Μετά τον Ερχιουρμάν: παράθυρο ευκαιρίας ή νέα παγίδα; Πέντε αδιαπραγμάτευτα για τη δική μας πλευρά
Η αλλαγή ηγεσίας στους Τουρκοκυπρίους παρουσιάζεται ως «ευκαιρία». Η εμπειρία όμως διδάσκει ότι κάθε «ευκαιρία» συνοδεύεται από απαιτήσεις που, αν δεν μετρηθούν ψύχραιμα, μετατρέπονται σε παγίδα. Ο Τουφάν Ερχιουρμάν δηλώνει προσανατολισμό σε ομοσπονδιακή λογική και επανεκκίνηση διαδικασίας. Αυτό από μόνο του δεν λέει τίποτα. Το κρίσιμο είναι τι θα εννοεί η κάθε πλευρά με «λύση» και αν η διαδικασία θα στηριχθεί επιτέλους σε σαφείς, εκτελέσιμες δεσμεύσεις που διασφαλίζουν δικαιώματα και ασφάλεια.
Πρώτον: Δικαίωμα επιστροφής και περιουσίας. Δεν είναι ρητορική σημαία, είναι πυρήνας του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου. Χωρίς πραγματική, εφαρμόσιμη αποκατάσταση ιδιοκτησίας και ουσιαστικές επιστροφές πληθυσμού, οποιοδήποτε σχήμα θα μοιάζει με «ανακατανομή της αδικίας». Η τεχνική εξειδίκευση εδώ είναι κρίσιμη: αναγνώριση τίτλων, μηχανισμός αποζημιώσεων που δεν ακυρώνει την επιστροφή, χρονοδιαγράμματα, και κυρίως προσφυγή σε επιδιαιτησία μόνο για τεχνικά, όχι για κυριαρχικά θέματα.
Δεύτερον: Ασφάλεια και στρατιωτικές ρυθμίσεις. Η ιδέα ότι «όλα θα λυθούν μόνα τους» επειδή άλλαξε ο ηγέτης στα κατεχόμενα είναι πολιτική αφέλεια. Η ασφάλεια είναι ευρωπαϊκό ζήτημα. Οποιαδήποτε συμφωνία που αφήνει ρόλο εγγυήτριας δύναμης σε τρίτα κράτη ή διαιωνίζει στρατιωτική παρουσία, δεν είναι βιώσιμη. Χρειάζεται πλαίσιο όπου η ΕΕ αναλαμβάνει θεσμικά εγγυήσεις εφαρμογής, με μετρήσιμους δείκτες και ρήτρες συμμόρφωσης.
Τρίτον: Διακυβέρνηση και πολιτική ισότητα. Η «πολιτική ισότητα» δεν μπορεί να μεταφράζεται σε βέτο που παραλύει το κράτος. Χρειαζόμαστε λειτουργικότητα που επιτρέπει λήψη αποφάσεων χωρίς διαρκείς ακυρώσεις. Διαφορετικά, θα επαναλάβουμε το λάθος που έκαναν το 1960.
Τέταρτον: Ευρωπαϊκό κεκτημένο χωρίς «ειδικά καθεστώτα» που εξουδετερώνουν το ίδιο το κεκτημένο. Αν γίνει αποδεκτή μια γενικευμένη εξαίρεση, θα πρόκειται για μόνιμη συνταγματοποίηση της ανισότητας. Πρέπει να περιοριστούν οι μεταβατικές ρυθμίσεις, με καθαρό σημείο εξόδου και έλεγχο από το ΔΕΕ όπου απαιτείται.
Πέμπτον: Ενδοκοινοτική συναίνεση και εσωτερική ανθεκτικότητα. Η όποια συμφωνία θα κριθεί από την ικανότητά της να αντέξει σε κρίσεις. Αυτό σημαίνει ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές, και μηχανισμούς επίλυσης διαφορών που δεν εξαρτώνται από την εκάστοτε διάθεση της άλλης πλευράς.
Ο ρεαλισμός απαιτεί να διαβάσουμε σωστά τη στρατηγική της Άγκυρας και να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία που σήμερα έχουμε: την ευρωπαϊκή ένταξη, τις ενεργειακές και ανθρωπιστικές πρωτοβουλίες της Κύπρου που αυξάνουν το διεθνές μας κεφάλαιο, και τη συγκυρία όπου η T/κ κοινωνία φαίνεται να θέλει εξομάλυνση. Αντί για ρητορική «τελευταίας ευκαιρίας», χρειάζεται σχέδιο όρων: τι παραχωρούμε, τι λαμβάνουμε, πότε, με ποιον έλεγχο και ποιες ρήτρες αναστροφής σε περίπτωση που η Τουρκία υποβάλει νέες απαιτήσεις.
Η ιστορία των συνομιλιών μάς έκανε να νομίζουμε ότι «τίποτα δεν συμφωνείται αν δεν συμφωνηθούν όλα»(;). Όμως φαίνεται ο κύριος πρόεδρος δεν θέλει να αλλάξει τον δρόμο που είμαστε 51 χρόνια. Επιπλέον μας λείπει η βεβαιότητα ότι αν η Τουρκία υπαναχωρήσει, θα έχει κόστος. Διότι μόνον τότε η «ευκαιρία» δεν είναι νέα παγίδα για μας.
* Απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών, Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας από τη Γερμανία
