Οι παγίδες που κρύβει το ισραηλινό σχέδιο για κατάληψη της Γάζας

Ο πολύμηνος πόλεμος στη Γάζα μπαίνει σε νέα φάση. Ο ισραηλινός στρατός ανέφερε ότι το σχέδιο που εγκρίθηκε θα περιλαμβάνει τη μετακίνηση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της Γάζας σε ζώνες «καθαρές από τη Χαμάς», οι οποίες θα ελέγχονται από ισραηλινές δυνάμεις, ώστε να εντοπίζονται και να απομακρύνονται μέλη της οργάνωσης. Σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους, διπλωμάτες και ανθρωπιστικές οργανώσεις που γνωρίζουν την πρόταση, ο ισραηλινός στρατός θα διασφαλίζει και θα επιβλέπει τη διανομή της βοήθειας σε μια σειρά από κέντρα εντός της Γάζας. Δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι φοβούνται ότι το σχέδιο αυτό φέρνει τη χώρα ένα βήμα πιο κοντά στην επαναφορά της ισραηλινής στρατιωτικής κυριαρχίας στη Γάζα, ένα μακροχρόνιο όνειρο των σκληροπυρηνικών της δεξιάς. Εντούτοις, τίθεται το ζήτημα εάν πρακτικά θα έχει κάποιο αποτέλεσμα και εάν με αυτόν τον τρόπο το Ισραήλ θα καταφέρει να ολοκληρώσει τους όλο και πιο μεταβαλλόμενους στόχους στην ερειπωμένη και γεμάτη θάνατο Λωρίδα της Γάζας.

Γιατί το Ισραήλ επιλέγει τον πόλεμο;

Ο Νετανιάχου για σχεδόν 19 μήνες διατηρούσε ζωντανό το αφήγημα ότι οι δύο βασικοί στόχοι του πολέμου - η απελευθέρωση των ομήρων και η ήττα της Χαμάς - ήταν ισότιμοι. Παρέμενε προσκολλημένος στο αφήγημα αυτό ακόμα και όταν κάποια συντηρητικά μέλη απειλούσαν ότι θα έριχναν την κυβέρνηση αν συναινούσε σε συμφωνία κατάπαυσης πυρός και απελευθέρωσης ομήρων. Ακόμα και όταν ο ίδιος έβαζε εμπόδια την τελευταία στιγμή σε τέτοιες συμφωνίες. Ακόμα κι όταν συσσωρεύονταν στοιχεία ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ είχαν οδηγήσει, άμεσα ή έμμεσα, στον θάνατο Ισραηλινών ομήρων. Παρ’ όλες αυτές τις αντιφάσεις, ο Νετανιάχου επέμενε ότι οι δύο στόχοι ήταν εξίσου σημαντικοί.

Σύμφωνα με αναλυτές, όμως, αυτό πλέον έχει αλλάξει. Όπως διαφαίνεται, ο Νετανιάχου έχει πλέον ως προτεραιότητα τον πόλεμο και συνεπακόλουθα την επιβίωση της κυβέρνησής του έναντι της τύχης των 59 ομήρων που παραμένουν στη Γάζα, αλλά και έναντι της βούλησης της πλειονότητας των Ισραηλινών.

Μία εβδομάδα αφότου χαρακτήρισε την ήττα των εχθρών του Ισραήλ ως τον «υπέρτατο στόχο» του πολέμου, ο Νετανιάχου προχώρησε σε πράξεις, καλώντας δεκάδες χιλιάδες εφέδρους να επιτεθούν, να καταλάβουν και να ελέγξουν μεγάλα τμήματα της Γάζας, τα οποία αποκαλεί «τελικές κινήσεις» εναντίον της Χαμάς.

Ισραηλινοί αξιωματούχοι λένε ότι το σχέδιο δεν θα υλοποιηθεί άμεσα, δίνοντας στη Χαμάς κάποιες ημέρες για να συμφωνήσει σε μια περιορισμένη συμφωνία για ομήρους και κατάπαυση πυρός με τους όρους του Ισραήλ, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι αυτή είναι και η προτίμηση της κυβέρνησης. Η προθεσμία, λένε, είναι η ολοκλήρωση της επίσκεψης του Τραμπ στην περιοχή την επόμενη εβδομάδα. Ωστόσο, μια τέτοια συμφωνία δύσκολα θα επιτευχθεί τόσο σύντομα.

Οι δεξιοί υπουργοί που είχαν εμποδίσει προηγούμενες συμφωνίες και ζητούν επί χρόνια την κατάληψη της Γάζας τώρα πανηγυρίζουν. Βλέπουν τα νέα σχέδια ως το πρώτο βήμα προς την κατάληψη και τελικά την προσάρτηση του παλαιστινιακού θύλακα. Ο Υπουργός Οικονομικών, Μπεζαλέλ Σμοτρίτς, δήλωσε πλέον πως «δεν θα υπάρξει υποχώρηση από τα εδάφη που έχουμε καταλάβει, ούτε καν για ανταλλαγή με τους ομήρους».

Για τον Νετανιάχου, αυτό σημαίνει πολιτική ασφάλεια, αφού βγάζει από το τραπέζι τις απειλές του Σμοτρίτς και του Υπουργού Εθνικής Ασφάλειας, Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ, να αποχωρήσουν από την κυβέρνηση και να προκαλέσουν εκλογές. Έτσι, διατηρεί τη θέση του Πρωθυπουργού.

Σημαίνει επίσης ότι αγνοεί τη θέληση της πλειοψηφίας των Ισραηλινών - το 56% σύμφωνα με την Kan 11 και το 69% σύμφωνα με το Channel 12 - οι οποίοι υποστηρίζουν μια συμφωνία για τερματισμό του πολέμου με αντάλλαγμα την απελευθέρωση όλων των ομήρων. Για τις οικογένειες των Ισραηλινών ομήρων, η απόφαση του Νετανιάχου ήταν ένα «χτύπημα στο στομάχι», καθώς φοβούνται ότι όχι μόνο θα καθυστερήσει την επιστροφή των αγαπημένων τους, αλλά ίσως και να τους θέσει σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Μπορεί να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα;

Πολλοί από τους ανώτατους στρατιωτικούς ηγέτες του Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους κατάληψης των εδαφών του παλαιστινιακού θύλακα, φοβούμενοι ότι το Ισραήλ θα παγιδευτεί στη Γάζα χωρίς καμία ρεαλιστική δυνατότητα εγκατάστασης μιας τοπικής κυβέρνησης, που θα αντικαταστήσει τη Χαμάς. «Απαντώντας» σε αυτές τις ανησυχίες, ο Νετανιάχου ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχει κάποια παλαιστινιακή εναλλακτική που να είναι έτοιμη να αναλάβει τον έλεγχο του θύλακα.

Τα αρχικά σχέδια του Ισραήλ προνοούσαν την εκδίωξη της Χαμάς με μια σφοδρή χερσαία εισβολή και κατόπιν την εξάλειψη των εναπομεινάντων μαχητών μέσω στοχευμένων επιδρομών. Όμως η νέα στρατηγική στροφή του Ισραήλ συγκλίνει με τις απόψεις πολλών ειδικών, σύμφωνα με τις οποίες είναι σχεδόν αδύνατο να εκδιωχθεί η Χαμάς χωρίς πλήρη κατάληψη.

Σύμφωνα με τον ιδρυτή του Israel Defense and Security Forum, Αμίρ Αβίβι, «ήταν ξεκάθαρο από την αρχή της στρατιωτικής εκστρατείας ότι ο μόνος τρόπος να εξαλειφθεί η Χαμάς, τόσο στρατιωτικά όσο και ως κυβέρνηση, είναι να καταληφθεί η Γάζα, να κατακτηθεί πλήρως η περιοχή και να καταστραφεί η οργάνωση». Το νέο σχέδιο περιλαμβάνει επίσης τη μετακίνηση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της Γάζας σε περιοχές «εκκαθαρισμένες» από μαχητές και την αποδυνάμωση της Χαμάς μέσω του ελέγχου της διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας.

Ισραηλινοί στρατιωτικοί διαψεύδουν πάντως ότι τα σχέδια σηματοδοτούν επιστροφή στην 38ετή κατοχή της Λωρίδας της Γάζας, η οποία τερματίστηκε το 2005 με την μονομερή αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων. Ωστόσο, πολλοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο να παγιδευτεί ξανά το Ισραήλ σε μια μακρόχρονη κατάσταση ελέγχου.

Ο αντισυνταγματάρχης Γιάρον Μπουσκίλα εξηγεί ότι «δεν υπάρχει πρόθεση να κρατήσουμε αυτά τα εδάφη για πάντα. Υπάρχει η επιθυμία για δημιουργία επιχειρησιακού ελέγχου. Επιχειρησιακός έλεγχος σημαίνει ότι καταλαμβάνεις έδαφος και δημιουργείς στρατιωτική παρουσία, ώστε να έχεις πρόσβαση σε κάθε σημείο της περιοχής και να καταστήσεις μια τρομοκρατική οργάνωση ανενεργή».

Οι παγίδες του σχεδίου

Σε κάθε περίπτωση, η κατάληψη της Γάζας ανοίγει έναν νέο κύκλο προκλήσεων για το Ισραήλ. Ο στρατός του, που βασίζεται κυρίως σε εφέδρους, είναι εξαντλημένος μετά από 18 μήνες πολέμου. Τα νέα πολεμικά σχέδια θα απαιτήσουν δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, ενώ αν μπουν στη Γάζα για να διατηρήσουν τον έλεγχο περιοχών, θα γίνουν στόχοι για τους μαχητές της Χαμάς. Στρατιωτικοί αναλυτές σημειώνουν μάλιστα ότι «το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι παραμένεις στατικός, έτσι ο εχθρός σου μπορεί πολύ γρήγορα να σε μελετήσει και να σε πλήξει».

Η διατήρηση του ελέγχου σε κατεχόμενα εδάφη θα μπορούσε επίσης να επιφέρει στο Ισραήλ νέες νομικές υποχρεώσεις απέναντι στους Παλαιστινίους. Οι Συνθήκες της Γενεύης ορίζουν μια κατοχική δύναμη ως εκείνην που έχει ουσιαστικό έλεγχο σε μια περιοχή, κάτι που κρίνεται κυρίως από το αν η προηγούμενη κυβέρνηση έχει πάψει να ασκεί εξουσία και αν η δύναμη κατοχής μπορεί να το κάνει.

Σύμφωνα με τις συνθήκες, η κατοχή υποτίθεται ότι είναι προσωρινή, και η κατοχική δύναμη δεν επιτρέπεται να προσαρτήσει κανένα μέρος της περιοχής. Απαγορεύεται επίσης να μετακινεί τον πληθυσμό, είτε εκτός των συνόρων είτε εντός της επικράτειας. Είναι υποχρεωμένη να διαχειρίζεται την περιοχή προς όφελος του τοπικού πληθυσμού. Αυτό σημαίνει ότι, ως δύναμη κατοχής, το Ισραήλ θα έχει την υποχρέωση να παρέχει τροφή, ιατρική περίθαλψη, στέγαση, νόμο και τάξη, λειτουργικό σύστημα δικαιοσύνης και άλλες υπηρεσίες.

Μέχρι στιγμής, το Ισραήλ υποστήριζε ότι δεν αποτελεί δύναμη κατοχής στη Γάζα, επειδή η παρουσία του θεωρείται κυρίως προσωρινή και η Χαμάς εξακολουθεί να ασκεί κυβερνητική εξουσία. Ουσιαστικά, ο Νετανιάχου επικαλείται την πλέον αποδεκτή ερμηνεία του διεθνούς δικαίου, η οποία απαιτεί τόσο φυσική παρουσία όσο και την ικανότητα η κατοχική δύναμη να λειτουργεί ως αποκλειστική κυβερνητική αρχή, αποκλείοντας τη Χαμάς.

Ωστόσο, το νέο στρατιωτικό σχέδιο του Ισραήλ περιορίζει σημαντικά τη δυνατότητά του να ισχυρίζεται ότι δεν είναι κατοχική δύναμη. Η διεθνής κοινότητα θεωρεί ότι το Ισραήλ ήδη αποτελεί, σε κάποιο βαθμό, κατοχική δύναμη. Οργανισμοί όπως τα Ηνωμένα Έθνη και η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού περιγράφουν εδώ και καιρό το Ισραήλ ως δύναμη κατοχής, υποστηρίζοντας ότι ασκεί ουσιαστικό έλεγχο στον θύλακα, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των περισσότερων σημείων εισόδου και εξόδου. Για πολλούς αναλυτές υπάρχει μία κλίμακα, όπου όσο μεγαλύτερος ο ουσιαστικός έλεγχος, τόσο μεγαλύτερη και η ευθύνη, γι’ αυτό θεωρούν ότι το Ισραήλ, πρακτικά, έχει τοποθετήσει τον εαυτό του επίσημα στο καθεστώς της δύναμης κατοχής σε ολόκληρη τη Γάζα.