Νευρικότητα στις αγορές και τις οικονομίες

Η παγκόσμια οικονομία, και πιο συγκεκριμένα η ευρωπαϊκή, καλείται να ξεπεράσει ακόμη μια κρίση τα τελευταία χρόνια, με τις δύο τελευταίες να έχουν να κάνουν περισσότερο με το κόστος της ενέργειας. Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρώπη έχασε την πρόσβαση σε φθηνό φυσικό αέριο, ενώ με την κρίση στη Μέση Ανατολή οι τιμές τόσο του πετρελαίου αλλά και του φυσικού αερίου αυξάνονται. Μια σημαντική διαφορά, όμως, είναι ότι το ευρώ τώρα, παρά τις γεωπολιτικές εντάσεις, ανατιμήθηκε κάνοντας την ευρωπαϊκή οικονομία λιγότερο ανταγωνιστική.

Η ανατίμηση του ευρώ φαίνεται να οφείλεται στις αποφάσεις του νέου Αμερικανού Προέδρου σε σχέση με τους δασμούς, ενώ οι ενέργειές του σε σχέση με την κατάσταση στη Μέση Ανατολή μπορεί να οδηγήσουν σε εξομάλυνση ή και σε ενίσχυση της έντασης. Πάντως, σε ακραία σενάρια μεγάλης αύξησης των τιμών της ενέργειας και ενίσχυσης του πληθωρισμού, δεν αποκλείεται η Ευρωπαϊκή Ένωση να επιτρέψει ξανά τις επιδοτήσεις στο ρεύμα και άλλα αγαθά. Την ίδια στιγμή, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα επηρεαστούν και οι αποφάσεις των Κεντρικών Τραπεζών σε σχέση με τα επιτόκια.

Η Κύπρος, με τη θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο και την εξάρτησή της από εισαγόμενες πηγές ενέργειας, βιώνει, όχι σε μεγάλο βαθμό προς το παρόν, τις συνέπειες αυτού του νέου διεθνούς γίγνεσθαι σε πολλούς τομείς - από την ενεργειακή ασφάλεια μέχρι τον τουρισμό και τις δημόσιες οικονομικές ισορροπίες.

Η Κύπρος έχει δώσει μεγάλο βάρος σε έργα ενέργειας και υποδομών, έργα όπως η εξόρυξη φυσικού αερίου στην ΑΟΖ και η διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας με Ισραήλ και Ελλάδα. Ωστόσο, τα σχέδιά τους έχουν πλέον παγώσει από την κλιμάκωση της έντασης. Οι διεθνείς συμφωνίες, όπως αυτή στις 4 Μαΐου 2025, όπου Κύπρος και Ισραήλ ανέλαβαν την πρωτοβουλία για μια διασύνδεση ενέργειας Κύπρου - Ισραήλ, περιστοιχίζονται από έντονη αβεβαιότητα.

Το ίδιο ισχύει και για το κρίσιμο Οικόπεδο 12 στην κυπριακή ΑΟΖ, όπου οι δύο χώρες έχουν ακόμη ανοικτά ζητήματα. Ο χρόνος για να επιλυθεί η διαφωνία εθεωρείτο σύντομος, αλλά η σημερινή προτεραιότητα του Ισραήλ σε εσωτερικές προκλήσεις δυσχεραίνει τη διαδικασία. Επιπλέον, το έργο διασύνδεσης ηλεκτρικού ρεύματος "Great Sea Interconnector" παραμένει σε αναμονή: η Τουρκία επιμένει σε ενστάσεις, αλλά και τεχνο-οικονομικές δυσκολίες αναγκάζουν επενδυτές να επιδείξουν επιφύλαξη.

Κυπριακή αγορά

Εκείνο που ανησυχεί την κυπριακή αγορά είναι η άμεση επίπτωση στις τιμές ενέργειας και καυσίμων. Ειδικοί προειδοποιούν για ανατιμήσεις γύρω στο 10% εάν συνεχιστεί η διαταραχή στις διεθνείς αγορές. Τα Στενά του Ορμούζ -απ’ όπου διέρχεται σχεδόν το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου- αποτελούν μείζονα παράγοντα κινδύνου: σε περίπτωση κλεισίματος, η τιμή του πετρελαίου εκτινάσσεται, εγκλωβίζοντας τις εισαγόμενες οικονομίες όπως αυτή της Κύπρου σε ένα νέο κύμα ακριβών τιμών.

Εάν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ενταθούν και επεκταθούν, τα δεδομένα σε σχέση με το ρυθμό ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας τίθενται υπό νέα αμφισβήτηση: τα εθνικά δημόσια οικονομικά, τα καταναλωτικά μοτίβα, ο τουρισμός και οι επενδύσεις μπορεί να υποστούν καθοδική αναθεώρηση.

Σε περίπτωση αύξησης της έντασης η οικονομική μεταβλητότητα θα είναι μεγαλύτερη, θα υπάρξουν προβλήματα στις διεθνείς μεταφορές όσον αφορά ναυτικούς διαύλους που αφορούν την περιοχή, με συνεπακόλουθες καθυστερήσεις στις παραδόσεις και αύξηση του κόστους μεταφοράς. Αυτά ενδεχομένως να οδηγήσουν σε έναν κύκλο πληθωριστικών πιέσεων.

Ειδικότερα, ο τουριστικός τομέας της Κύπρου είναι ιδιαίτερα προβληματισμένος: οι Ισραηλινοί τουρίστες, που αποτελούν σημαντικό κομμάτι της καλοκαιρινής ροής, ενδεχομένως, και τουλάχιστον για φέτος, να κάνουν δεύτερες σκέψεις όσον αφορά τις διακοπές τους, γεγονός που διαταράσσει τον κύκλο εσόδων του Αυγούστου και σερβίρει προειδοποιητικά μηνύματα για τις τουριστικές προβλέψεις.

Ένα σημαντικό στοιχείο, το οποίο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στις αναλύσεις, είναι σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται η οικονομία του Ισραήλ και το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών μετά τη λήξη των εχθροπραξιών. Ήδη βλέπουμε αναφορές στα διεθνή μέσα για κόστος ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων κάθε μέρα για τις αναχαιτίσεις πυραύλων, ενώ ένα μεγάλο κονδύλι θα χρειαστεί για την ανακατασκευή των εκτεταμένων ζημιών.

Κοινωνική πίεση

Όπως και τον καιρό της πανδημίας, αλλά και με την ουκρανική κρίση, αν οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή ενταθούν, η κοινωνική πίεση και οι κοινωνικές ανάγκες αυξάνονται, δημιουργώντας πιέσεις για επαναφορά των επιδοτήσεων (αυτό θα γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως αναφέρθηκε πιο πάνω). Αυτό επιφέρει επιπρόσθετη πίεση στον κρατικό προϋπολογισμό και περιορίζει πόρους για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις.

Ελάχιστα επενδυτικά σχέδια -όπως ενέργεια, δημόσια υγεία και εκπαίδευση- ενσωματώνονται μερικώς στις οικονομικές υποθέσεις του κράτους. Ωστόσο, η κρίση δημιουργεί αναστάτωση και δυσκολεύει την προσέλκυση επιπλέον κεφαλαίων και ενδεχομένως επενδύσεις να αναβληθούν.

Τα δημοσιονομικά πλεονάσματα για το 2024 και τις αρχές του 2025 (περίπου €936 εκ.) είναι αποτέλεσμα συνετής δημόσιας διαχείρισης. Όμως, οικονομικές προβλέψεις, που αφορούσαν τους ρυθμούς ανάπτυξης και τον πληθωρισμό, θα πρέπει να επανεξεταστούν στην περίπτωση κλιμάκωσης της κρίσης.

Η διάρκεια και η βαθμίδα της έντασης στα πολεμικά μέτωπα θα καθορίσουν τον βαθμό οικονομικής επίδρασης. Αν η κατάσταση αποκλιμακωθεί σύντομα, τότε δεν διαφαίνεται ότι θα υπάρξει σημαντικός οικονομικός αντίκτυπος. Εάν όμως η σύρραξη επεκταθεί, οι οικονομικές επιδόσεις πιθανόν να υποχωρήσουν, οδηγώντας σε μειωμένα ΑΕΠ, αυξανόμενο πληθωρισμό, υψηλότερο δημόσιο χρέος και μειωμένους δείκτες απασχόλησης.

Η Κύπρος βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Για να διατηρήσει τη σταθερότητά της, πρέπει να αναπροσαρμόσει άμεσα την ενεργειακή στρατηγική της, να ενισχύσει την οικονομική ανθεκτικότητα και να προστατεύσει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

Λόγω της εγγύτητας στη περιοχή των συγκρούσεων θα πρέπει να διαχειριστούμε το ενδεχόμενο, βραχυπρόθεσμα, ματαίωσης κάποιων επενδύσεων π.χ. στον τομέα των ακινήτων, μείωση της επισκεψιμότητας και γενικότερα αύξησης του ρίσκου επένδυσης ή επιχειρηματικής δραστηριοποίησης της χώρας μας. Την ίδια στιγμή, η Κύπρος αποτελεί πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή, οπότε έχει τον δικό της ρόλο να διαδραματίσει σε διπλωματικό και ανθρωπιστικό επίπεδο, ενώ με την εξομάλυνση της έντασης ενδεχομένως και σε οικονομικό επίπεδο.