβεύτηκε μια πραγματικά σπουδαία ποιητική συλλογή («Κατάθεση»). Το 2025, ύστερα από την ατολμία της υφυπουργού, τελικά, βραβεύτηκε μια συλλογή («Επί των ποταμών Βαβυλώνος») που πόρρω απέχει από την αποστολή που πρέπει να έχει η λογοτεχνία: την παραγωγή έντεχνων κειμένων με υψηλές και διαχρονικές αισθητικές αξιώσεις.
Σημειωτέον ότι στο δημοσιευμένο σκεπτικό βράβευσης για τον Νέο Λογοτέχνη, το οποίο γράφτηκε από το μέλος που ειδικεύεται στη μετάφραση, στην τελευταία αράδα, διαβάζουμε ότι ο δημιουργός «βάζει τον αναγνώστη μπροστά σε έναν καθρέφτη αυτογνωσίας και τον προκαλεί να αναθεωρήσει την αποχαύνωση και μεμψιμοιρία του και να τοποθετηθεί». Αποχαυνωμένοι, ήτοι αποβλακωμένοι, λοιπόν, οι αναγνώστες της βραβευθείσας συλλογής, σύμφωνα με το μέλος της Επιτροπής των πρόσφατων Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας.
Καταληκτικά, οι επιτροπές των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας πρέπει να επιλέγονται με προσοχή. Η υφυπουργός υποσκάπτεται εκ των ένδον, αν η επιλογή είναι επιφανειακή και επιπόλαιη. Θεωρώ, λοιπόν, ότι, από τούδε, οι πενταμελείς επιτροπές πρέπει να συστήνονται με ανάθεση και, κυρίως, να απαρτίζονται από τρεις αξιοσύστατους νεοελληνιστές (υπάρχουν εξαίρετοι πανεπιστημιακοί κ.ά. νεοελληνιστές, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα), έναν σημαντικό λογοτέχνη και έναν εγνωσμένου κύρους κριτικό λογοτεχνίας.
*Πρόεδρος Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας
(για το έτος 2024)
