Το ενεργειακό στοίχημα της Κύπρου: παίκτης ή θεατής;

Ολοκληρώθηκε αυτήν τη βδομάδα η 8η Έκθεση Ενέργειας της Αιγύπτου (EGYPES 2025), εδραιώνοντας τη θέση της ως κορυφαίας ενεργειακής πλατφόρμας για την Αφρική, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Η φετινή διοργάνωση εγκαινιάστηκε από τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Ελ Σίσι, παρουσία του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, και του Υπουργού Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας, Πρίγκιπα Αμπντουλαζίζ μπιν Σαλμάν Αλ-Σαούντ. Κατά την τελετή λήξης, ο Υπουργός Πετρελαίου και Ορυκτών Πόρων της Αιγύπτου, Καρίμ Μπαντάουι, παρουσίασε τις σημαντικές συμφωνίες που υπογράφηκαν, ενισχύοντας τη συνεργασία για ενεργειακή αποδοτικότητα, βιωσιμότητα και ανάπτυξη του φυσικού αερίου.

Οι κύριες συμφωνίες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: Α) Συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Cronos στο οικόπεδο 6 της ΑΟΖ από την ΕΝΙ. Β) Mνημόνιο Κατανόησης (ΜOU) για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Αφροδίτη στο οικόπεδο 10, ενδυναμώνοντας τη στρατηγική συνεργασία Κύπρου-Αιγύπτου. Μεταξύ άλλων υπογράφτηκε εκτελεστικό Σχέδιο για τη «Συνεργασία στην Ενεργειακή Αποδοτικότητα μεταξύ Αιγύπτου και Σαουδικής Αραβίας». Αναντίλεκτα, οι συμφωνίες Κύπρου-Αιγύπτου δίνουν μια επιπλέον ώθηση για εμπορική αξιοποίηση των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, ενώ παράλληλα λειτουργούν, σε ένα βαθμό, αντισταθμιστικά απέναντι στην τουρκική επεκτατικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Θετικά και προβληματισμοί για τις συμφωνίες

Η Κύπρος χρειάζεται την Αίγυπτο ως ενεργειακό εταίρο και την ίδια ώρα η Αίγυπτος χρειάζεται την Κύπρο για τη νομιμοποίησή της σε επίπεδο Ε.Ε., καθώς τα αποθέματα Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) για εξαγωγή μειώνονται και η συνεργασία με την Κύπρο τής δίνει χρόνο για ευρωπαϊκές συμφωνίες. Υπάρχει ωστόσο και μια δεύτερη ανάγνωση των συμφωνιών, που θέτει κάποιους μακροπρόθεσμους προβληματισμούς.

Συγκεκριμένα, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν πως η συμφωνία μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου, μέσω του Μνημονίου Κατανόησης (MΟU), δίνει στην EGAS, την κρατική εταιρεία φυσικού αερίου της Αιγύπτου, τον αποκλειστικό έλεγχο αγοράς του κυπριακού φυσικού αερίου. Αυτό ενδεχομένως να δημιουργήσει σοβαρά εμπορικά και νομικά μειονεκτήματα για την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία δεν θα έχει άμεσο έλεγχο στη διαχείριση και πώληση του δικού της φυσικού αερίου. Η EGAS καθορίζει μονομερώς τις τιμές και μπορεί να επιβάλλει δυσμενείς όρους, ενώ η επιλογή για εξαγωγή LNG είναι ασαφής και δεν αποτελεί εγγυημένο δικαίωμα.

Επιπλέον, οι ίδιοι αναλυτές εκτιμούν ότι η Αίγυπτος μπορεί να εκτρέψει το αέριο για εσωτερικές ανάγκες, περιορίζοντας έτσι τις κυπριακές εξαγωγές προς την Ευρώπη. Η εξάρτηση της Κύπρου από την Αίγυπτο στις υποδομές, όπως οι αγωγοί, την καθιστά ευάλωτη στις αποφάσεις και τις ανάγκες της αιγυπτιακής πλευράς.

Επομένως, για να προστατεύσει τα συμφέροντά της, η Κύπρος θα έπρεπε να είχε διατηρήσει τη δυνατότητα άμεσων πωλήσεων στην ΕΕ, να εξασφαλίσει δεσμευτικούς όρους για τις τιμές και τις

ποσότητες, να απαιτήσει συνιδιοκτησία στους αγωγούς και να περιλάβει ρήτρα διεθνούς διαιτησίας, ώστε να μπορεί να διεκδικεί δίκαιους όρους.

Χωρίς σημαντικές διορθώσεις στη συμφωνία, οι αναλυτές σημειώνουν πως η Κύπρος δεν είναι ισότιμος εταίρος στο ενεργειακό της έργο, αλλά απλώς ένας πόρος προς εκμετάλλευση από την Αίγυπτο και τις μεγάλες εταιρείες, όπως η Chevron.

Το επικίνδυνο παιχνίδι Τουρκίας

Η στρατηγική της Κύπρου αποσκοπεί ουσιαστικά στο να συνδέσει πλήρως τα συμφέροντά της με την Αίγυπτο, γεγονός, ωστόσο, που μπορεί να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα ως δίκοπο μαχαίρι. Η Αίγυπτος εμβαθύνει αφενός την συνεργασία της με την Κύπρο στον τομέα της ενέργειας, ταυτόχρονα, ωστόσο, διαπραγματεύεται με την Τουρκία για ναυτική και αμυντική τεχνολογία. Αυτό σημαίνει ότι η Αίγυπτος δεν είναι πλήρως δεσμευμένη στο αντιτουρκικό μπλοκ Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ. Αν η Αίγυπτος ενισχύσει τις στρατιωτικές της σχέσεις με την Τουρκία, η Άγκυρα μπορεί να ισχυριστεί ότι η Αίγυπτος δεν είναι πλέον πλήρως ευθυγραμμισμένη με την Κύπρο στα θαλάσσια ζητήματα, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιέσεις για την Κύπρο να μετριάσει τη στάση της στις τουρκικές διεκδικήσεις. Δρώντας ρεαλιστικά, η Αίγυπτος παίζει διπλό παιχνίδι, αποσκοπώντας στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για την ίδια.

Πάντως, το γεγονός ότι Τούρκοι αξιωματούχοι Άμυνας καταδίκασαν τη συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου για τους υδρογονάνθρακες, χαρακτηρίζοντάς την απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής, είναι για εμάς θετικό σημάδι..

Η Τουρκία θεωρεί τη συμφωνία άκυρη, καθώς, όπως ισχυρίζεται, αγνοεί τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων και περιορίζει τα δικαιώματά τους. Στο πλαίσιο αυτό η Τουρκία προειδοποιεί ότι δεν θα διστάσει να δράσει, «εάν θεωρήσει ότι η συμφωνία απειλεί την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων ή την ειρήνη στο νησί».

Εμπλοκή Αζέρων στην ΑΟΖ Ισραήλ

Από την πλευρά του το Ισραήλ δείχνει διάθεση να παρακάμψει την Αίγυπτο μέσω άμεσων εξαγωγών LNG ή εναλλακτικών διαδρομών. Αν και η επιστροφή των Ισραηλινών ομήρων από τη Χαμάς κυριάρχησε στις ειδήσεις, μια άλλη ιστορία, που αφορά το φυσικό αέριο, ενδέχεται να έχει σημαντικές, μακροπρόθεσμα, συνέπειες για τη Μέση Ανατολή. Συγκεκριμένα, το Αζερμπαϊτζάν, αγόρασε μερίδιο 10% στο ισραηλινό κοίτασμα φυσικού αερίου Tamar, ένα σημαντικό βήμα που ενδεχομένως να ανοίξει τον δρόμο για περαιτέρω συνεργασίες με το Ισραήλ.

Το Αζερμπαϊτζάν διατηρεί στενές σχέσεις με το Ισραήλ από την ανεξαρτησία του το 1991 και έχει προμηθεύσει το Ισραήλ με όπλα, ενώ παράλληλα η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών επεκτείνεται και στον τομέα της ενέργειας. Τούρκοι αναλυτές σημειώνουν πως η συμφωνία φυσικού αερίου Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ αναδεικνύει τη γεωπολιτική σημασία του Αζερμπαϊτζάν ως συνδέσμου μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, ενώ συνεχίζει να τροφοδοτεί ενεργειακά το Ισραήλ μέσω του τουρκικού εδάφους, παρά τις πολιτικές εντάσεις μεταξύ Άγκυρας-Τελ Αβίβ.

Η μεγάλη εικόνα

Με το κλείσιμο των αγωγών μέσω Ουκρανίας την 1ην Ιανουαρίου, οι παραδόσεις ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη σχεδόν μηδενίστηκαν, προκαλώντας αύξηση τιμών.

Από την άλλην, η Κεντρική Ασία επωφελείται από τη μετατόπιση της ρωσικής Gazprom, με χώρες όπως το Κιργιστάν και το Ουζμπεκιστάν να αυξάνουν ραγδαία τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. Η Ρωσία επεκτείνει τις συμφωνίες της μακροπρόθεσμα, με συμβόλαια έως το 2040, ενώ σχεδιάζεται νέος αγωγός προς την Κίνα και πιθανώς προς την Ινδία.

Τα επόμενα χρόνια δεν αναμένεται επιστροφή του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη, καθώς η γεωπολιτική στρατηγική της Ρωσίας δίνει έμφαση στην Ασία και στην ενεργειακή διαφοροποίηση. Αυτό δίνει ελπίδες για επίσπευση των διαδικασιών εξόρυξης φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος, Αίγυπτος, Ελλάδα και Ισραήλ)

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με τον επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (IEA), Φατίχ Μπιρόλ, από το 2026 αναμένεται μεγάλη αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς LNG, κάτι που θα μειώσει τις τιμές φυσικού αερίου, προσφέροντας πλεονεκτήματα για χώρες και συνασπισμούς χωρών όπως η Ευρώπη, η Τουρκία, η Ινδία και η Ιαπωνία. Οι υψηλές τιμές ενέργειας στην Ευρώπη πλήττουν την ανταγωνιστικότητά της, με τις τιμές φυσικού αερίου πέντε φορές υψηλότερες από των ΗΠΑ και το ηλεκτρικό ρεύμα τέσσερις φορές ακριβότερο από ό,τι στην Κίνα. Η Τουρκία ενισχύει τη διαφοροποίηση των ενεργειακών της πηγών, προχωρώντας σε ανανεώσιμες και πυρηνικές επενδύσεις. Ο Μπιρόλ επισήμανε ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, μέσω της μεταφοράς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν.