Το μέλλον της διεθνούς τάξης: Αβεβαιότητα, νέες συμμαχίες και αναδυόμενες δυνάμεις

Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, με μια πολιτική που ανατρέπει παγιωμένες στρατηγικές δεκαετιών, οδηγεί το διεθνές σύστημα σε μια περίοδο έντονης αβεβαιότητας και ανακατατάξεων. Οι ισορροπίες που διαμορφώθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενισχύθηκαν με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και εδραιώθηκαν με την αμερικανική ηγεμονία, κλονίζονται εκ θεμελίων. Ο κόσμος μπαίνει σε μια νέα φάση πολυπολικότητας, όπου η ηγεμονία των ΗΠΑ αμφισβητείται, η Ευρώπη πασχίζει να βρει τον ρόλο της και νέες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ινδία, αναζητούν να καλύψουν το κενό.

Η πολιτική του Τραμπ βασίζεται σε έναν ανανεωμένο εθνικισμό, με έμφαση στον οικονομικό προστατευτισμό και την αποδυνάμωση των διεθνών Οργανισμών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση της Δυτικής συμμαχίας και την αποδυνάμωση δομών που μέχρι πρότινος εγγυώνταν μια σχετική ισορροπία στη διεθνή σκηνή. Το ΝΑΤΟ, ήδη υπό πίεση λόγω της αμερικανικής απαίτησης για αύξηση των αμυντικών δαπανών από τους συμμάχους, βρίσκεται σε κρίση, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν απροθυμία να συνεχίσουν να παίζουν τον ρόλο του παγκόσμιου εγγυητή ασφαλείας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη Γερμανία και τη Γαλλία να ηγούνται της προσπάθειας, επιταχύνει τις διαδικασίες για την ανάπτυξη ενός αυτόνομου ευρωπαϊκού στρατού, γεγονός που αναδιαμορφώνει τις αμυντικές ισορροπίες στη Γηραιά Ήπειρο.

Την ίδια στιγμή, η Ρωσία εκμεταλλεύεται αυτήν την κατάσταση για να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της. Η πιθανή χαλάρωση των κυρώσεων από τις ΗΠΑ τής δίνει μεγαλύτερη οικονομική ευελιξία και την ενισχύει στρατιωτικά. Το Κρεμλίνο ενισχύει την παρουσία του στην Ανατολική Ευρώπη, πιέζοντας την Ουκρανία και δοκιμάζοντας την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ στις χώρες της Βαλτικής. Η Ευρώπη καλείται ν’ απαντήσει σε αυτήν την πρόκληση χωρίς την αμερικανική στρατιωτική στήριξη που θεωρούσε δεδομένη για δεκαετίες, κάτι που προκαλεί ρήξεις στο εσωτερικό της. Η αναδυόμενη γαλλογερμανική στρατιωτική πρωτοβουλία συναντά αντιδράσεις από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούν τις ΗΠΑ απαραίτητες για την ασφάλειά τους.

Παράλληλα, η Κίνα αναδεικνύεται ως ο κύριος παίκτης της νέας εποχής. Ο Τραμπ, παρότι εγκαταλείπει τον οικονομικό πόλεμο εναντίον του Πεκίνου, υιοθετεί μια στάση που επιτρέπει στην Κίνα να εδραιώσει την επιρροή της στην Ασία και την Αφρική. Το σχέδιο “Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος” επεκτείνεται, δημιουργώντας μια νέα παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική με το Πεκίνο στο επίκεντρο. Η Αφρική, που για δεκαετίες υπήρξε πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ Δύσης και Ανατολής, μετατρέπεται σε μια περιοχή όπου η κινεζική οικονομική διείσδυση είναι σχεδόν απόλυτη. Οι ΗΠΑ, με την πολιτική εσωστρέφειας του Τραμπ, εγκαταλείπουν κάθε σοβαρή προσπάθεια να ανταγωνιστούν την Κίνα σε αυτό το μέτωπο.

Η Ινδία, από την πλευρά της, αναδεικνύεται σε έναν νέο πόλο ισχύος. Η στρατηγική της ενισχυμένης συνεργασίας με τις ΗΠΑ στον τομέα της άμυνας και της τεχνολογίας τής δίνει έναν κομβικό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα. Ωστόσο, η πολιτική του Τραμπ, που αποσκοπεί στη μείωση των αμερικανικών στρατιωτικών δεσμεύσεων, αφήνει ανοιχτό το ερώτημα για το κατά πόσον η Ουάσιγκτον θα συνεχίσει να στηρίζει το Νέο Δελχί απέναντι στην κινεζική επιρροή.

Στη Μέση Ανατολή, η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από βασικές ζώνες συγκρούσεων δημιουργεί ένα κενό ισχύος. Το Ιράν, ενθαρρυμένο από τη μείωση της αμερικανικής παρουσίας, εντείνει τις περιφερειακές του φιλοδοξίες, προκαλώντας αντιδράσεις από το Ισραήλ και τις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου. Το Ριάντ, που για δεκαετίες βασιζόταν στην αμερικανική προστασία, αναζητά νέες συμμαχίες, ενώ η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τη ρευστότητα της κατάστασης, διεκδικεί ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης. Η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Άγκυρας, Τεχεράνης και Ριάντ οδηγεί τη Μέση Ανατολή σε μια νέα φάση αποσταθεροποίησης, με το Ισραήλ να προσπαθεί να διαμορφώσει νέες στρατηγικές επιβίωσης.

Η Λατινική Αμερική, από την άλλη, παραμένει σε μια κατάσταση διαρκούς κρίσης. Οι πολιτικές επιλογές του Τραμπ, που ενισχύουν τις σκληρές οικονομικές κυρώσεις εναντίον καθεστώτων όπως της Βενεζουέλας και της Κούβας, οδηγούν σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της περιοχής. Οι μεταναστευτικές ροές προς τις ΗΠΑ αυξάνονται, δημιουργώντας ένα νέο κύμα κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων εντός των αμερικανικών συνόρων.

Σε αυτό το ρευστό διεθνές σκηνικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας υπαρξιακής κρίσης. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Δυτική ηγεμονία αφήνει την Ευρώπη έκθετη σε πολλαπλές προκλήσεις: από την οικονομική και ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, μέχρι τον εμπορικό ανταγωνισμό με την Κίνα και τη δυσκολία διατήρησης της συνοχής της. Η εσωτερική διαμάχη μεταξύ των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων και των ευρωσκεπτικιστών επιτείνει την αστάθεια, ενώ οι πιέσεις από μεταναστευτικά κύματα και εσωτερικές οικονομικές κρίσεις απειλούν τη συνοχή της Ένωσης.

Το παγκόσμιο σύστημα, όπως το γνωρίζαμε, βρίσκεται μπροστά σε μια περίοδο αστάθειας, όπου οι παλιές συμμαχίες δοκιμάζονται και νέες δυνάμεις αναδύονται. Η αμερικανική ηγεμονία δεν εξαφανίζεται, αλλά μετασχηματίζεται, αφήνοντας κενά που άλλες χώρες σπεύδουν να καλύψουν. Οι επόμενες δεκαετίες θα είναι καθοριστικές για το αν ο κόσμος θα οδηγηθεί σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, μια πολυπολική ισορροπία ή μια εποχή παρατεταμένης γεωπολιτικής αβεβαιότητας.

*Πανεπιστημιακός Καθηγητής-Ανθρωπολόγος, πρώην Πρύτανης