Πώς ένας πρώην τζιχαντιστής κατέληξε στον Λευκό Οίκο

Η Δαμασκός μετά από χρόνια επιστρέφει στο διεθνές προσκήνιο. Για πρώτη φορά στην ιστορία, Σύρος Πρόεδρος πέρασε το κατώφλι του Λευκού Οίκου. Ο Αχμέντ αλ-Σαράα, ο πρώην ηγέτης των ανταρτών που ανέτρεψε τον Μπασάρ αλ-Άσαντ πριν από έντεκα μήνες, συναντήθηκε με τον Ντόναλντ Τραμπ, επισφραγίζοντας, επικοινωνιακά τουλάχιστον, μια στροφή που ελάχιστοι θα θεωρούσαν δυνατή πριν από λίγα χρόνια. Η συνάντηση κατέληξε στην επίσημη ένταξη της Συρίας στη διεθνή συμμαχία υπό τις ΗΠΑ για την ήττα του Ισλαμικού Κράτους. Πώς κατέληξε λοιπόν ένας πρώην τζιχαντιστής στον Λευκό Οίκο και πώς μέσα σε έναν χρόνο μεταμορφώθηκε σε έναν κουστουμάτο «κανονικό» ηγέτη;

Η σημασία της επίσκεψης Αλ Σαράα

Η συνάντηση Τραμπ - Αλ Σαράα σηματοδοτεί μια ριζική ανατροπή στις σχέσεις Ουάσιγκτον - Δαμασκού. Από απομονωμένο κράτος, βυθισμένο στον εμφύλιο και υπεύθυνο για μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Συρία επιχειρεί τώρα να εμφανιστεί ως εταίρος των ΗΠΑ σε μια νέα φάση αντιτρομοκρατικής συνεργασίας. «Η Συρία γίνεται το 90ό μέλος της Παγκόσμιας Συμμαχίας κατά του ISIS», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της αμερικανικής κυβέρνησης, προσθέτοντας ότι η Δαμασκός θα μπορέσει να επαναλειτουργήσει την πρεσβεία της στην Ουάσιγκτον, έπειτα από δεκατρία χρόνια διεθνούς απομόνωσης.

Η συνεργασία αυτή, η οποία πριν από έναν χρόνο θα φάνταζε αδιανόητη, αποτελεί προϊόν μιας ραγδαίας γεωπολιτικής μεταμόρφωσης. Ο Αλ Σαράα, που άλλοτε χαρακτηριζόταν από την Ουάσιγκτον «τρομοκράτης», θεωρείται πλέον από τον Λευκό Οίκο η καλύτερη εγγύηση σταθερότητας σε μια Συρία εξαντλημένη από τον πολυετή πόλεμο. Ο πρώην αξιωματούχος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, Άντριου Τέιμπλερ, το περιέγραψε χαρακτηριστικά: «Ο Τραμπ ποντάρει ολοκληρωτικά στον Αλ Σαράα. Θέλει να αποσπάσει τη Συρία από την επιρροή του Ιράν και να την φέρει πιο κοντά στις ΗΠΑ, στον Αραβικό Κόλπο και στην Τουρκία. Είναι μια τεράστια αλλαγή πορείας».

Ωστόσο, η νέα εποχή δεν πείθει τους πάντες. Το Ισραήλ και μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου εκφράζουν ανησυχία για τη δράση ενόπλων ομάδων στον νότο της χώρας και για πρόσφατα επεισόδια θρησκευτικής βίας από δυνάμεις προσκείμενες στην κυβέρνηση. Από την άλλη, ο Αλ Σαράα εκμεταλλεύτηκε το ταξίδι του στην Ουάσιγκτον για να πιέσει προς την άρση των τελευταίων περιορισμών, υποστηρίζοντας ότι, χωρίς πρόσβαση στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και χωρίς επενδύσεις για την ανοικοδόμηση, η Συρία κινδυνεύει να ξανακυλήσει στο χάος.

Η νέα φάση των αμερικανοσυριακών σχέσεων συμπίπτει με τις προσπάθειες των ΗΠΑ να μεσολαβήσουν ανάμεσα στη Δαμασκό και τις τοπικές πολιτοφυλακές που μέχρι σήμερα συνεργάζονταν με την Ουάσιγκτον κατά του ISIS. Στο συριακό έδαφος εξακολουθούν να βρίσκονται εκατοντάδες Αμερικανοί στρατιώτες, κυρίως στα βόρεια και ανατολικά της χώρας, στις περιοχές που ελέγχονται από τις κουρδικές δυνάμεις των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων.

Για πολλούς αναλυτές, η επίσκεψη του Αλ Σαράα δεν ήταν απλώς ένα διπλωματικό γεγονός, αλλά το προοίμιο μιας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή. «Είναι ένα άνοιγμα που ανατρέπει δεκαετίες αδιεξόδου», σχολίασε στη Wall Street Journal ο Νταρίν Χαλίφα του International Crisis Group. «Το να βλέπει κανείς έναν άνθρωπο που άλλοτε πολεμούσε το καθεστώς να κάθεται σήμερα δίπλα στον Αμερικανό Πρόεδρο είναι κάτι που θα έμοιαζε αδιανόητο».

Παρά τη θεαματική προσέγγιση Ουάσιγκτον – Δαμασκού, οι ΗΠΑ δεν προτίθενται ν’ αλλάξουν τη στρατιωτική τους παρουσία στη Συρία. Ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος διευκρίνισε ότι «δεν θα υπάρξει καμία μεταβολή στο αποτύπωμα των αμερικανικών δυνάμεων στη χώρα», επιβεβαιώνοντας πως οι εκατοντάδες στρατιώτες που επιχειρούν στον βορρά και την ανατολή της Συρίας θα παραμείνουν στις θέσεις τους.

Η πολιτική διαδρομή του νέου Σύρου Προέδρου είναι σχεδόν μυθιστορηματική. Πρώην μαχητής της σουνιτικής εξέγερσης στο Ιράκ, συνελήφθη από τις αμερικανικές δυνάμεις και κρατήθηκε σε στρατόπεδο των ΗΠΑ προτού επιστρέψει στη Συρία για να πολεμήσει τον Άσαντ μετά το 2011. Για χρόνια ηγήθηκε του συριακού παραρτήματος της Αλ Κάιντα, της οργάνωσης Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα, που αργότερα μετεξελίχθηκε σε Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS). Το 2016 αποστασιοποιήθηκε από τον τζιχαντιστικό πυρήνα και άρχισε να παρουσιάζεται ως μετριοπαθής ηγέτης, διεκδικώντας νομιμοποίηση και στήριξη από τη Δύση.

Η πορεία του Αχμέντ αλ-Σαράα, από τον αντάρτη που πολεμούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράκ έως τον συνομιλητή του Αμερικανού Προέδρου στον Λευκό Οίκο, αποτελεί ίσως το πιο απρόσμενο σύμβολο της ρευστότητας και των μεταμορφώσεων που χαρακτηρίζουν τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα της Μέσης Ανατολής.

Πώς κατέληξε στον Λευκό Οίκο

Ο Αλ Σαράα ανέτρεψε το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ το 2024, βάζοντας τέλος σε πέντε δεκαετίες οικογενειακής κυριαρχίας και τερματίζοντας έναν πόλεμο δεκατριών ετών, που κόστισε τη ζωή σε πάνω από 600.000 ανθρώπους και ξεσπίτωσε περισσότερους από 6,5 εκατομμύρια.

Πρώην μέλος της Αλ Κάιντα και αντάρτης που είχε πολεμήσει κατά των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ, ο Αλ Σαράα επιχείρησε τα τελευταία χρόνια ν’ αποτινάξει το παρελθόν του. Αναλυτές μιλούν για μια εντυπωσιακή μετατόπιση «από την τζιχάντ στην πολιτική». Κατά το δεύτερο μισό του εμφυλίου, η HTS, περιορισμένη τότε στην επαρχία Ιντλίμπ, αποστασιοποιήθηκε από την Αλ Κάιντα και επιχείρησε να οικοδομήσει δομές διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης, προβάλλοντας μια εικόνα νομιμότητας και σταθερότητας.

Από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, ο Αλ Σαράα προσπαθεί να καλλιεργήσει ένα προφίλ μετριοπάθειας και ανεκτικότητας. Η ηγεσία του HTS δηλώνει πως επιδιώκει «ειρηνική συνύπαρξη» με όλες τις πλευρές, ακόμη και με το Ισραήλ, παραδοσιακό εχθρό της Συρίας. Ο ίδιος ο Αλ Σαράα έχει φωτογραφηθεί να παίζει μπάσκετ με Αμερικανούς στρατιωτικούς αξιωματούχους, μια εικόνα που δύσκολα θα ταίριαζε με το παρελθόν ενός πρώην τζιχαντιστή.

Η προσέγγιση ΗΠΑ - Συρίας, που κορυφώθηκε με την πρόσφατη επίσκεψη, είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς συζήτησης στη Δύση για το πώς πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί το νέο καθεστώς στη Δαμασκό. Ειδικοί εξηγούν ότι ο Τραμπ επέλεξε τη ρεαλιστική οδό. Ήδη από το 2015, ο πρώην διευθυντής της CIA, Ντέιβιντ Πετρέους, είχε προτείνει τη συνεργασία με μέλη της Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα (προδρόμου της HTS) στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους. Παρότι η HTS εντάχθηκε επίσημα στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων των ΗΠΑ το 2018, η στάση αυτή μετριάστηκε τον Ιούλιο του 2025, ανοίγοντας τον δρόμο για πολιτικές επαφές.

Για τον Αλ Σαράα, η πρόσκληση στον Λευκό Οίκο αποτελεί πράξη διεθνούς αναγνώρισης, αλλά και ευκαιρία για να κερδίσει ουσιαστικά οφέλη. Με το Ισραήλ να εξακολουθεί να κατέχει τα Υψίπεδα του Γκολάν και να πραγματοποιεί επιδρομές στο συριακό έδαφος, ο Σύρος ηγέτης αναζητά συμμάχους και στήριξη. Ο Τραμπ, από την πλευρά του, έχει ήδη άρει το μεγαλύτερο μέρος των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου και δεσμεύθηκε να διευκολύνει την πρόσβαση της Συρίας σε πόρους της Παγκόσμιας Τράπεζας για την ανοικοδόμηση.

Αμερικανικές πηγές αφήνουν να εννοηθεί πως η Ουάσιγκτον μπορεί να επιδιώξει και στρατιωτικά ανταλλάγματα, όπως την εγκατάσταση αμερικανικής βάσης στην πρωτεύουσα Δαμασκό, γεγονός που θα αντιστάθμιζε την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή. Κυκλοφορούν επίσης φήμες ότι η Συρία ενδέχεται να ενταχθεί στις Συμφωνίες του Αβραάμ, αν και μοιάζει απίθανο όσο συνεχίζεται η ισραηλινή κατοχή στο Γκολάν.

Οι μεταμορφώσεις του Αλ Σαράα

Λιγότερο από έναν χρόνο μετά την κατάληψη της εξουσίας με αστραπιαία επιχείρηση, ο Αλ Σαράα εμφανίζεται πλέον ως διεθνής ηγέτης που επιδιώκει την επανένταξη της χώρας του στη διεθνή κοινότητα.

Η άνοδος του Αλ-Σαράα υπήρξε καταιγιστική. Από επικεφαλής της ισλαμιστικής οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, που ανέτρεψε το 2024 τον Μπασάρ αλ-Άσαντ και έβαλε τέλος σε έναν πόλεμο δεκατριών ετών, σε Πρόεδρο που επιδιώκει να ισορροπήσει ανάμεσα στη Μόσχα και την Ουάσιγκτον. Ο Πούτιν εξακολουθεί να διατηρεί τον ρωσικό ναύσταθμο στην Ταρτούς, ενώ ο νέος Σύρος ηγέτης φροντίζει να μην προκαλεί τη Ρωσία, δηλώνοντας πως «μια σύγκρουση με τη Μόσχα δεν είναι προς το συμφέρον της Συρίας». Παράλληλα, αξιοποιεί την υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας, που βλέπουν στη νέα Δαμασκό μια ευκαιρία να αποδυναμώσουν το Ιράν και να επεκτείνουν την επιρροή τους.

Αναλυτές, ωστόσο, προειδοποιούν ότι η αμερικανική επένδυση στον Αλ Σαράα είναι ριψοκίνδυνη. «Οι ΗΠΑ παίζουν ένα ριψοκίνδυνο στοίχημα με τον Αχμέντ αλ Σαράα», εξηγεί ο Τζόσουα Λάντις του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα, υπογραμμίζοντας ότι η Ουάσιγκτον δεν έχει πολλές εναλλακτικές στη Μέση Ανατολή, με τον Λίβανο σε διάλυση και το Ιράκ υπό ιρανική επιρροή. Η δική του στρατηγική, σχολιάζουν ειδικοί, είναι η αποφυγή απόλυτης ταύτισης με οποιοδήποτε στρατόπεδο, μια προσέγγιση που εντάσσεται στη νέα «πολυκεντρική» εποχή της διεθνούς πολιτικής.

Την ίδια ώρα, ο Σύρος Πρόεδρος Αχμέντ αλ Σαράα βρίσκεται αντιμέτωπος με τη δυσκολότερη ίσως εσωτερική του πρόκληση: τη συμφιλίωση και ενσωμάτωση των κουρδικών δυνάμεων των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) στον νέο κρατικό στρατό. Τον Μάρτιο είχε υπογράψει συμφωνία με τον επικεφαλής των SDF για τη συγχώνευση των πολιτοφυλακών υπό τη διοίκηση της κεντρικής κυβέρνησης. Ωστόσο, οι διαφωνίες για τον τρόπο εφαρμογής της οδήγησαν σε αιματηρές συγκρούσεις τους τελευταίους μήνες, με δεκάδες νεκρούς και εκτεταμένες καταστροφές. Ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι, ανάμεσά τους και στρατιωτικοί, προσπαθούν να διαμεσολαβήσουν ώστε ν’ αποφευχθεί μια νέα ανάφλεξη.

Η θέση του Σαράα περιπλέκεται περαιτέρω από τα πρόσφατα περιστατικά σεχταριστικής βίας, στα οποία συμμετείχαν δυνάμεις προσκείμενες στην κυβέρνησή του. Δύο κύματα συγκρούσεων, στα μέσα του καλοκαιριού, άφησαν πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς και χιλιάδες εκτοπισμένους, εντείνοντας τη δυσπιστία των αλαουιτών και δρούζων απέναντι στη νέα, σουνιτική κατά πλειοψηφία κυβέρνηση. Ο Αλ Σαράα δεσμεύτηκε δημόσια ότι «οι υπεύθυνοι θα λογοδοτήσουν», όμως η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις.