Αραβικά κράτη και Κύπρος: Στρατηγικοί σύμμαχοι ή απλώς χρήσιμοι εταίροι;

Η Κύπρος διατηρεί ιστορικά καλές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, προβάλλοντας τον εαυτό της ως ουδέτερο και αξιόπιστο εταίρο. Ωστόσο, η διεθνής πολιτική δεν βασίζεται μόνο στη φιλία και στην αμοιβαία εκτίμηση, αλλά και σε συμφέροντα που διαμορφώνουν τη στάση των κρατών. Πόσο αξιόπιστα είναι, λοιπόν, τα αραβικά κράτη στις σχέσεις τους με την Κυπριακή Δημοκρατία; Και πώς μπορεί η Κύπρος να διασφαλίσει τη στήριξή τους σε κρίσιμα ζητήματα;

Για τα περισσότερα αραβικά κράτη, η Κύπρος είναι πρωτίστως ένας χρήσιμος εταίρος και όχι στρατηγικός σύμμαχος ζωτικής σημασίας. Ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με κομβική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, λειτουργεί ως οικονομικός και διπλωματικός συνδετικός κρίκος μεταξύ του αραβικού κόσμου και της Ευρώπης. Ιδιαίτερα η Αίγυπτος, ο Λίβανος και η Ιορδανία βλέπουν την Κύπρο ως εταίρο στα ενεργειακά, το εμπόριο και τη ναυτιλία. Από την άλλη, τα κράτη του Κόλπου, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία, την αντιμετωπίζουν ως χρήσιμο διαμεσολαβητή με την Ευρώπη και ως ασφαλή βάση για επενδύσεις. Ωστόσο, κανένα αραβικό κράτος δεν έχει λόγους να διακινδυνεύσει τις δικές του στρατηγικές ισορροπίες για χάρη της Κύπρου. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στο ζήτημα της τουρκικής κατοχής.

Η υποστήριξη των αραβικών κρατών προς την Κύπρο είναι συχνά φραστική και όχι ουσιαστική. Αν και σχεδόν όλα τα αραβικά κράτη αναγνωρίζουν τη σημασία της Κύπρου ως κυρίαρχου κράτους και αποφεύγουν επίσημες σχέσεις με το ψευδοκράτος, η στάση τους είναι προσεκτική, καθώς δεν επιθυμούν να συγκρουστούν με την Τουρκία. Η Αίγυπτος στηρίζει την Κύπρο στα ενεργειακά, αλλά διατηρεί και διαύλους επικοινωνίας με την Τουρκία. Ο Λίβανος έχει πολιτιστικούς δεσμούς με την Κύπρο, αλλά είναι αδύναμος γεωπολιτικά. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία έχουν συγκρουστεί με την Τουρκία λόγω της πολιτικής της στη Μέση Ανατολή, αλλά καμιά από αυτές τις χώρες δεν έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην υποστήριξη της Κύπρου έναντι των τουρκικών απειλών. Αυτή η επιφυλακτικότητα οφείλεται στο γεγονός ότι οι αραβικές χώρες αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρότερα προβλήματα, όπως η σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, η απειλή του Ιράν και οι εσωτερικές κρίσεις, που έχουν προτεραιότητα στην εξωτερική τους πολιτική.

Οι οικονομικές σχέσεις της Κύπρου με τον αραβικό κόσμο είναι σημαντικές αλλά όχι ζωτικής σημασίας για τις δύο πλευρές. Αν και τα επενδυτικά κεφάλαια από τον Κόλπο εισρέουν στην Κύπρο, ιδιαίτερα στον τομέα των ακινήτων και του τουρισμού, η Κύπρος δεν είναι βασικός εμπορικός εταίρος για τα περισσότερα αραβικά κράτη. Επιπλέον, οι αραβικές χώρες δεν είναι πρόθυμες να εμπλακούν σε εντάσεις με την Τουρκία για οικονομικά θέματα που αφορούν την Κύπρο. Εάν, για παράδειγμα, η Τουρκία απειλήσει με αντίποινα αραβικές χώρες που στηρίζουν ανοιχτά την Κύπρο στα ενεργειακά, λίγες θα ρισκάρουν τις σχέσεις τους με την Άγκυρα.

Αν και οι αραβικές χώρες διατηρούν καλές σχέσεις με την Κύπρο, η ειλικρίνειά τους δοκιμάζεται όταν τα συμφέροντά τους έρχονται σε σύγκρουση με αυτά της Τουρκίας. Οι αραβικές χώρες δεν θα θυσιάσουν τις δικές τους στρατηγικές ισορροπίες για χάρη της Κύπρου. Αυτό σημαίνει ότι η στήριξή τους είναι επιλεκτική και περιστασιακή, ανάλογα με το τι τους συμφέρει. Όταν η Κύπρος χρειάζεται πολιτική στήριξη σε διεθνή φόρα, οι αραβικές χώρες συχνά αρκούνται σε γενικές δηλώσεις χωρίς ουσιαστικές κινήσεις. Η συμμετοχή τους στις τριμερείς και πολυμερείς συμμαχίες, όπως Κύπρος-Αίγυπτος-Ελλάδα ή Κύπρος-ΗΑΕ-Ελλάδα, δεν σημαίνει ότι θ’ αναλάβουν ενεργό ρόλο σε περίπτωση κρίσης με την Τουρκία. Σε ενεργειακά θέματα, ενώ χώρες όπως η Αίγυπτος συνεργάζονται με την Κύπρο, οι περισσότερες αραβικές χώρες αποφεύγουν να εμπλακούν άμεσα στη διαμάχη για την κυπριακή ΑΟΖ. Αυτό δείχνει ότι, ενώ η Κύπρος είναι σημαντική για τις αραβικές χώρες, δεν αποτελεί προτεραιότητα.

Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας, η Κύπρος πρέπει να ακολουθήσει μια έξυπνη και ρεαλιστική στρατηγική για να διασφαλίσει ότι οι αραβικές χώρες θα συνεχίσουν να την στηρίζουν στα κρίσιμα ζητήματα. Η διατήρηση της πολυμερούς διπλωματίας είναι κρίσιμη, με την Κύπρο να συνεχίζει τη συμμετοχή της σε περιφερειακές συμμαχίες, όπως αυτές με την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και να ενισχύει τη συνεργασία της με την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να προσφέρει στα αραβικά κράτη έναν επιπλέον δίαυλο επικοινωνίας με την Ευρώπη. Παράλληλα, πρέπει να επεκτείνει τις οικονομικές της σχέσεις με τα αραβικά κράτη, προσφέροντας περισσότερα κίνητρα για επενδύσεις, ναυτιλιακή συνεργασία και τουριστική ανάπτυξη. Στον τομέα της ενέργειας, η συνεργασία με την Αίγυπτο, την Ιορδανία και τις χώρες του Κόλπου πρέπει να ενισχυθεί μέσα από νομικές και στρατηγικές συμφωνίες, που καθιστούν την εμπλοκή τους πιο δεσμευτική.

Πάνω απ’ όλα, η Κύπρος δεν πρέπει να στηρίζεται στις αραβικές χώρες για προστασία από την Τουρκία. Παρόλο που η συνεργασία με τα αραβικά κράτη είναι ωφέλιμη, η πραγματική ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας εξαρτάται από τους δεσμούς της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Γαλλία και άλλες δυνάμεις που μπορούν να εγγυηθούν πιο σταθερή υποστήριξη. Ωστόσο, οι απόψεις αυτές δεν είναι απόλυτες. Η διεθνής πολιτική είναι ρευστή και οι σχέσεις μεταξύ κρατών μεταβάλλονται ανάλογα με τα συμφέροντα της στιγμής. Για παράδειγμα, ενώ σήμερα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν ψυχρές σχέσεις με την Τουρκία και στηρίζουν σε κάποιο βαθμό την Κύπρο, αυτό μπορεί να αλλάξει αν προκύψουν νέα στρατηγικά δεδομένα που τα φέρουν πιο κοντά στην Άγκυρα. Ομοίως, η Αίγυπτος, αν και διατηρεί σταθερούς δεσμούς με την Κύπρο, επιδιώκει επίσης να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Τουρκία για λόγους περιφερειακής σταθερότητας.

Συμπερασματικά, η Κύπρος είναι σημαντική για τον αραβικό κόσμο, αλλά δεν αποτελεί προτεραιότητα. Οι σχέσεις είναι καλές, αλλά βασίζονται στα συμφέροντα. Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να διατηρήσει και να ενισχύσει τις σχέσεις της με τον αραβικό κόσμο, αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις για το επίπεδο της στήριξης που μπορεί να περιμένει. Εν πάση περοπτώσει, το άρθρο αυτό προσφέρει ανάλυση βασισμένη σε υπάρχοντα δεδομένα και τάσεις, αλλά η πραγματικότητα μπορεί να μεταβληθεί ανάλογα με τις γεωπολιτικές εξελίξεις.

*Καθηγητής-ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης