«Έκρηξη» αδιαφορίας για τους φονικούς αερόσακους Takata

Η υπόθεση των ελαττωματικών αερόσακων Takata αποτελεί μιαν από τις σοβαρότερες κρίσεις στον τομέα της οδικής ασφάλειας, που προέκυψε σε παγκόσμιο επίπεδο. Με ρίζες που φτάνουν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το ζήτημα απέκτησε τραγική διάσταση και στην Κύπρο, μετά τον θάνατο δύο νέων ανθρώπων και τον σοβαρό τραυματισμό ενός τρίτου, σε περιστατικά που αποδόθηκαν σε ακατάλληλους αερόσακους σε οχήματα κυκλοφορίας.

Η εν εξελίξει Ερευνητική Επιτροπή, που συστάθηκε για να εξετάσει την κρατική διαχείριση της υπόθεσης, επιχειρεί ν’ αποσαφηνίσει πώς και γιατί το κράτος καθυστέρησε να αντιδράσει αποτελεσματικά και ποιος φέρει την τελική ευθύνη για την ελλιπή ενημέρωση των πολιτών, την απουσία ουσιαστικών μηχανισμών ελέγχου και ενδεχομένως την απώλεια ανθρωπίνων ζωών.

Σημειώνεται πως η Takata παραδέχθηκε την ελαττωματικότητα της τεχνολογίας της, και το 2017 προχώρησε σε πτώχευση, ενώ πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν κληθεί ν’ ανακαλέσουν δεκάδες εκατομμύρια οχήματα παγκοσμίως. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ανάκληση στην ιστορία της αυτοκινητοβιομηχανίας.

Παρά την παγκόσμια διάσταση του προβλήματος και τις επίσημες ανακλήσεις, στην Κύπρο η ανταπόκριση φάνηκε να καθυστερεί. Το θέμα ήρθε στο προσκήνιο με τον πλέον τραγικό τρόπο. Τον Ιανουάριο του 2023, ο 24χρονος Κυριάκος Όξινος έχασε τη ζωή του σε τροχαίο στη Λευκωσία, όταν εξερράγη ο αερόσακος του οχήματός του, προκαλώντας θανάσιμους τραυματισμούς. Ακολούθησε ο θάνατος της 19χρονης Στυλιανής Γιωργαλλή, τον Οκτώβριο του 2024, ενώ είχε προηγηθεί ο σοβαρός τραυματισμός του Αλέξανδρου Λούγκου το 2017.

Οι περιπτώσεις αυτές φανέρωσαν όχι μόνο την επικινδυνότητα του ελαττωματικού εξοπλισμού, αλλά και την έλλειψη ενός σαφούς, θεσμοθετημένου πλαισίου για την παρακολούθηση, καταγραφή και επικοινωνία ανακλήσεων στους κατόχους των επηρεαζόμενων οχημάτων.

Η σύγκρουση ευθυνών

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας της Ερευνητικής Επιτροπής, ήρθαν στην επιφάνεια διαφορετικές απόψεις για το ποιος είχε την ευθύνη για την ενημέρωση του κοινού και την ανάληψη δράσης.

Ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Οδικών Μεταφορών (ΤΟΜ), Σωτήρης Κολέττας, ο οποίος υπηρέτησε από το 2006 έως το 2019, υποστήριξε ότι το κράτος δεν έχει τη δυνατότητα ούτε τη δικαιοδοσία να διατάξει ανάκληση οχημάτων. Σημείωσε πως η απόφαση για ανάκληση είναι αποκλειστικά θέμα των κατασκευαστών, προσθέτοντας ότι το ΤΟΜ δεν είχε μηχανισμό, ούτε τεχνική γνώση για ν’ αξιολογήσει την επικινδυνότητα κάθε μεμονωμένης περίπτωσης.

Ωστόσο, επιστολές πολιτών προς το ΤΟΜ από το 2014, όπως και αναφορές της Αστυνομίας για σοβαρά περιστατικά (σ.σ όπως αυτό του 2017), φέρεται να μην ενεργοποίησαν μηχανισμούς πρόληψης. Στο ερώτημα γιατί δεν υπήρξε τότε δράση, ο κ. Κολέττας ανέφερε ότι δεν υπήρξε «καθολική ανάκληση» από τις εταιρείες. Επέμεινε δε ότι το ΤΟΜ παρείχε στους αντιπροσώπους λίστες ιδιοκτητών οχημάτων, για να επικοινωνούν απευθείας με τους πελάτες τους.

Οι ευθύνες των εισαγωγέων και των διανομέων

Η υπόθεση ανέδειξε επίσης μια ιδιάζουσα πτυχή της κυπριακής αγοράς. Την ταυτόχρονη ύπαρξη επίσημων διανομέων και ανεξάρτητων εισαγωγέων μεταχειρισμένων οχημάτων, ιδίως από Ιαπωνία και Σιγκαπούρη. Οι πρώτοι αποποιούνται ευθύνες για τα μεταχειρισμένα, δηλώνοντας ότι η υποχρέωσή τους περιορίζεται στα οχήματα που πωλούνται μέσω των δικτύων τους. Οι δεύτεροι, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν ότι δεν διαθέτουν επαρκή πρόσβαση σε δεδομένα ανακλήσεων ή τεχνική υποστήριξη από τους κατασκευαστές και ζητούν μεγαλύτερη εμπλοκή των διανομέων.

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Εισαγωγέων Μηχανοκίνητων Οχημάτων (ΣΕΜΗΟ), Σώτος Τρικωμίτης, αντέδρασε έντονα στις δηλώσεις του κ. Κολέττα, ζητώντας να δοθεί λόγος και στον Σύνδεσμο για να καταθέσει τη θέση του. Η σύγκρουση αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη για ένα ενιαίο πλαίσιο ευθύνης, που να καλύπτει το σύνολο της αγοράς, ανεξαρτήτως καναλιού διάθεσης των οχημάτων.

Οι μαρτυρίες από το ΤΟΜ

Αξιοσημείωτη είναι η κατάθεση της πρώην αναπληρώτριας διευθύντριας του ΤΟΜ, Ελένης Πίπη, η οποία παρέλαβε το τμήμα το 2022 μέχρι το 2024. Υποστήριξε ότι, μετά τον θάνατο του Κυριάκου Όξινου, λήφθηκαν συγκεκριμένα μέτρα, όπως μπλοκάρισμα του ΜΟΤ για οχήματα με εκκρεμείς ανακλήσεις, αποστολή SMS στους ιδιοκτήτες και εκκλήσεις προς τις αντιπροσωπίες να ορίσουν συντονιστές. Ωστόσο, παραδέχθηκε ότι οι αντιδράσεις των εισαγωγέων ήταν περιορισμένες.

Προβληματισμό προκάλεσε το γεγονός ότι πολλοί πρώην λειτουργοί του ΤΟΜ με μακρόχρονη υπηρεσία δήλωσαν πλήρη άγνοια για την υπόθεση Takata. Ο Πέτρος Ξενοφώντος, επί σειρά ετών ανώτερος λειτουργός και για επτά μήνες αναπληρωτής διευθυντής, υποστήριξε ότι δεν είχε ακούσει ποτέ για τους Takata. Παρόμοια στάση τήρησε και ο Γιάννης Νικολαΐδης, διευθυντής του ΤΟΜ έως το 2022, αμφισβητώντας ακόμα και τον πατέρα του θύματος, Κυριάκου Όξινου, που κατέθεσε ότι είχε συναντηθεί μαζί του.

Νομικό και θεσμικό κενό

Η υπόθεση ανέδειξε ένα βαθύτερο πρόβλημα. Την απουσία θεσμοθετημένου μηχανισμού παρακολούθησης ανακλήσεων και ενημέρωσης πολιτών. Σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι αρμόδιες Αρχές διαθέτουν πλατφόρμες ανακοινώσεων, μηχανισμούς υποχρεωτικής συμμόρφωσης και κυρώσεις, στην Κύπρο δεν φαίνεται να υπήρχε μέχρι πρότινος τέτοιο πλαίσιο.

Επίσης, το ισχύον νομικό καθεστώς δεν υποχρεώνει τους κατασκευαστές να ενημερώνουν τις Αρχές για ανακλήσεις ή τους διανομείς να ακολουθούν υποχρεωτικά πρωτόκολλα. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής βασίζεται είτε στην καλή θέληση των εταιρειών είτε στην προσωπική του πληροφόρηση για να γνωρίζει εάν το όχημά του είναι επικίνδυνο.

Οι οικογένειες των θυμάτων ζητούν δικαίωση

Ιδιαίτερα φορτισμένες ήταν οι δημόσιες παρεμβάσεις των οικογενειών των θυμάτων, οι οποίες κατήγγειλαν τόσο την αδιαφορία των Aρχών όσο και την προσπάθεια αποποίησης ευθυνών. Ζητούν να ληφθούν άμεσα μέτρα, ώστε να αποτραπούν άλλες ανθρώπινες τραγωδίες.

Συγκεκριμένα, ο Γιάννoς Γιωργαλλής, πατέρας της 19χρονης Στυλιανής που έχασε τη ζωή της το 2024, κατέθεσε συγκλονιστικά στοιχεία ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής για το σκάνδαλο των αερόσακων Takata. Η κόρη του σκοτώθηκε όταν ένα μεταλλικό κομμάτι από τον αερόσακο χτύπησε το στήθος της, γεγονός που, σύμφωνα με τον ίδιο, συνδέεται άμεσα με κρατική αδράνεια και αδιαφορία, καθώς και με την ανικανότητα κάποιων υπευθύνων να ενεργήσουν εγκαίρως.

Στη συνεδρίαση κατέθεσαν επίσης οι γονείς του Κυριάκου Όξινου, ο οποίος είχε χάσει τη ζωή του σχεδόν δύο χρόνια πριν από τη Στυλιανή, από τον ίδιο φονικό μηχανισμό. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η μητέρα του, Μαρία Λούη, έπρεπε να σκοτωθεί η Στυλιανή για να συγκινηθούν κάποιοι, ενώ αν δρούσαν μετά τον θάνατο του Κυριάκου, τουλάχιστον θα γλύτωνε το κορίτσι. Επισήμανε πως την ώρα που οι αρμόδιες Αρχές στην Κύπρο αδιαφορούσαν για την κατάσταση με τους αερόσακους Takata, η ίδια είχε βρει μέσω διαδικτύου άρθρο Αμερικανού δημοσιογράφου για τον τραυματισμό του Αλέξανδρου Λούγκου το 2017. Ο Αλέξανδρος βρίσκεται σήμερα στη Βαρκελώνη για την 23η χειρουργική επέμβαση στο πρόσωπό του.

Παράλληλα, ο πατέρας του Κυριάκου, Γιάννης Όξινος, αρνήθηκε πως είχε οποιαδήποτε ειδοποίηση από την εταιρεία αυτοκινήτων για ανάκληση του οχήματος. Όταν ο Πρόεδρος της Ερευνητικής Επιτροπής, Μιχαλάκης Χριστοδούλου, τον ρώτησε πότε άκουσε πρώτη φορά για τους Takata, εκείνος απάντησε πως όταν πέθανε ο Κυριάκος, είπε κάποιος για το ατύχημα του Αλέξανδρου το 2017. Στην ερώτηση αν ισχύει ότι είχαν ενημερωθεί από την εταιρεία, ο Γιάννης Όξινος χαρακτήρισε αστείες τις δηλώσεις ότι η εταιρεία τον κάλεσε δύο φορές και δεν απάντησε κανένας. Επεσήμανε πως ούτε διπλοσυστημένη επιστολή έλαβε η οικογένεια.

Βγαίνοντας από την αίθουσα, οι γονείς κατήγγειλαν την κρατική ανεπάρκεια και υποστήριξαν ότι αν οι αρμόδιοι είχαν πράξει εγκαίρως τα δέοντα, κανένα παιδί δεν θα είχε χαθεί. Όπως δήλωσε η Μαρία Λούη, «το μήνυμα δεν πήγε, ούτε το μήνυμα, ούτε το χαμπάρι», ενώ ο Γιάννος Γιωργαλλής επεσήμανε πως η Κυβέρνηση ήταν ενήμερη από το 2000 από την Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω του προβλήματος.

Ενώπιον της Επιτροπής κατέθεσαν και αστυνομικοί οι οποίοι είχαν εξετάσει τις υποθέσεις των ατυχημάτων που σχετίζονται με τους αερόσακους Takata. Από τις δηλώσεις τους προέκυψε πως το Υπουργείο γνώριζε, τουλάχιστον σε επίπεδο υπηρεσιών, την επικινδυνότητα των ελαττωματικών εξαρτημάτων. Ο αστυνομικός Ναθαναήλ Ναθαναήλ ανέφερε ότι ενημέρωσαν το Υπουργείο μέσω της Ηλεκτρομηχανολογικής Υπηρεσίας, η οποία υπάγεται στο Υπουργείο. «Στο ενδιάμεσο ρωτήσαμε τις ασφαλιστικές εταιρείες και τις εταιρείες οχημάτων αν γνώριζαν κάτι για υποθέσεις ελαττωματικών αερόσακων. Μας απάντησαν αρνητικά», σημείωσε.

Οι αναγκαίες τομές

Η υπόθεση των ελαττωματικών αερόσακων Takata, όπως εξελίχθηκε στην Κύπρο, φέρνει στην επιφάνεια το πόσο κρίσιμη είναι η ύπαρξη θεσμικής επάρκειας στον τομέα της ασφάλειας καταναλωτών. Οι ασαφείς αρμοδιότητες, η ελλιπής πληροφόρηση, η απουσία τεχνογνωσίας και η έλλειψη διασύνδεσης μεταξύ κρατικών υπηρεσιών και αγοράς συνέβαλαν σε μια καθυστέρηση με τραγικά αποτελέσματα.

Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα εποπτείας της οδικής ασφάλειας, η υποχρεωτική κοινοποίηση ανακλήσεων, η θέσπιση ποινών για μη συμμόρφωση και η ενίσχυση της διαφάνειας αποτελούν βασικές προτάσεις για το μέλλον.

Η κοινωνική πίεση για απόδοση ευθυνών και για θεσμικές αλλαγές είναι πλέον έντονη, ενώ η κοινή γνώμη παρακολουθεί με προσοχή την πορεία της Ερευνητικής Επιτροπής.

Το τελικό πόρισμα, που αναμένεται στα τέλη Μαΐου, θα είναι καταλυτικό για να διαπιστωθεί αν η Κύπρος είναι έτοιμη να μετατρέψει μια τραγωδία σε αφορμή θεσμικής αναβάθμισης.