Γιοχάνες Χαν: Η διαχρονική του στάση απέναντι στην Τουρκία και τον Ερντογάν

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε χθες τον διορισμό του πρώην Επιτρόπου Γιοχάνες Χαν στη θέση του Ειδικού Απεσταλμένου για το Κυπριακό. Ο ρόλος του συνίσταται στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής παρουσίας και εμπλοκής στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων που τελούν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που απασχολεί σημαντική μερίδα της ελληνοκυπριακής κοινής γνώμης αφορά το πώς προσδιορίζεται η στάση του Χαν απέναντι στην Τουρκία.

Από τα πρώτα του βήματα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Αυστριακός πολιτικός Γιοχάνες Χαν ξεχώρισε για τη σταθερά κριτική του στάση απέναντι στην Τουρκία και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είτε ως Επίτροπος για τη Διεύρυνση (2014–2019), είτε σε μεταγενέστερους ρόλους του, ο Χαν παρέμεινε μία από τις πιο «σκληρές» φωνές μέσα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς όταν η κουβέντα έφτανε στην Άγκυρα.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, η τουρκική κυβέρνηση προχώρησε σε μαζικές εκκαθαρίσεις δικαστικών, στρατιωτικών, πανεπιστημιακών και δημοσιογράφων. Ο Χαν ήταν από τους πρώτους που κατηγόρησαν δημόσια την Άγκυρα για κατάχρηση εξουσίας και φίμωση της αντιπολίτευσης, προειδοποιώντας πως «η Τουρκία απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τις ευρωπαϊκές αξίες».

Η δήλωσή του αυτή δεν ήταν μεμονωμένη. Σε κάθε του ευκαιρία τόνιζε ότι η επιστροφή της Τουρκίας στον δρόμο της δημοκρατίας είναι προϋπόθεση για οποιαδήποτε σοβαρή συζήτηση με τις Βρυξέλλες.

Ψυχρότητα στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις

Ως Επίτροπος Διεύρυνσης, ο Χαν είχε υπό την ευθύνη του την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, σε αντίθεση με άλλους Ευρωπαίους αξιωματούχους, δεν έκρυψε ποτέ τον σκεπτικισμό του για το κατά πόσο η διαδικασία αυτή ήταν ακόμα ρεαλιστική.

Είχε μάλιστα προτείνει να σταματήσει το «θέατρο» των διαπραγματεύσεων και να τεθεί επί τάπητος ένα νέο μοντέλο σχέσης με την Τουρκία – όχι ένταξη, αλλά μια «στρατηγική εταιρική σχέση», χωρίς ψευδαισθήσεις.

Αντίθετος στις επεκτατικές κινήσεις της Άγκυρας

Ο Χαν άσκησε επανειλημμένα κριτική και στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, ιδίως στα ζητήματα Συρίας, Λιβύης και Ανατολικής Μεσογείου. Είχε τονίσει πολλές φορές την ανάγκη για κοινή ευρωπαϊκή στάση απέναντι στις προκλήσεις της Άγκυρας, ενώ υποστήριξε τις ελληνικές και κυπριακές θέσεις σε περιόδους έντασης με την Τουρκία.

Η στάση του δεν ήταν τυχαία. Προερχόμενος από την Αυστρία –χώρα που εδώ και χρόνια αντιτίθεται στην τουρκική ένταξη στην Ε.Ε.– ο Χαν εξέφραζε και μια ευρύτερη πολιτική σχολή σκέψης μέσα στην Ένωση, που θεωρεί ότι η Τουρκία έχει απομακρυνθεί οριστικά από την ευρωπαϊκή τροχιά.

Μακριά από τον Ερντογάν

Αν και είχε επίσημες επαφές με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Γιοχάνες Χαν ουδέποτε έκρυψε τη βαθιά του διαφωνία με τον τρόπο διακυβέρνησης του Τούρκου προέδρου. Ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει το καθεστώς στην Τουρκία ως ένα μοντέλο «προσωπικής εξουσίας», που δεν έχει καμία σχέση με τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες.

Μήνυμα ρεαλισμού από τις Βρυξέλλες

Ο Γιοχάνες Χαν δεν ήταν ποτέ κατά της Τουρκίας ως χώρας ή κατά του τουρκικού λαού. Αντιθέτως, έστελνε διαρκώς το μήνυμα πως μια διαφορετική Τουρκία –δημοκρατική, σεβόμενη το κράτος δικαίου και τους γείτονές της– θα μπορούσε να έχει θέση στην ευρωπαϊκή οικογένεια, όμως, υπό την ηγεσία Ερντογάν, δεν έβλεπε τέτοια προοπτική.