Πρόταση στην Κυπριακή Προεδρία για τον Πολιτισμό

Η επικείμενη Kυπριακή Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη ευκαιρία των τελευταίων ετών για τη Λευκωσία να καταθέσει ένα όραμα ευρωπαϊκού βάθους, με προστιθέμενη πολιτική και διπλωματική αξία. Μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον γεμάτο ανασφάλεια, πολωτική ρητορική και γεωπολιτικές ρωγμές, η επιλογή της ευρωπαϊκής πολιτιστικής σύγκλισης ως κεντρικής προτεραιότητας δεν είναι απλώς συμβολική. Είναι στρατηγική, ρεαλιστική και απολύτως σύμφωνη με τις ανάγκες της Ευρώπης σήμερα. Γιατί αν η ήπειρος θέλει να διατηρήσει τη συνοχή της, χρειάζεται ξανά να μιλήσει τη γλώσσα του Πολιτισμού, όχι μόνο ως κληρονομιά, αλλά ως κοινό μέλλον.

Η Κύπρος έχει το πλεονέκτημα να τολμήσει μια τέτοια πρόταση. Είναι ένα μικρό νησιωτικό κράτος στην περιφέρεια της Ένωσης, αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται στο κέντρο των πολιτισμών, των γλωσσών και των ιστορικών αφηγήσεων που γέννησαν την Ευρώπη. Αυτή η γεωπολιτιστική θέση τής προσφέρει την αξιοπιστία να μιλήσει για σύγκλιση, γιατί η ίδια είναι το ζωντανό παράδειγμα της συνύπαρξης και της αντοχής των πολιτισμών.

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει μια βαθιά πολιτισμική κόπωση. Η οικονομική ολοκλήρωση έχει προχωρήσει, η τεχνολογική μετάβαση επιταχύνεται, αλλά το κοινό ευρωπαϊκό αφήγημα μοιάζει να εξασθενεί. Η πολυεπίπεδη κρίση, από το Brexit μέχρι τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κατοχή και διαίρεση της Κύπρου, έχει διαβρώσει την αίσθηση ότι οι λαοί της Ευρώπης μοιράζονται ένα κοινό αξιακό υπόβαθρο. Οι πολιτικές δυνάμεις που αμφισβητούν την Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύονται, ενώ η κοινωνική απογοήτευση συχνά μεταφράζεται σε εσωστρέφεια και πολιτιστική άμυνα. Σ’ αυτό το περιβάλλον, η Κύπρος μπορεί να προτείνει έναν διαφορετικό ευρωπαϊκό λόγο, την ανάγκη για πολιτιστική επανένωση της ηπείρου μέσα από την αναγνώριση, τον διάλογο και τη σύγκλιση των πολιτιστικών πολιτικών.

Η ευρωπαϊκή πολιτιστική σύγκλιση δεν σημαίνει ομοιομορφία ή εξομοίωση. Αντίθετα, σημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να συντονίσει τις πολιτιστικές της στρατηγικές, να ενισχύσει τη διασυνοριακή συνεργασία και να οικοδομήσει κοινά πρότυπα πολιτιστικής δημιουργίας, πολιτιστικής εκπαίδευσης, ψηφιακής μετάβασης και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο στόχος είναι μια Ευρώπη που να σκέφτεται συλλογικά μέσα από τις διαφορές της, που δεν αναγνωρίζει τον πολιτισμό ως πολυτέλεια, αλλά ως μέσο κοινωνικο-πολιτικής συνοχής και σταθερότητας. Εδώ η Κύπρος μπορεί να ηγηθεί, συνδέοντας την ατζέντα της πολιτιστικής σύγκλισης με τα ζητήματα ανθεκτικότητας, δημιουργίας, εκπαίδευσης και ειρηνικής συνύπαρξης.

Η πολιτιστική διάσταση της Ευρώπης δεν είναι δευτερεύουσα. Στην πραγματικότητα, αποτελεί την πιο διαχρονική μορφή “ήπιας ισχύος” που διαθέτει η Ένωση. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες προβάλλουν την τεχνολογία και τη βιομηχανία τους, η Ευρώπη διαθέτει κάτι πιο θεμελιώδες. Μια πολυκεντρική ταυτότητα που στηρίζεται στη γνώση, στις τέχνες, στη φιλοσοφία και στη δημοκρατική κουλτούρα. Όμως αυτή η ταυτότητα σήμερα απειλείται από τη διάσπαση των εκπαιδευτικών και πολιτιστικών πολιτικών, την υποχρηματοδότηση των μικρών κρατών, και την απουσία κοινού οράματος για τον ρόλο του Πολιτισμού στην οικονομία και στη διπλωματία. Μια προεδρία που θα επαναφέρει το ζήτημα στο επίκεντρο των συζητήσεων του Συμβουλίου Υπουργών Πολιτισμού θ’ αποκαταστήσει μια ισορροπία που η Ευρώπη έχει χάσει.

Η Κύπρος μπορεί να παρουσιάσει την ευρωπαϊκή πολιτιστική σύγκλιση όχι ως αφηρημένο ιδεώδες, αλλά ως σύγχρονη αναπτυξιακή. Η ενίσχυση των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η σύγκλιση πολιτικών χρηματοδότησης, η ανταλλαγή καλών πρακτικών και η δημιουργία κοινού πλαισίου στήριξης της πολιτιστικής δημιουργίας μπορούν να δώσουν νέα ώθηση στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Επιπλέον, η σύνδεση του πολιτισμού με την κοινωνική ένταξη, την ψυχική υγεία, την παιδεία και τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη αντανακλά μια ολιστική αντίληψη του ευρωπαϊκού μοντέλου διακυβέρνησης, μιαν αντίληψη που η Κύπρος, με τις δικές της πολιτιστικές καταβολές, προκλήσεις και ευκαιρίες, μπορεί να εκφράσει αυθεντικά.

Η επιλογή αυτής της προτεραιότητας θα λειτουργήσει και ως γεφυροποιός διπλωματική πράξη. Μια μικρή χώρα χωρίς στρατιωτική ισχύ μπορεί να επιβληθεί διεθνώς μόνο μέσα από τη δύναμη του πολιτισμού και των ιδεών της. Με την πολιτιστική σύγκλιση, η Λευκωσία θα καταθέσει ένα θετικό αφήγημα, μακριά από διχαστικές γραμμές της εξωτερικής πολιτικής. Θα δείξει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι απλώς ένας οικονομικός μηχανισμός, αλλά ένα κοινό πολιτιστικό πεδίο αξιών, όπου κάθε μέλος έχει ρόλο και ευθύνη. Ταυτόχρονα, η πρωτοβουλία θα επιτρέψει στην Κύπρο ν’ αναδείξει τον γεωπολιτιστικό της ρόλο ανάμεσα στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή, προωθώντας διαλόγους Πολιτισμού και εκπαίδευσης που θα ενισχύσουν το ευρωπαϊκό αποτύπωμα στην ευρύτερη περιοχή.

Σε μια εποχή που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αναζητούν ταυτότητα και προσανατολισμό, ο Πολιτισμός μπορεί ν’ αποτελέσει την καρδιά της ευρωπαϊκής επανεκκίνησης. Οι πολίτες δεν συγκινούνται από στατιστικές, αλλά από κοινές αφηγήσεις, από την αίσθηση ότι ανήκουν σε ένα πολιτιστικό σύνολο με νόημα. Η Κύπρος, μέσα από την εμπειρία της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς, της διαίρεσης και της ειρηνικής συνύπαρξης, γνωρίζει τι σημαίνει πολιτιστική απώλεια και τι σημαίνει ελπίδα πολιτιστικής αναγέννησης. Αν μεταφέρει αυτήν την εμπειρία στο ευρωπαϊκό επίπεδο, η προεδρία της θ’ αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο και ιστορική αξία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται ένα αφήγημα που να υπερβαίνει τις γραφειοκρατικές δομές και να μιλά στις ψυχές των πολιτών της. Και αυτό το αφήγημα μπορεί να γεννηθεί μόνο μέσα από τον πολιτισμό. Μέσα από τη μουσική, τη γλώσσα, τις τέχνες, τη μνήμη και τη δημοκρατική παιδεία. Η Κύπρος έχει την ευκαιρία να φέρει αυτήν τη συζήτηση στο τραπέζι της Ευρώπης, να την καταστήσει πολιτική πράξη, όχι απλή ρητορική.

Συμπερασματικά, η ευρωπαϊκή πολιτιστική σύγκλιση δεν θα είναι απλώς ένα προτεινόμενο πρόγραμμα. Μπορεί να καταστεί πολιτική δήλωση για το ποια Ευρώπη θέλουμε. Μια Ευρώπη που σέβεται τις διαφορές της αλλά δεν εγκλωβίζεται σε αυτές, που αναγνωρίζει τη δύναμη της παράδοσης χωρίς να φοβάται τον εκσυγχρονισμό, που αναζητεί τη συνοχή όχι μέσα από την ομοιομορφία αλλά μέσα από τη δημιουργία κοινού πολιτισμικού ορίζοντα. Η Κύπρος, περισσότερο από κάθε άλλο κράτος-μέλος, γνωρίζει πως ο Πολιτισμός μπορεί να γίνει γέφυρα, θεραπεία και εργαλείο σύγκλισης και επανένωσης. Και αυτό το μήνυμα, αν μετατραπεί σε ευρωπαϊκή πολιτική, θα καταστήσει την Προεδρία της όχι απλώς επιτυχημένη, αλλά ιστορική.

*Πανεπιστημιακός-Ανθρωπολόγος, πρώην Πρύτανης