Ζώνη Σένγκεν και κυπριακή ασφάλεια: Μύθοι, πραγματικότητα και η άβολη αλήθεια

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Ζώνη Σένγκεν θα ενισχύσει την ασφάλεια των πολιτών. Ο ισχυρισμός αυτός προβάλλεται ως στρατηγικό βήμα προς ένα «πιο ασφαλές κράτος», μέσα από τη δήθεν ενίσχυση του ελέγχου και τη συμμετοχή στους μηχανισμούς ασφάλειας της Ε.Ε. Η υπόσχεση είναι απλή και ελκυστική: «Αν μπούμε στη Σένγκεν, θα είμαστε πιο ασφαλείς».

Αλλά ισχύει αυτό; Ή πρόκειται γι’ ακόμη ένα επικοινωνιακό παραμυθάκι, που συγκαλύπτει την αδυναμία ουσιαστικής πολιτικής έναντι της κατοχής και της τουρκικής απειλής;

Τι είναι (και τι δεν είναι) η Ζώνη Σένγκεν

Η Ζώνη Σένγκεν αφορά την ελεύθερη διακίνηση προσώπων εντός της Ε.Ε. χωρίς εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους. Ουσιαστικά, επιτρέπει στους πολίτες των κρατών-μελών να ταξιδεύουν ελεύθερα εντός της Ζώνης σαν να βρίσκονται σε ένα ενιαίο κράτος.

Ταυτόχρονα, όμως, η Σένγκεν συνοδεύεται από έναν βασικό μηχανισμό: την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε., ώστε οι έλεγχοι να μεταφέρονται στα σύνορα εισόδου στη Ζώνη. Περιλαμβάνει βάσεις δεδομένων (όπως το SIS II), συστήματα ανταλλαγής πληροφοριών και συνεργασία αστυνομικών Αρχών.

Προσφέρει πράγματι τεχνικά εργαλεία για την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος, την παρακολούθηση ύποπτων δραστηριοτήτων, και την ταχύτερη ανταλλαγή πληροφοριών. Όμως, η Κύπρος δεν είναι μια «τυπική» χώρα της Ε.Ε. Το 36% της επικράτειάς της βρίσκεται υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί έλεγχο στα κατεχόμενα εδάφη. Από εκεί διέρχονται καθημερινά άνθρωποι, αγαθά και χρήματα – πολλές φορές χωρίς ουσιαστικούς ελέγχους, παρότι για τον έλεγχο των διερχομένων η κυπριακή Κυβέρνηση ανέλαβε την ευθύνη μέσω του κανονισμού για την Πράσινη Γραμμή.

Η Πράσινη Γραμμή δεν είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο σύνορο. Είναι μια ιδιόμορφη εσωτερική γραμμή οριοθέτησης – στην πράξη όμως λειτουργεί σαν χάσμα ασφάλειας. Από τα κατεχόμενα περνούν:

• Λαθρομετανάστες και διακινούμενοι.
• Παράνομα προϊόντα και ναρκωτικά.
• Πράκτορες και μηχανισμοί επιρροής που χρηματοδοτούνται από την Τουρκία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ελεύθερη διακίνηση εντός Σένγκεν δεν προσφέρει απολύτως τίποτα για την αντιμετώπιση αυτής της ασύμμετρης πραγματικότητας. Αντιθέτως, εάν η Κύπρος μπει στη Σένγκεν χωρίς να ασκεί κυριαρχία στα εξωτερικά της σύνορα, ανοίγει ένα θεσμικό κενό που κανείς στην Ευρώπη δεν δείχνει πρόθυμος να αντιμετωπίσει.

Ε.Ε. και θεσμική υποκρισία

Η ίδια η Ε.Ε. διατηρεί μια σιωπηλή πολιτική ανοχής απέναντι στην τουρκική κατοχή. Το πρωτόκολλο της προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας προέβλεπε ότι οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί αναστέλλονται στα κατεχόμενα, εφόσον δεν ελέγχονται από τη Δημοκρατία.

Αυτό δεν αποτελεί μόνο θεσμική «ευελιξία» – είναι ουσιαστικά μια έμμεση αποδοχή της de facto διχοτόμησης. Η Ε.Ε. λέει στην Κύπρο: «Θα σε δεχθώ, αλλά δεν θα σε βοηθήσω να επανένταξη των κατεχομένων».

Την ίδια στιγμή, η Τουρκία, παρότι εκτός Ε.Ε., διατηρεί πρόσβαση σε ευρωπαϊκούς μηχανισμούς μέσω ειδικών συμφωνιών, ενώ απειλεί, παραβιάζει και επιβάλλει τη στρατιωτική της παρουσία χωρίς καμία ουσιαστική ευρωπαϊκή απάντηση.

Η ασφάλεια ως επικοινωνιακό τέχνασμα

Η δήλωση του Προέδρου για περισσότερη «ασφάλεια» μέσω Σένγκεν είναι παραπλανητική. Η εσωτερική ασφάλεια της Κύπρου δεν απειλείται από Ευρωπαίους πολίτες που έρχονται μέσω νόμιμων οδών. Απειλείται από:

• Τον κατοχικό στρατό των 30.000 Τούρκων στρατιωτών.
• Την ανεξέλεγκτη διακίνηση μέσω των κατεχομένων.
• Την απουσία εθνικής στρατηγικής αποτροπής.
• Την πολιτική ανευθυνότητα που βαφτίζει «ευρωπαϊκή επιτυχία» την υποκατάσταση της εθνικής κυριαρχίας με «συμμετοχή σε μηχανισμούς».

Κανένας ευρωπαϊκός μηχανισμός δεν μπορεί – ούτε θέλει – να εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου. Η Σένγκεν προσφέρει ψηφιακές βάσεις δεδομένων, όχι εθνική ασφάλεια.

Εναλλακτικές ρεαλιστικές προτάσεις για ασφάλεια

Αντί για ωραιοποιημένες δηλώσεις, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να θέσει πραγματικά μέτρα ασφάλειας, όπως:

• Στρατηγική αναχαίτισης διείσδυσης μέσω της Πράσινης Γραμμής με τεχνολογία, drones και επιτήρηση. Η δικαιολογία ότι δεν ελέγχεται η Πράσινη Γραμμή είναι, αν μη τι άλλο, γελοία. Στα σύνορα Φινλανδίας – Ρωσίας 800 χιλιομέτρων ο έλεγχος είναι απόλυτος. Μία φόρα προσπάθησαν Σύριοι να τα παραβιάσουν αλλά οι Φινλανδοί συνοριοφύλακες τούς απέκρουσαν με γροθιές και έληξε. Κανένας δεν το ξαναεπιχείρησε. Και η Φινλανδία δεν αντιμετώπισε καμία κριτική.
• Δημιουργία Κυπριακού Συστήματος Πληροφοριών που να λειτουργεί ανεξάρτητα αλλά σε συνεργασία με ευρωπαϊκά δίκτυα.
• Αναβάθμιση της Εθνικής Φρουράς με στόχο αποτροπής και ταχείας αντίδρασης.
• Πολιτική εργαλειοποίηση της ιδιότητας του κράτους-μέλους της Ε.Ε. για να τεθεί θέμα στρατιωτικής παρουσίας τρίτου κράτους σε ευρωπαϊκό έδαφος.
• Διεθνής εκστρατεία πολιτικής πίεσης, όχι για «λύση διζωνικής», αλλά για τερματισμό της κατοχής.

Τι (δεν) αλλάζει με τη Σένγκεν

Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Ζώνη Σένγκεν, αν και θεσμικά σημαντική, δεν επιφέρει καμία ουσιαστική βελτίωση στην ασφάλεια του Κύπριου πολίτη έναντι του τουρκικού κινδύνου ή της καθημερινής ανασφάλειας που προκαλείται λόγω και άλλων παραγόντων.

Αντιθέτως, κινδυνεύει να καλλιεργήσει την ψευδαίσθηση ότι «κάτι αλλάζει» – ενώ στην πράξη, το πρόβλημα της εθνικής ασφάλειας παραμένει στο απυρόβλητο.

Η Κύπρος χρειάζεται εθνική στρατηγική, όχι ψευδαισθήσεις. Και οι πολίτες της έχουν δικαίωμα στην αλήθεια – όχι στην επικοινωνιακή διαχείριση. Για άλλη μια φορά είμαστε αναγκασμένοι να νιώσουμε την αδιαφορία, ανευθυνότητα και ανικανότητα των κυβερνώντων.

*Απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών, Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας από τη Γερμανία