Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΚΥΠ) - Από το 1960 μέχρι σήμερα

Η ΚΥΠ, γι’ ακόμη μια φορά, βρίσκεται στο επίκεντρο της κυπριακής κοινωνίας, όχι για επιτυχίες που αφορούν την προστασία του κράτους, αλλά για τις αμφιλεγόμενες δραστηριότητές της. Από τη σύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η ΚΥΠ, δυστυχώς, λειτούργησε περισσότερο ως όργανο εξυπηρέτησης κομματικών σκοπιμοτήτων παρά ως αξιόπιστος και ουδέτερος θεσμός προστασίας της εθνικής ασφάλειας. Με την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας από το 1960, η ΚΥΠ υπήρξε και λειτούργησε περισσότερο ως μηχανισμός προώθησης προσωπικών ημερησίων διατάξεων. Η έλλειψη διαφάνειας, οι κομματικές τοποθετήσεις και η εμπλοκή σε παράνομες δραστηριότητες έχουν διαβρώσει το κύρος της.

Ιδιαίτερη ιστορική σημασία έχει το γεγονός ότι οι πρώτοι Κύπριοι αξιωματικοί πληροφοριών εκπαιδεύτηκαν από πράκτορες της CIA στην Αθήνα. Από τότε, όμως, ελάχιστα έχουν γίνει για τη συστηματική ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό της Υπηρεσίας, γεγονός που εξηγεί τις διαχρονικές αδυναμίες και τις ελλείψεις στη στρατηγική της κατεύθυνση.

Πρώτος επικεφαλής της Υπηρεσίας ήταν ο Γ. Γεωργιάδης (1960-1963), ακολουθούμενος από τους Α. Ρήγα (1963-1967) και Γ. Πατσαλίδη (1974). Πρέπει να σημειωθεί ότι, στην πολιτική ηγεσία της ΚΥΠ, τα πρόσωπα που διετέλεσαν πολιτικοί προϊστάμενοι, πέραν του Γεωργίου Τομπάζου, ήταν οι Κώστας Αχιλλείδης (επί Γ. Βασιλείου), Νίκος Ψωμάς (επί Γ. Κληρίδη), Τάσος Τζιωνής (επί Τ. Παπαδόπουλου), Βάσος Κυριάκου και Βάσος Γεωργίου (επί Δ. Χριστόφια) και Ανδρέας Πενταράς (επί Ν. Αναστασιάδη). Πρόδηλον ότι η αλλαγή ηγεσίας από την κάθε νέα κυβέρνηση και ο διορισμός “δικού” της ανθρώπου στην ηγεσία αλλά και η μετακίνηση προσωπικού (αποσπάσεις) από την εκάστοτε Προεδρία καταδείκνυε την εργαλειοποίηση της Υπηρεσίας. Η έλλειψη εμπιστοσύνης από την κάθε νέα κυβέρνηση στο προσωπικό και οι αλλαγές δεν επενέργησαν θετικά στην αποτελεσματικότητα αλλά και την πρόοδο της ΚΥΠ.

Σκάνδαλα και παρακολουθήσεις

Υπήρξε συνήθης πρακτική η κάθε νέα κυβέρνηση να καταγγέλλει την προηγούμενη για παρακολουθήσεις, πρακτικές φακελώματος, ρουσφετιού αλλά και διορισμούς επικεφαλής της Υπηρεσίας αμφιβόλου ικανότητας αλλά με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις.

Στις 11 Ιουλίου 2015, ο Πολιτικός Προϊστάμενος της ΚΥΠ, υποστράτηγος Ανδρέας Πενταράς, υποχρεώθηκε σε παραίτηση μετά από σκάνδαλο παρακολουθήσεων. Σύμφωνα με διαρροές στο WikiLeaks, η ΚΥΠ είχε δείξει ενδιαφέρον για την αγορά λογισμικών παρακολούθησης όπως Da Vinci και Galileo της ιταλικής εταιρείας The Hacking Team. Αποκαλύφθηκε ότι έγιναν δοκιμαστικές επιθέσεις hacking στις δύο εφημερίδες της Κύπρου, τον Πολίτη και τον Φιλελεύθερο, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Καταγγελίες για παρακολουθήσεις υπήρξαν και επί προηγούμενων Προέδρων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η πρακτική αυτή ήταν διαχρονική και όχι μεμονωμένο περιστατικό.

Αναδιοργάνωση της ΚΥΠ (2016)

Το 2016, ύστερα από νέα νομοθεσία, η Υπηρεσία μετονομάστηκε σε Κυπριακή Υπηρεσία Πληροφοριών και καταργήθηκε το αξίωμα του Πολιτικού Προϊσταμένου, αντικαθιστάμενο από τον τίτλο του Διοικητή. Η ΚΥΠ αποτελεί το κύριο όργανο ενημέρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας για εξωτερικές και εσωτερικές απειλές, όπως :

* Τρομοκρατία

* Λαθρομετανάστευση

* Οργανωμένο εγκλημα

Στις 14 Απριλίου 2016, η Βουλή ψήφισε νέο νόμο, καθιστώντας την ΚΥΠ Ανεξάρτητη Αρχή, που υπάγεται απευθείας στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η ηγεσία της πλέον διορίζεται από τον Πρόεδρο και αποτελείται από έναν Διοικητή και δύο Υποδιοικητές, που συγκροτούν το Ανώτατο Συμβούλιο.

Διορισμοί μη εξειδικευμένων επικεφαλής της ΚΥΠ

Παρά τη σοβαρότητα του έργου της, η ΚΥΠ βρέθηκε επανειλημμένα υπό τη διεύθυνση ατόμων χωρίς ειδικές γνώσεις ή εμπειρία στην εθνική ασφάλεια και τις πληροφορίες.

Αντί να διοικείται από επαγγελματίες με εμπειρία στη διαχείριση κρίσεων, αντικατασκοπία και ανάλυση απειλών, πολλοί επικεφαλής προέρχονταν από το διπλωματικό σώμα ή άλλες διοικητικές θέσεις, χωρίς καμία σχετική τεχνογνωσία.

Ο διορισμός του διπλωμάτη Κυριάκου Κούρου ως πρώτου Διοικητή της ΚΥΠ το 2016 και η διαδοχή του από τον διπλωμάτη Τάσο Τζιωνή το 2023, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της πρακτικής.

Οι επιπτώσεις της ανεπαρκούς ηγεσίας

Η ανάθεση θέσεων ευθύνης σε άτομα χωρίς εξειδίκευση έχει προκαλέσει:

1. Έλλειψη στρατηγικής κατεύθυνσης, με αποτέλεσμα αποτυχίες στη διαχείριση κρίσεων.
2. Ανεπαρκή επιτήρηση σύγχρονων απειλών, όπως το κυβερνοέγκλημα και η διεθνής κατασκοπεία.
3. Πολιτικοποίηση της Υπηρεσίας, με αποτέλεσμα αμφισβητήσεις για την αμεροληψία και την αποτελεσματικότητά της.

Οι επικριτές αυτής της πολιτικής υποστηρίζουν ότι η ΚΥΠ πρέπει να διοικείται από στελέχη με πολυετή εμπειρία στον τομέα των πληροφοριών και όχι από άτομα που στερούνται πρακτικής γνώσης του αντικειμένου. Η εθνική ασφάλεια της Κύπρου απαιτεί επαγγελματική διαχείριση, και η έλλειψη εξειδικευμένης ηγεσίας εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον της Υπηρεσίας.

Δομικά προβλήματα και αδυναμίες της ΚΥΠ

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις αρνητικές συνέπειες της πρακτικής κατά την οποία η ΚΥΠ χρησιμοποιείται ως σταθμός μεταφοράς και εφαλτήριο καριέρας για αστυνομικούς και στρατιωτικούς αξιωματικούς. Η συστηματική αντικατάσταση του προσωπικού έχει ως αποτέλεσμα να μη διατηρείται και να μην αξιοποιείται η συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση, κάτι που υπονομεύει τη συνεχή βελτίωση της επιχειρησιακής της αποτελεσματικότητας.

Κατά τη δεκαετία του 1990 και του 2000, η ΚΥΠ παρουσίασε σοβαρές αδυναμίες όσον αφορά την παρακολούθηση των εξελισσόμενων τρομοκρατικών απειλών και των οργανώσεων που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή. Η έλλειψη εξειδίκευσης και σαφούς στρατηγικής σε ζητήματα διεθνούς τρομοκρατίας περιόρισε την ικανότητα της Υπηρεσίας να προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις, γεγονός που μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την εθνική ασφάλεια.

Περιπτωσιολογικές μελέτες – Επιτυχημένες επιχειρήσεις και στρατηγικές

Για την κατανόηση της αξίας και του ρόλου μιας σύγχρονης υπηρεσίας πληροφοριών, είναι κρίσιμη η παρουσίαση επιτυχημένων επιχειρήσεων από διεθνείς οργανισμούς :

* Shin Bet (Ισραήλ) - Υλοποίησε την επιχείρηση Operation Defensive Shield κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ιντιφάντα, προλαμβάνοντας τρομοκρατικές επιθέσεις εντός της χώρας μέσω συνδυασμού ανθρωποπληροφορίας και τεχνολογικών μέσων. Η αποτελεσματικότητα του Shin Bet βασίζεται στην άμεση αξιολόγηση των απειλών και στη στενή συνεργασία με άλλες υπηρεσίες ασφαλείας.

* Mossad (Ισραήλ) - Η επιχείρηση Wrath of God μετά τη σφαγή του Μονάχου το 1972 ανέδειξε τη σημασία των επιθετικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό για την αποτροπή μελλοντικών απειλών και την προστασία του εθνικού συμφέροντος. Η Mossad επίσης διακρίνεται για τις τεχνικές συλλογής πληροφοριών σε παγκόσμιο επίπεδο, συνδυάζοντας επιθετική δράση με υψηλού επιπέδου στρατηγική.

* MI5 (Ηνωμένο Βασίλειο) - Η στρατηγική προληπτικής δράσης ενάντια στην εγχώρια τρομοκρατία με εκτεταμένα δίκτυα πληροφοριών και συνεργασία με το κοινό, αποδεικνύει πως η διαχείριση εσωτερικών απειλών είναι θεμελιώδης για τη διατήρηση της δημόσιας ασφάλειας.

* CIA (ΗΠΑ) - Επιχείρηση Neptune Spear που οδήγησε στην εξουδετέρωση του Οσάμα Μπιν Λάντεν, τονίζοντας τη σημασία της συνεργασίας διεθνών υπηρεσιών και της ακριβείας στις πληροφορίες.

Στρατηγικοί τομείς και τμήματα της ΚΥΠ

Για μια σύγχρονη και αποτελεσματική ΚΥΠ, είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν διάφορα τμήματα και στρατηγικές λειτουργίες, ακολουθώντας τα πρότυπα διεθνών υπηρεσιών όπως οι Shin Bet, Mossad, CIA, MI5 και MI6 -

* Τμήμα Αμυντικών και Επιθετικών Επιχειρήσεων - Εστίαση σε προληπτικές επιχειρήσεις, εντός και εκτός της Κύπρου.

* Μονάδα Κυβερνοασφάλειας και Κυβερνοεπιθέσεων - Ανάπτυξη και εφαρμογή κυβερνοεργαλείων για την άμυνα και επίθεση σε απειλές στον κυβερνοχώρο.

* Τμήμα Βιομηχανικής Κατασκοπίας και Αντι-Κατασκοπίας - Παρακολούθηση και προστασία κρίσιμων βιομηχανιών της χώρας.

* Μονάδα Εξωτερικών Επιχειρήσεων - Ανάπτυξη στρατηγικών διεθνών επιχειρήσεων, βασισμένων στο μοντέλο του Mossad.

* Τμήμα Ανάλυσης και Στρατηγικής - Εξειδικευμένη ανάλυση γεωπολιτικών δεδομένων και εκτίμηση απειλών.

* Μονάδα Εκπαίδευσης και Εξειδίκευσης - Εκπαίδευση σε τεχνικές πληροφοριών, όπως κάνει το MI5.

Διεθνείς συνεργασίες και βήματα αναδιοργάνωσης

* Συνεργασία με την Europol, Interpol, Shin Bet και Mossad - Ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών.

* Συμφωνίες με CIA και MI6 - Εκπαίδευση προσωπικού και συμμετοχή σε κοινές επιχειρήσεις.

* Προγράμματα Περιφερειακής Ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο - Συντονισμένες ενέργειες για την αντιμετώπιση διακρατικών απειλών.

Σε αυτόν τον τομέα θα πρέπει να σημειωθεί ότι έχουν γίνει και γίνονται ενέργειες και συνεργασίες, λόγω της αναγκαστικής εμπλοκής μας, λόγω γεωγραφίας στο μεσανατολικό γίγνεσθαι αλλά και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις που ανέμειξαν την Κύπρο (βλέπε Ουκρανικό, κτλ.)

Μηχανισμοί ελέγχου και λογοδοσίας

Η διαφάνεια και η λογοδοσία μπορούν να συνυπάρξουν με την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα μέσω σύγχρονων μηχανισμών ελέγχου -

1. Δημιουργια Ανεξaρτητης Αρχhς Εποπτεiας.
2. Καθieρωση Ειδικhς Κοινοβουλευτικhς Επιτροπhς.
3. Θεσμοθeτηση Αυστηρων Κριτηρiων Πρoσληψης.
4. Τακτικοi eλεγχοι και Αξιολογhσεις.
5. Προστασiα Προσωπικων Δεδομeνων.

Το μοντέλο για την ΚΥΠ

Η ΚΥΠ χρειάζεται πλήρη αναδιάρθρωση, βασισμένη σε σύγχρονα πρότυπα. Οφείλει να:

* Ενσωματώσει αμυντικές και επιθετικές λειτουργίες, που υποστηρίζουν τις εθνικές στρατηγικές.

* Προσαρμόσει πρακτικές επιτυχίας διεθνών υπηρεσιών, όπως Shin Bet και Mossad.

* Δρα με ανεξαρτησία και επαγγελματισμό, προστατεύοντας τα εθνικά συμφέροντα.

* Επενδύσει σε τεχνολογία αιχμής και συνεχή εκπαίδευση προσωπικού.

* Η υιοθέτηση αυτών των προτάσεων μπορεί να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο για μια νέα εποχή διαφάνειας, λογοδοσίας και επιχειρησιακής υπεροχής της ΚΥΠ, καθιστώντας την σύγχρονη και αξιόπιστη δύναμη για την ασφάλεια της Κύπρου.

Υ.Γ.:

Προς Νίκο Τορναρίτη: Αληθεύει ότι έγινε προσπάθεια από τον τότε Πρόεδρο του ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου, να πείσει το Πολιτικό Γραφείο του κόμματος να υποστηρίξει παρασκηνιακά ο ΔΗΣΥ τον Άντρο Κυπριανού στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές για την Προεδρία της Βουλής και όχι την Αννίτα Δημητρίου;