Μια πρώτη αποτίμηση της Άτυπης Συνόδου της Γενεύης

Η ολοκλήρωση των πολυαναμενόμενων εργασιών της Άτυπης Συνόδου της Γενεύης της 17ης - 18ης Μαρτίου 2025 για το Κυπριακό αποτιμάται, σε γενικό πλαίσιο, ως θετική. Μετά από 8 χρόνια χωρίς εξελίξεις στο Κυπριακό, αυτό βρίσκεται πλέον ξανά στο προσκήνιο, εν μέσω, μάλιστα, έντονων και συνταρακτικών παγκόσμιων γεωπολιτικών εξελίξεων, που έχουν προφανώς τη δική τους σημασία. Η ανακοίνωση δε μιας νέας συνάντησης με την ίδια μέθοδο περί τα τέλη Ιουλίου 2025 και ο διορισμός προσωπικού απεσταλμένου του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών σηματοδοτούν μια καλή αρχή στη διαδικασία εξεύρεσης των τρόπων για επιστροφή σε ουσιαστικές συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού. Πέραν τούτων, η ανακοίνωση για πρωτοβουλίες σε σχέση με την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των δυο κοινοτήτων αποτιμάται επίσης ως καλή εξέλιξη, αν και ο ρόλος τέτοιων μέτρων δεν οδηγεί σε επανέναρξη των συνομιλιών.

Η ελληνοκυπριακή πλευρά παρουσιάστηκε καλώς προετοιμασμένη, σύμφωνα με τις πληροφορίες, αντικρούοντας εισηγήσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς που παρέπεμπαν σε προσεγγίσεις τύπου "συνεργασίας μεταξύ κρατών" ή στην κατάληξη ότι δεν υπάρχει κοινό έδαφος (no common ground). Η τουρκική πλευρά τεχνηέντως δεν ακολούθησε την έντονη ρητορική της των τελευταίων χρόνων για τα δύο κράτη, λόγω πρωτίστως της προσέγγισής της προς την Ευρωπαϊκή Ένωση - η αναθέρμανση των ευρωτουρκικών σχέσεων λόγω των ευρύτερων γεωπολιτικών εξελίξεων έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να μην παρουσιαστεί ως απορριπτική. Αυτό που αποτράπηκε στη Γενεύη ήταν το (πολύ απομακρυσμένο εν πάση περιπτώσει) χειρότερο σενάριο που υπέβαλε ότι ο Γενικός Γραμματέας θα κήρυττε το τέλος των προσπαθειών. Και αυτό που έγινε, τελικά, ήταν το αναμενόμενο, ήτοι το να παραμείνει η διαδικασία ζωντανή, στη συντήρηση.

Επιμέρους να τονιστεί ότι η ουσία του Κυπριακού δεν συζητήθηκε. Η απόσταση μεταξύ των θέσεων των δύο πλευρών παραμένει χαώδης και αυτό διαφαίνεται εντονότερα τα τελευταία χρόνια, μετά το ναυάγιο του Κραν Μοντανά. Ο εκπρόσωπος των Τουρκοκυπρίων Τατάρ δήλωνε στο περιθώριο των συζητήσεων την εμμονή του σε λύση δύο κρατών και ότι οι συζητήσεις για ομοσπονδία είναι παρωχημένες. Αναφέρθηκε σε συνεργασία μεταξύ των δύο πλευρών, εισηγήθηκε μηχανισμούς τέτοιας συνεργασίας, γεγονότα που παραπέμπουν σε κρατική κυριαρχία, και ορθά αυτά αντικρούστηκαν από τη δική μας πλευρά και έτι ορθότερα δεν συμπεριλήφθηκαν σε δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα. Από την άλλη, ο Γενικός Γραμματέας στην επίσημη δήλωσή του μετά το πέρας της Συνόδου, παρουσιάζοντας τα συμπεράσματά της, δεν αναφέρθηκε στο πλαίσιο λύσης του Κυπριακού, γεγονός που πρέπει να καταγραφεί. Την ίδια στιγμή, θετική είναι η κοινή επιστολή των δυο βασικών θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που επαναλαμβάνει τη συμφωνημένη βάση λύσης του Κυπριακού και την αναγκαιότητα αυτή η λύση να συμβαδίζει με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, ως επίσης και τον ρόλο της Ένωσης στη διαδικασία. Επί τούτου, όμως, καταγράφεται επίσης η απουσία σε ανώτερο/ανώτατο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Άτυπη Σύνοδο της Γενεύης, η οποία παρευρέθη στο περιθώριο της Συνόδου και όχι στις συζητήσεις, σε τεχνοκρατικό επίπεδο, ενώ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε αναγγείλει λίγες ημέρες πριν την παρουσία της Ένωσης με Ευρωπαίο Επίτροπο.

Επιπρόσθετα, όσον αφορά τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης που ανακοινώθηκαν, πρέπει να τονιστεί ότι αυτά δεν είναι κατ' ανάγκην συμφωνημένα, πέραν της δημιουργίας Τεχνικής Επιτροπής για τους Νέους και επιμέρους ζητημάτων που αφορούν τη συνεργασία για τις κλιματικές αλλαγές, την αποναρκοθέτηση, την κατασκευή φωτοβολταϊκού πάρκου στη «νεκρή ζώνη» και τη συντήρηση κοιμητηρίων. Στο ουσιαστικό μέρος τους - αυτό του διανοίγματος οδοφραγμάτων - φαίνεται ότι δεν υπήρξε συμφωνία διανοίγματος νέων σημείων διέλευσης, παρά μόνο πρόθεση περαιτέρω συζήτησης μεταξύ των δύο μερών. Όσον αφορά τον διορισμό αντιπροσώπου, υπάρχει πάντοτε η διαφορά μεταξύ του Ειδικού Απεσταλμένου του Γ.Γ. ΟΗΕ και ενός Προσωπικού Απεσταλμένου του Γ.Γ. ΟΗΕ. Η διαφορά δεν είναι γραμματική αλλά και σημειολογική, αφού ο Ειδικός Απεσταλμένος ασχολείται με θέματα που απασχολούν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ή τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ σε ειδικές αποστολές (special missions), ενώ ο Προσωπικός Απεσταλμένος του Γ.Γ. ΟΗΕ αναλαμβάνει αποστολές που αφορούν πρωτοβουλίες του Γενικού Γραμματέα.

Καταληκτικά, σε ένα ιδιαίτερα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον, το γεγονός ότι συντηρείται η ελπίδα για εξεύρεση τρόπων επιστροφής σε ουσιαστικές συνομιλίες για το Κυπριακό, είναι θετικό. Η αναγκαιότητα μιας πλήρους προετοιμασίας ενόψει της νέας συνάντησης τον Ιούλιο του 2025 είναι αδήριτη και γίνεται πλήρως αντιληπτή, ενώ, παράλληλα, θα πρέπει να υπάρξει αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών για τις διαδικασίες. Οι επόμενοι μήνες μέχρι τη νέα συνάντηση θα είναι κρίσιμοι σε όλα τα επίπεδα και κυρίως στο γεωπολιτικό, που επηρεάζει αναντίρρητα τις εξελίξεις και στο Κυπριακό.

*Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law – International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.