Γάζα: Ο πόλεμος εν μέσω εκεχειρίας και η αναπόφευκτη αναζωπύρωση της σύγκρουσης

Ο πόλεμος συνεχίζεται εν μέσω εκεχειρίας. Ισραηλινά αεροσκάφη και άρματα μάχης βομβαρδίζουν περιοχές της Γάζας, απαντώντας στις «προκλήσεις» της Χαμάς. Όπως προκύπτει η έννοια της εκεχειρίας που «επέβαλε» ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, συχνά μοιάζει περισσότερο με μια εύθραυστη ανάπαυλα παρά με προοίμιο ειρήνης. Το Ισραήλ εξαπολύει επιθέσεις, προκαλεί δεκάδες θανάτους και έπειτα ανακοινώνει επιστροφή στην εκεχειρία. Το παράδοξο αυτό αποτυπώνει με ακρίβεια τη νέα πραγματικότητα στη Γάζα, με μια «ειρήνη» υπό συνεχή απειλή, όπου κάθε επίθεση, κάθε βίντεο και κάθε δήλωση μπορεί να πυροδοτήσει νέα κρίση. Παρά τις εκατέρωθεν κατηγορίες και τα αιματηρά αντίποινα, η εκεχειρία εξακολουθεί, τουλάχιστον τυπικά, να ισχύει, συγκρατούμενη από την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στην ισραηλινή περιοδική «αυτοσυγκράτηση», τους τακτικισμούς της Χαμάς και την αμερικανική διαμεσολάβηση.

Το παράδοξο της «εκεχειρίας»

Το Ισραήλ χτυπάει τη Γάζα, αφήνει πίσω νεκρούς και επιστρέφει στην εκεχειρία. Αυτό το «παράδοξο» λαμβάνει χώραν τις τελευταίες ημέρες στην «ανήσυχη» γειτονιά της Μέσης Ανατολής. Αφορμή για ένα από αυτά τα χτυπήματα ήταν η «σκηνοθετημένη» ανάκτηση της σορού ενός ομήρου από τη Χαμάς, η οποία προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις και ακόμα πιο σκληρά αντίποινα από το Ισραήλ.

Η κυβέρνηση Νετανιάχου έδωσε στη δημοσιότητα πλάνα από μη επανδρωμένο αεροσκάφος, όπου φαίνονται άνδρες της Χαμάς να ρίχνουν ένα σώμα τυλιγμένο με λευκό σεντόνι από παράθυρο, να το θάβουν και κατόπιν να το ξεθάβουν με εκσκαφέα μπροστά σε εκπροσώπους του Ερυθρού Σταυρού. Σύμφωνα με τις ισραηλινές Αρχές, επρόκειτο για τα λείψανα του 27χρονου Οφίρ Τζαρφάτι, ο οποίος είχε απαχθεί και τραυματιστεί κατά τη διάρκεια των επιθέσεων της 7ης Οκτωβρίου 2023 και υπέκυψε λίγο αργότερα στα τραύματά του. Τμήμα της σορού του είχε ανακτηθεί ήδη πριν από δύο χρόνια από τον ισραηλινό στρατό.

Το Ισραήλ κατηγόρησε τη Χαμάς για «μακάβρια σκηνοθεσία» που, όπως υποστηρίζει, παραβιάζει ευθέως τους όρους της εκεχειρίας. Η Χαμάς απέρριψε τις κατηγορίες, επιμένοντας ότι τηρεί τους όρους της εκεχειρίας και κατηγορώντας το Ισραήλ πως επιχειρεί να δημιουργήσει πρόσχημα για επανέναρξη του πολέμου. Σημειώνεται ότι την Τρίτη το Ισραήλ εξαπέλυσε επιθέσεις σε δεκάδες στόχους της Χαμάς και εξουδετέρωσε τριάντα μαχητές, σε αντίποινα για τη δολοφονία Ισραηλινού στρατιώτη στη Γάζα. Οι υγειονομικές Αρχές της Γάζας ανέφεραν πως περισσότεροι από εκατό άνθρωποι σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους και παιδιά.

Το Ισραήλ δήλωσε ότι επανήλθε στην εκεχειρία την Τετάρτη, αν και αργότερα ανακοίνωσε νέες επιθέσεις σε στόχους της Χαμάς στον βόρειο τομέα της Γάζας. Ισραηλινοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι η Χαμάς καθυστερεί εσκεμμένα την επιστροφή των σορών των ομήρων, προκειμένου να κερδίσει χρόνο, να σταθεροποιήσει την εξουσία της και να επανακτήσει τον έλεγχο στη Λωρίδα της Γάζας. Από την έναρξη της εκεχειρίας, πριν από δύο εβδομάδες, η Χαμάς φέρεται να έχει προβεί σε εκκαθαρίσεις αντιπάλων και σε δημόσιες εκτελέσεις μελών αντίπαλης φυλής.

Σύμφωνα με αναλυτές, η στρατηγική της Χαμάς είναι να παρατείνει την κατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερο χωρίς να σπάσει την εκεχειρία και να αποφύγει άμεση σύγκρουση με τον Τραμπ, τις ΗΠΑ και τις χώρες που μεσολάβησαν. Ο τρόπος που κερδίζουν χρόνο είναι παραδίδοντας σταδιακά τις σορούς, με το πρόσχημα ότι ακόμη τις αναζητούν.

Γιατί δεν καταρρέει η εκεχειρία;

Παρά τα «επεισόδια πολέμου» και την έντονη αμφισβήτηση, η εύθραυστη εκεχειρία στη Γάζα εξακολουθεί να ισχύει. Ειδικοί εξηγούν στο SkyNews ότι υπάρχουν τρεις παράγοντες που κρατούν, προς το παρόν, αυτήν τη λεπτή ισορροπία.

Ο πρώτος αφορά το ίδιο το Ισραήλ και ειδικότερα τον Πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος, μετά από αλλεπάλληλες προκλήσεις, θεώρησε πως δεν μπορούσε να μείνει άπραγος. Αφορμή στάθηκε σκηνοθετημένη ανάκτηση των σορών και η επίθεση εναντίον Ισραηλινού στρατιώτη, ο οποίος βρισκόταν εντός ελεγχόμενης από το Ισραήλ ζώνης όταν στοχοποιήθηκε. Μια εβδομάδα νωρίτερα, ο θάνατος δύο Ισραηλινών στρατιωτών είχε προκαλέσει σφοδρούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς στη Γάζα, μια αλυσίδα γεγονότων που εδραίωσε το μοτίβο: «Αν επιτεθείτε στους δικούς μας, θα σας απαντήσουμε, με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη».

Για το Ισραήλ, η σκηνοθετημένη ανάκτηση των σορών είναι στην καλύτερη περίπτωση μια μακάβρια επίδειξη και, στη χειρότερη, απόδειξη ότι η Χαμάς ψεύδεται όταν υποστηρίζει πως δεν γνωρίζει πού βρίσκονται οι σοροί των νεκρών ομήρων. Στα πλάνα φαίνονται τα λείψανα, τυλιγμένα με σάβανο, να παραδίδονται σε εκπροσώπους του Ερυθρού Σταυρού, οι οποίοι, ανυποψίαστοι, παρευρίσκονται σε μια στημένη σκηνή, γεγονός που προκάλεσε σπάνια και οργισμένη αντίδραση από τον διεθνή Οργανισμό.

Η απάντηση του Ισραήλ ήταν μάλλον αναμενόμενη, αλλά της Χαμάς όχι. Η οργάνωση έσπευσε να αποστασιοποιηθεί από την επίθεση κατά των Ισραηλινών στρατιωτών, υποστηρίζοντας ότι οι δράστες ενδέχεται να μην ενεργούσαν κατ’ εντολήν της, ίσως ούτε καν να ανήκαν στις τάξεις της. Παράλληλα, προσπάθησε να περιορίσει τη ζημιά από το «βίντεο με τον εκσκαφέα», ανακοινώνοντας ότι εντόπισε τη σορό ακόμη ενός ομήρου, την οποία θα επέστρεφε στη συνέχεια. Το σχέδιο αυτό εγκαταλείφθηκε όταν άρχισαν οι ισραηλινές επιθέσεις, ωστόσο, εφόσον τα πλάνα είναι αυθεντικά, η Χαμάς γνωρίζει πως έχει πληγεί η αξιοπιστία της. Θα επιδιώξει, επομένως, ν’ αποκαταστήσει τις εντυπώσεις και να παραμείνει συνομιλητής για το μέλλον της Γάζας.

Ο τρίτος και καθοριστικός παράγοντας είναι η στάση των ΗΠΑ. Ο Αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βανς αντέδρασε ψύχραιμα, δηλώνοντας ότι η εκεχειρία στη Γάζα «αντέχει», χαρακτηρίζοντας τα περιστατικά «μικρές συγκρούσεις εδώ κι εκεί». «Γνωρίζουμε ότι το Ισραήλ θα απαντήσει», πρόσθεσε, «αλλά η ειρήνη του Προέδρου θα διατηρηθεί». Ίσως αυτή η δήλωση αποδειχθεί «προφητική». Το Ισραήλ, άλλωστε, είχε ενημερώσει την Ουάσιγκτον για τα σχέδιά του πριν πέσει η πρώτη βόμβα ή ριχτεί η πρώτη σφαίρα. Ο Νετανιάχου γνωρίζει καλά ότι η πολιτική του επιβίωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στήριξη του Ντόναλντ Τραμπ, και γνωρίζει επίσης πως ο Τραμπ δεν θέλει να καταρρεύσει μια εκεχειρία που φέρει το όνομά του.

Έτσι, τουλάχιστον προς το παρόν, η εκεχειρία διατηρείται. Μπορεί τα πυρά να μην έχουν σταματήσει εντελώς, μπορεί η πρώτη και θεμελιώδης προϋπόθεση, η επιστροφή όλων των ομήρων, ζωντανών και νεκρών, να μην έχει εκπληρωθεί, όμως η συμφωνία κρατά, γιατί, παρά την οργή, την καχυποψία και το αίσθημα αδικίας, κανείς δεν θέλει να είναι αυτός που θα φανεί ότι θα την σπάσει.

Εκεχειρία δίχως ειρήνη;

Όποιος παρακολουθούσε την κατάσταση στη Γάζα τις τελευταίες ημέρες εύλογα μπορούσε να πιστέψει ότι η εκεχειρία είχε καταρρεύσει. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, τόσο η Χαμάς όσο και το Ισραήλ δηλώνουν ότι παραμένουν δεσμευμένοι στη συμφωνία. Η «νέα κανονικότητα» στη Γάζα φαίνεται να είναι μια εκεχειρία εύθραυστη αλλά «ανθεκτική». Μια ανακωχή που ισχύει γενικά, αλλά μπορεί να υποχωρήσει μέσα σε μια στιγμή και ν’ αποκατασταθεί λίγες ώρες ή ημέρες αργότερα, μέχρι την επόμενη έκρηξη.

Αυτή η ενδιάμεση κατάσταση, μεταξύ ολοκληρωτικού πολέμου και μόνιμης ειρήνης, αφήνει και τις δύο πλευρές σε αδιέξοδο. Από τη μια, οι Παλαιστίνιοι ζουν διαρκώς υπό τον φόβο των βομβαρδισμών, ενώ, από την άλλη, το Ισραήλ βρίσκεται μόνιμα στο χείλος ενός νέου πολέμου.

Η εκεχειρία επιβλήθηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη στην επιμονή του Τραμπ, ο οποίος συγκράτησε τις ισραηλινές επιχειρήσεις, ενώ οι διαμεσολαβητές πίεσαν τη Χαμάς να δεχθεί. Η διατήρησή της, όμως, προϋποθέτει συνεχή αμερικανική εμπλοκή, ιδίως τώρα που αρχίζει η πιο δύσκολη φάση της συμφωνίας, όπου θα συζητηθεί η δημιουργία διεθνούς δύναμης για τη Γάζα, ο αφοπλισμός της Χαμάς και η οργάνωση νέου συστήματος διακυβέρνησης.

Προς το παρόν, η πρώτη φάση της συμφωνίας έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Οι μάχες έχουν σταματήσει σε κάποιο βαθμό, η Χαμάς έχει παραδώσει όλους τους ζωντανούς ομήρους και πάνω από τους μισούς νεκρούς, ενώ ο ισραηλινός στρατός έχει αποσυρθεί ώς τη λεγόμενη «κίτρινη γραμμή» μέσα στη Γάζα. Ωστόσο, οι ισραηλινές δυνάμεις εξακολουθούν να ελέγχουν περισσότερο από το μισό της περιοχής, δημιουργώντας ένα κενό μεταξύ της πρώτης και της πιο απαιτητικής δεύτερης φάσης, που προβλέπει πλήρη αποχώρηση και επίσημο τερματισμό του πολέμου.

Ο αναλυτής Μοχάμαντ Σεχάντα, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, εξηγεί στο CNN ότι στις περιοχές αυτές παραμένουν απομονωμένες ομάδες μαχητών της Χαμάς, εγκλωβισμένες σε τούνελ, χωρίς επαφή με την ηγεσία της οργάνωσης. Με περιορισμένα εφόδια και καμία εντολή, κάθε ομάδα αποτελεί, όπως λέει, «μια καταστροφή που περιμένει να συμβεί». Όσο τα ισραηλινά τεθωρακισμένα πλησιάζουν στα καταφύγιά τους και όσο οι μαχητές αυτοί ξεμένουν από τρόφιμα, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να βγουν στη μάχη. «Θα προτιμήσουν να πεθάνουν πολεμώντας παρά να λιμοκτονήσουν ή να συλληφθούν».

Μετά την πρώτη σοβαρή παραβίαση της εκεχειρίας, στις 19 Οκτωβρίου, η Χαμάς ανακοίνωσε ότι είχε «χάσει επαφή» με κάποιες δυνάμεις της σε περιοχές όπως η Ράφα. Αυτοί οι μαχητές, σύμφωνα με τον Σεχάντα, είναι «ωρολογιακές βόμβες» που η ίδια η Χαμάς δεν μπορεί να ελέγξει.

Ο στρατιωτικός αναλυτής Γιοάβ Λιμόρ, από την εφημερίδα Israel Hayom, προβλέπει ότι «η επόμενη σύγκρουση είναι αναπόφευκτη» και πως μόνο η αμερικανική παρέμβαση μπορεί να διατηρήσει τη συμφωνία ζωντανή. «Η Χαμάς θα παραμείνει Χαμάς», λέει. «Θα συνεχίσει να ενισχύεται και να επιτίθεται. Όποιος πιστεύει ότι έχει αλλάξει, δεν καταλαβαίνει τη φύση της οργάνωσης ούτε της περιοχής». Στο άμεσο μέλλον, ο Λιμόρ εκτιμά ότι η κατάσταση θα παραμείνει «στο γνώριμο μοτίβο της βίας και της ανταπόδοσης». Το Ισραήλ οδεύει προς εκλογές και ο Νετανιάχου θα αποφύγει, αν μπορεί, την επιστροφή σε ολοκληρωτικό πόλεμο. Από την πλευρά της, η Χαμάς φαίνεται να επιδιώκει μια προσωρινή περίοδο ηρεμίας για να ανασυνταχθεί και να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις της.