Αντίστροφη μέτρηση για ένταξη στη Ζώνη Σένγκεν - Τα οφέλη, οι προκλήσεις και τα πολιτικά διλήμματα

Ένα βήμα πριν από την πλήρη ένταξή της στη Ζώνη Σένγκεν η Κυπριακή Δημοκρατία. Αν και αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004, η Κύπρος μέχρι σήμερα δεν ανήκει στη Σένγκεν, γεγονός που οδηγεί σε συνεχιζόμενους ελέγχους διαβατηρίων και περιορισμούς στην ελεύθερη διακίνηση.

Η ένταξη στη Σένγκεν σηματοδοτεί όχι μόνο το τέλος αυτών των εμποδίων, αλλά και μια βαθύτερη ένταξη στην ευρωπαϊκή οικονομική, νομική και θεσμική πραγματικότητα. Η διαδικασία, που εξελίσσεται μεθοδικά από το 2019, έχει πλέον εισέλθει σε κρίσιμη καμπή, με τα τεχνικά και πολιτικά κριτήρια να πλησιάζουν την τελική φάση της αξιολόγησης.

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Σ», τα βήματα που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια κρίνονται ως σημαντικά, καθώς σε όλους τους βασικούς τομείς, όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων, η αστυνομική συνεργασία, ο έλεγχος εξωτερικών συνόρων, οι επιστροφές, οι θεωρήσεις και τα πληροφοριακά συστήματα, η Κύπρος έχει καλύψει μεγάλο ποσοστό των συστάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ωστόσο, οι εναπομείνασες προκλήσεις χαρακτηρίζονται ως οι πλέον περίπλοκες και απαιτούν συντονισμένη και εντατική προσπάθεια τους επόμενους μήνες.

Αγώνας δρόμου

Οι σχετικές υπηρεσίες έχουν ήδη ολοκληρώσει ειδικά σχέδια δράσης για καθέναν από τους έξι τομείς αξιολόγησης και γίνεται λόγος για «εξαιρετικά υψηλό ποσοστό επιτυχίας» στις τεχνικές απαιτήσεις. Παρά ταύτα, παραμένουν ανοικτά ζητήματα, όπως η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού σε καίριους τομείς, η ολοκλήρωση κρίσιμων υποδομών (σ.σ όπως στα σημεία εισόδου της χώρας) και η λειτουργία νέων πληροφοριακών συστημάτων.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και του μεταναστευτικού. Σύμφωνα με πηγές, η Κύπρος έχει αποδείξει ότι δεν αποτελεί πηγή δευτερευουσών μεταναστευτικών ροών προς την υπόλοιπη ΕΕ, ενώ παράλληλα ενισχύει την ικανότητά της ν’ ανταποκρίνεται σε κρίσεις. Η προοπτική πλήρους ένταξης στη Σένγκεν συνοδεύεται από συστήματα υψηλής τεχνολογίας, όπως το Entry/Exit System και το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, με την Κύπρο να αποκτά πλήρη πρόσβαση και συμμετοχή.

Όπως πληροφορείται η «Σ», σημαντικές προσπάθειες καταβάλλονται για τη στήριξη της ένταξης από άλλα κράτη μέλη, ενώ δρομολογείται και η υποβολή σχετικού νομικού πλαισίου για τη λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών για Θεωρήσεις (VIS) στη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Η τελική αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός του έτους, με στόχο την επίσημη απόφαση για ένταξη ν’ ακολουθεί, υπό την προϋπόθεση πλήρους συμμόρφωσης με τα τεχνικά και πολιτικά κριτήρια.

Οι αρμόδιες Αρχές χαρακτηρίζουν την περίοδο αυτή ως κρίσιμη και απαιτητική, αλλά έχουν ξεκάθαρη στρατηγική.

Τα βασικά οφέλη

Η πλήρης ένταξη στον χώρο Σένγκεν αναμένεται να επιφέρει σειρά σημαντικών οφελών, μεταξύ των οποίων η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων που διαμένουν νόμιμα στην Κύπρο, η διευκόλυνση στην τουριστική και επιχειρηματική κινητικότητα, η ενοποίηση πτήσεων και η ενίσχυση της συνδεσιμότητας της χώρας. Παράλληλα, αναμένεται να ενισχυθεί η διεθνής εικόνα της Κύπρου ως ασφαλούς, σταθερού και αξιόπιστου εταίρου της ΕΕ.

Η προσδοκώμενη ένταξη στη Σένγκεν αναμένεται να ενισχύσει περαιτέρω τον τουριστικό τομέα, που αποτελεί βασικό πυλώνα της κυπριακής οικονομίας. Ταυτόχρονα, η Κύπρος θα καταστεί πιο ελκυστικός προορισμός για πολίτες και επιχειρήσεις της Σένγκεν που επιδιώκουν διακρατικές δραστηριότητες χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια.

Επιπλέον, η ένταξη ενισχύει τη θέση της Κύπρου στον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας, καθώς η χώρα θα διασυνδεθεί με κρίσιμα ευρωπαϊκά συστήματα, όπως το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS), το Σύστημα Εισόδου-Εξόδου (EES) και το νέο Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών και Άδειας Ταξιδίου (ETIAS), το οποίο αφορά τον έλεγχο ταξιδιωτών από τρίτες χώρες.

Οι συνέπειες από την έως σήμερα μη ένταξη είναι σαφώς επιβαρυντικές πολιτικά, οικονομικά αλλά και σε πρακτικό επίπεδο για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Οι πηγές τονίζουν ότι η Κύπρος εφαρμόζει εδώ και δύο δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος του κεκτημένου της Σένγκεν χωρίς να απολαμβάνει τα αντίστοιχα δικαιώματα.

Πράσινη Γραμμή

Υπάρχουν, βεβαίως, και φωνές που εκφράζουν επιφυλάξεις για την ένταξη της Κύπρου στη Ζώνη Σένγκεν. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι, λόγω της συνεχιζόμενης κατοχής, η Πράσινη Γραμμή θα αντιμετωπίζεται πλέον ως αυστηρό εξωτερικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις.

Θεωρούν ότι κάτι τέτοιο θα προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στην ελευθερία διακίνησης από και προς τις ελεύθερες περιοχές, ενώ θα απαιτηθεί αναθεώρηση των υφιστάμενων κανονισμών και πρωτοκόλλων που διέπουν τη λειτουργία της Πράσινης Γραμμής.

Τονίζουν, μάλιστα, πως οι αλλαγές αυτές ενδέχεται να περιπλέξουν ακόμη περισσότερο την ήδη ευαίσθητη πολιτική και κοινωνική ισορροπία στο νησί.

Κυβερνητικές πηγές υποστηρίζουν ότι η ένταξη στη Σένγκεν δεν θα οδηγήσει σε αλλαγή καθεστώτος της Πράσινης Γραμμής και διαβεβαιώνουν ότι η υφιστάμενη πολιτική διέλευσης θα παραμείνει ανέπαφη.

Συγκεκριμένα, η εφαρμογή του κεκτημένου της Σένγκεν θα αφορά αποκλειστικά τις περιοχές όπου η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές θα συνεχίσει να εφαρμόζεται ο Κανονισμός της Πράσινης Γραμμής μέχρι τη λύση του Κυπριακού.

Το... γνωστό αφήγημα του Τατάρ

Αναμενόμενη θα πρέπει να θεωρείται και η συνέχιση του αφηγήματος του κατοχικού ηγέτη, Ερσίν Τατάρ, για τα περί απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων.

Ήδη αναλυτές στα κατεχόμενα εκφράζουν ανησυχίες για τις επιπτώσεις της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Ζώνη Σένγκεν.

Υπογραμμίζουν ότι η κίνηση αυτή μπορεί να εντείνει τους περιορισμούς στη διέλευση από την Πράσινη Γραμμή, να επιδεινώσει τα προβλήματα ιθαγένειας, ιδιαίτερα για παιδιά από μεικτούς γάμους και να οδηγήσει σε κοινωνικό αποκλεισμό των Τουρκοκυπρίων που δεν έχουν πρόσβαση σε βίζα Σένγκεν.

Παράλληλα, προειδοποιούν ότι η θεσμοθέτηση του συστήματος Σένγκεν μπορεί να εδραιώσει τον φυσικό και ψυχολογικό διαχωρισμό στο νησί.

Επικρίνουν επίσης την «ηγεσία» του ψευδοκράτους για την απουσία πολιτικής στρατηγικής και την επιφανειακή στάση απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις.

Τα κρίσιμα ερωτήματα

Πέρα από τα τεχνικά ζητήματα, η προοπτική ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Ζώνη Σένγκεν φέρνει μαζί της μια σειρά από εύλογα ερωτήματα.

Πρώτο και πιο κρίσιμο ερώτημα είναι αν μπορεί η Κύπρος να ενταχθεί στη Ζώνη Σένγκεν, εξασφαλίζοντας ότι δεν θα υπάρξει επιδείνωση του σημερινού status quo, ούτε η απόφαση αυτή να συνιστά σιωπηρή αναγνώριση του ψευδοκράτους.

Επιπλέον, προκύπτει το ερώτημα αν θα απαιτηθεί τροποποίηση του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής με βάση ένα τελείως διαφορετικό ευρωπαϊκό και γεωπολιτικό πλαίσιο.

Στο διπλωματικό επίπεδο, τίθεται επίσης το ερώτημα αν η Λευκωσία έχει διασφαλίσει την ομόφωνη υποστήριξη όλων των κρατών-μελών της Σένγκεν και αν ναι, κάτω από ποιες προϋποθέσεις.

Πάντως τα ερωτήματα αυτά αναμένεται να ξεκαθαρίσουν και ν’ απαντηθούν στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Εξωτερικών, όπου εκεί θα τεθούν επί τάπητος οι τρόποι λειτουργίας σε περίπτωση ένταξης στη Σένγκεν. Εκεί η Κυβέρνηση θα κληθεί να δώσει απαντήσεις κάνοντας έναν δημόσιο και διαφανή διάλογο με όλους τους εμπλεκομένους, κόμματα, φορείς και κοινωνία πολιτών, καθώς εάν υπάρξει κοινή βούληση η ένταξη της Κύπρου στη Ζώνη Σένγκεν θα ήταν σημαντική προπαίδεια ευρωπαϊκής ενότητας, οικονομικής ανάπτυξης και ασφάλειας.