Ένεση κατά του καρκίνου: Άλμα στην ιατρική

Η ανακοίνωση ότι η Αγγλία άρχισε να χορηγεί επισήμως ενέσεις που μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν μέχρι και 15 διαφορετικούς τύπους καρκίνου, δεν είναι απλώς μια είδηση ιατρικής καινοτομίας. Είναι ένα ορόσημο στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης, ένα σημείο καμπής που μπορεί να μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα αντιλαμβάνεται, αντιμετωπίζει και νικά τον καρκίνο. Πρόκειται για ένα επίτευγμα που συνδυάζει δεκαετίες έρευνας, εξελιγμένες μεθόδους ανοσοθεραπείας και τεχνητής νοημοσύνης, και μια νέα αντίληψη για τη συνεργασία του ανθρώπινου οργανισμού με την επιστήμη.

Η είδηση προκάλεσε διεθνή συγκίνηση. Οι πρώτες αναφορές από τα βρετανικά ερευνητικά ιδρύματα και το εθνικό σύστημα υγείας (NHS) μιλούν για ένα πρωτοποριακό εμβόλιο-ένεση, που ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, ώστε να εντοπίζει και να εξουδετερώνει καρκινικά κύτταρα σε πολλαπλά όργανα. Η ιδέα ότι μία και μόνο θεραπευτική πλατφόρμα μπορεί να στοχεύσει διαφορετικές μορφές καρκίνου, από τον πνεύμονα και το ήπαρ ώς τον μαστό και το πάγκρεας, φάνταζε μέχρι πρόσφατα σαν επιστημονική φαντασία. Και, όμως, οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας στην ανοσοθεραπεία και στη γονιδιακή μηχανική έκαναν αυτό το άλμα εφικτό. Η συγκεκριμένη θεραπεία φαίνεται να βασίζεται σε τεχνικές που «εκπαιδεύουν» τα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού να αναγνωρίζουν τις πρωτεϊνικές υπογραφές των όγκων. Σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία ή την ακτινοβολία, που στοχεύουν τυφλά όλα τα κύτταρα του οργανισμού, η ανοσοθεραπεία επιχειρεί να κατευθύνει με ακρίβεια τη φυσική άμυνα του σώματος ενάντια στο καρκινικό κύτταρο. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τις πρώτες κλινικές δοκιμές, είναι πολλαπλάσια αποτελεσματικό με δραστικά μειωμένες παρενέργειες.

Η Αγγλία έχει επενδύσει στρατηγικά σ’ αυτόν τον τομέα. Το NHS, σε συνεργασία με κορυφαία ερευνητικά πανεπιστήμια, αλλά και με την υποστήριξη φαρμακευτικών κολοσσών, έχει επιλέξει να γίνει το πρώτο κράτος που εφαρμόζει σε εθνικό επίπεδο μια τέτοια μέθοδο. Οι πρώτοι ασθενείς που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα προέρχονται από διάφορες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου, και οι πρώτες ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές. Ορισμένοι όγκοι συρρικνώνονται μέσα σε εβδομάδες, ενώ άλλοι παύουν να επεκτείνονται. Η είδηση, ωστόσο, δεν είναι μόνο ιατρική. Είναι και πολιτική, κοινωνική και ηθική. Η δυνατότητα μιας «πολυκαρκινικής» θεραπείας θέτει νέα ερωτήματα: Ποιος θα έχει πρόσβαση σ’ αυτή; Θα είναι προσιτή για όλους ή προνόμιο λίγων; Πόσο θα κοστίσει η παραγωγή της και πώς θα επηρεάσει τα εθνικά συστήματα υγείας, που ήδη δοκιμάζονται οικονομικά; Η Αγγλία δείχνει πρόθυμη να επενδύσει μαζικά, παρουσιάζοντας το εγχείρημα όχι μόνο ως ιατρική ανακάλυψη, αλλά και ως δημόσιο αγαθό, μια δέσμευση του κράτους προς τους πολίτες του ότι η υγεία μπορεί να γίνει δικαίωμα και όχι πολυτέλεια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρώτες μορφές αυτής της θεραπείας δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά. Οι ρίζες της φτάνουν πίσω στα προγράμματα mRNA, που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας της COVID-19. Οι ίδιες πλατφόρμες που χρησιμοποιήθηκαν για τα εμβόλια του κορωνοϊού αποτέλεσαν τη βάση για νέα πειραματικά αντικαρκινικά εμβόλια. Η επιστήμη της μοριακής βιολογίας, έχοντας αποκτήσει τεράστια εμπειρία από τη διαχείριση των ιών, κατόρθωσε να μεταφέρει αυτήν τη γνώση στο πεδίο του καρκίνου. Έτσι, η νέα ένεση αποτελεί ουσιαστικά την εξέλιξη της τεχνολογίας των mRNA εμβολίων σε θεραπευτικό επίπεδο.

Το γεγονός ότι η θεραπεία μπορεί να στοχεύει έως και 15 διαφορετικούς τύπους καρκίνου ταυτόχρονα είναι εντυπωσιακό. Κάθε καρκίνος έχει διαφορετική γενετική βάση και διαφορετικό τρόπο ανάπτυξης. Η δυνατότητα, επομένως, να εντοπιστούν κοινοί μοριακοί «δείκτες» σε πολλαπλά είδη όγκων σημαίνει πως η έρευνα έχει προσεγγίσει ένα βαθύτερο επίπεδο κατανόησης του ίδιου του μηχανισμού της καρκινογένεσης. Για πρώτη φορά, η ιατρική δεν αντιμετωπίζει τον καρκίνο ως ένα σύνολο διακριτών ασθενειών, αλλά ως ένα κοινό βιολογικό φαινόμενο, που μπορεί ν’ αναγνωριστεί και να καταπολεμηθεί στη ρίζα του.

Φυσικά, κάποιοι στην επιστημονική κοινότητα παραμένουν επιφυλακτικοί. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η πορεία ώς τη γενικευμένη εφαρμογή είναι μακρά και δύσκολη. Οι κλινικές δοκιμές, όσο ενθαρρυντικές κι αν είναι, δεν αποτελούν εγγύηση καθολικής επιτυχίας. Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιδρά με απρόβλεπτους τρόπους, και η ανοσοθεραπεία, όσο ελπιδοφόρα κι αν είναι, μπορεί να προκαλέσει απρόσμενες ανοσολογικές αντιδράσεις. Επομένως, η «θαυματουργή ένεση» πρέπει ν’ αντιμετωπίζεται με συγκρατημένη αισιοδοξία και με αυστηρή επιστημονική παρακολούθηση. Εντούτοις, η προοπτική που ανοίγεται είναι κολοσσιαία. Αν οι ενέσεις αυτές αποδειχθούν αποτελεσματικές σε μαζική κλίμακα, η έννοια της «θεραπείας του καρκίνου» θ’ αλλάξει ριζικά. Θα μπορούσε ν’ ανοίξει ο δρόμος για ένα νέο είδος προληπτικής ιατρικής, όπου οι άνθρωποι με γενετική προδιάθεση ή ιστορικό καρκίνου θα λαμβάνουν στοχευμένες ενέσεις πριν καν εμφανιστεί η νόσος. Ο καρκίνος, από θανατηφόρα μάστιγα, θα μπορούσε να μετατραπεί σε χρόνια πάθηση, αντιμετωπίσιμη και διαχειρίσιμη όπως ο διαβήτης ή η υπέρταση.

Συμπερασματικά, η πρόοδος αυτή στην ιατρική είναι ταυτόχρονα τεχνολογική και ανθρωπιστική. Κάθε βήμα προς την κατανόηση και την ίαση του καρκίνου είναι βήμα προς μια κοινωνία που σέβεται τη ζωή και τον άνθρωπο. Η ένεση αυτή δεν είναι απλώς ένα φάρμακο. Είναι σύμβολο της δυνατότητας του ανθρώπου να μετατρέπει τον φόβο σε γνώση, την ασθένεια σε μάθημα και την επιστήμη σε ελπίδα. Αν οι προσδοκίες επαληθευτούν, τότε η φράση «ο καρκίνος νικιέται» θα πάψει να είναι σχήμα λόγου και θα γίνει πραγματικότητα. Και η Αγγλία, που τόλμησε να κάνει το πρώτο βήμα, θα έχει γράψει μιαν από τις πιο φωτεινές σελίδες στην ιστορία της ιατρικής.

*Πανεπιστημιακός-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης.