Η «νέα» Μέση Ανατολή μετά τον πόλεμο των 12 ημερών

Το ηφαίστειο της Μέσης Ανατολής εξερράγη. Οι δεκαετίες συμπιεσμένης κλιμάκωσης τελικά οδήγησαν στον πόλεμο των 12 ημερών μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν. Ένας πόλεμος που τελείωσε μέσα από μιαν ανάρτηση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και ανέδειξε όλους τους εμπλεκόμενους, κατά τη δική τους άποψη, νικητές. Καθοριστική ήταν η παρέμβαση του Προέδρου του ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος, παραδόξως, βομβαρδίζοντας τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν επιτάχυνε και τελικά ολοκλήρωσε τον πόλεμο μεταξύ των δύο αιώνιων εχθρών. Αν και η επιτυχία των πληγμάτων του αμφισβητήθηκε, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ καρπώθηκε την επιβαλλόμενη ειρήνη στη Μέση Ανατολή και προχώρησε ήδη στο επόμενο κεφάλαιο. Από τον πόλεμο αυτό ανατέλλει μια νέα πραγματικότητα στη Μέση Ανατολή. Το ερώτημα είναι κατά πόσον τα νέα αυτά δεδομένα ευθυγραμμίζονται με τις επιδιώξεις του Ντόναλντ Τραμπ.

Πώς τελείωσε ο πόλεμος των 12 ημερών

Η αρχή του τέλους του πολέμου των 12 ημερών επήλθε με τη σφοδρή αεροπορική επίθεση των ΗΠΑ κατά ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, με τη χρήση βομβαρδιστικών stealth B-2. Των εκρήξεων αυτών ακολούθησε μια έντονη παρασκηνιακή διπλωματία και μια ελεγχόμενη πυραυλική επίθεση εναντίον αμερικανικής Βάσης, ενώ ο επίλογος γράφτηκε με τις… βρισιές του Τραμπ προς τους ηγέτες του Ισραήλ και του Ιράν.

Σε κάθε περίπτωση, αν και οι 12 ημέρες πολέμου έμοιαζαν εφιαλτικές και ατελείωτες, τα ιστορικά γεγονότα που βιώσαμε περάσαν με γοργούς ρυθμούς. Ουσιαστικά, η ταχύτητα με την οποία η κρίση εξελίχθηκε από αεροπορική επιδρομή σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, με μεγάλες διπλωματικές μετατοπίσεις να ανακοινώνονται μέσω αναρτήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, ανέδειξε την ανορθόδοξη προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στον τρόπο άσκησης εξουσίας.

Αναλυτές εξηγούν ότι στο διπλωματικό αυτό θρίλερ δεν παρακάμφθηκαν ξανά οι Δυτικοί σύμμαχοι αλλά και αξιωματούχοι των ΗΠΑ, οι οποίοι συνήθως διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο σε τέτοιες κρίσιμες καταστάσεις, έμειναν επίσης εκτός. Αυτό επιβεβαιώνει γι’ ακόμα μια φορά πόσο περιορισμένος είναι ο κύκλος των προσώπων που εμπιστεύεται ο Τραμπ.

Ενδεικτική είναι η δήλωση του Αντιπροέδρου, Τζ. Ντ. Βανς, ο οποίος χαρακτήρισε τα γεγονότα των τελευταίων ημερών ως μια νέα αμερικανική εξωτερική πολιτική με σαφώς οριοθετημένα εθνικά συμφέροντα, επιθετική διαπραγμάτευση και χρήση συντριπτικής στρατιωτικής ισχύος, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Αυτή η ισχύς εκδηλώθηκε μέσω μιας μοίρας stealth βομβαρδιστικών B-2, που έπληξαν υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν στο Φορντό και στη Νατάνζ, ρίχνοντας συνολικά 14 βόμβες ΜΟΡ (Massive Ordnance Penetrator), βάρους 13.600 κιλών η καθεμία.

Μετά τη διακηρυγμένη επίθεση των Ιρανών στην αμερικανική Βάση στο Κατάρ, ο Τραμπ ανακοίνωσε την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός με ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα: «ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ!». Σύμφωνα με ειδικούς, δεν είναι ότι ο Τραμπ είναι ειρηνιστής, αλλά αποστρέφεται τις μακροχρόνιες πολεμικές εμπλοκές, ενώ τον ενθουσιάζει η ιδέα να πετύχει όσα απέτυχαν να πράξουν οι προκάτοχοί του.

Όμως, παρά τους πανηγυρισμούς του Τραμπ στα social media, το πολεμικό μέτωπο παρέμενε ενεργό. Τέσσερεις ώρες προτού τεθεί σε ισχύ η εκεχειρία στις 7 το πρωί (τοπική ώρα) της Τρίτης, το Ισραήλ εξαπέλυσε νέο κύμα βομβαρδισμών στην Τεχεράνη. Αντίστοιχα, μόλις λίγα λεπτά πριν από την επίσημη ώρα έναρξης της εκεχειρίας, ιρανικός πύραυλος έπληξε επταώροφο κτήριο κατοικιών στην πόλη Μπερ Σεβά. Τρεις επιπλέον πύραυλοι εκτοξεύθηκαν από το Ιράν μετά τις 7 π.μ., χωρίς να προκαλέσουν ζημιές ή θύματα, σύμφωνα με τον Νετανιάχου, ενώ ο ισραηλινός στρατός απείλησε με αντίποινα.

Το πρωί της Τρίτης, ο Τραμπ έμεινε έκπληκτος όταν ενημερώθηκε ότι ο πόλεμος συνεχιζόταν. Στον κήπο του Λευκού Οίκου, προτού επιβιβαστεί σε ελικόπτερο για να μεταβεί στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, άσκησε δριμεία κριτική τόσο στο Ισραήλ όσο και στο Ιράν για την παραβίαση της συμφωνίας. «Το Ισραήλ, αμέσως μόλις κάναμε τη συμφωνία, έριξε μια βροχή βομβών όπως δεν έχω ξαναδεί», είπε. Και συμπλήρωσε: «Αυτά τα δύο κράτη πολεμούν τόσο καιρό και τόσο σκληρά, που πλέον δεν ξέρουν τι στο καλό κάνουν». Αφού επιβιβάστηκε στο προεδρικό ελικόπτερο, έγραψε με κεφαλαία γράμματα προειδοποίηση προς το Ισραήλ: «ΜΗ ΡΙΧΝΕΤΕ ΑΛΛΕΣ ΒΟΜΒΕΣ. ΑΝ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ, ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΣΟΒΑΡΗ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ. ΓΥΡΙΣΤΕ ΤΟΥΣ ΠΙΛΟΤΟΥΣ ΠΙΣΩ, ΤΩΡΑ!».

Τριάντα οκτώ λεπτά αργότερα, και αφού μίλησε τηλεφωνικά με τον Νετανιάχου, ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι τα ισραηλινά μαχητικά είχαν λάβει εντολή να επιστρέψουν στη Βάση. «Κανείς δεν θα τραυματιστεί. Η εκεχειρία ισχύει!», έγραψε σε νέα ανάρτηση. Καθώς η Μέση Ανατολή επέστρεφε σταδιακά στην ηρεμία, το ενδιαφέρον του Τραμπ στράφηκε στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, χωρίς βέβαια να χάσει την ευκαιρία να συγχαρεί τον εαυτό του μέσω αναρτήσεων στα social media, για τα όσα πέτυχε για την ειρήνη και την ασφάλεια της περιοχής.

Πόσο χτυπήθηκε το Ιράν;

Προκαταρκτική έκθεση των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών δείχνει ότι τα πλήγματα που εξαπέλυσε ο στρατός των ΗΠΑ το περασμένο Σαββατοκύριακο σε τρεις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις καθυστέρησαν το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης μόνο κατά λίγους μήνες, αντικρούοντας έτσι τους ισχυρισμούς του Τραμπ και του Λευκού Οίκου, σύμφωνα με πηγές που επικαλείται η Wall Street Journal.

Σύμφωνα με τις ίδιες αναφορές, η αρχική αξιολόγηση, η οποία συντάχθηκε από τη Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών (DIA), στηρίχθηκε στην αποτίμηση των ζημιών που έγιναν από τον αμερικανικό στρατό μετά τους βομβαρδισμούς. Οι ίδιες πηγές σημείωσαν ότι τα συμπεράσματα μπορεί να αναθεωρηθούν καθώς θα συγκεντρώνονται περισσότερα δεδομένα.

Σημειώνεται ωστόσο ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών συχνά εκδίδουν απόρρητες εκθέσεις που αναθεωρούνται στη συνέχεια, ενίοτε ριζικά, καθώς προκύπτουν νέα στοιχεία. Οι πρώτες εκτιμήσεις δεν απηχούν πάντα τη συλλογική άποψη του συνόλου των υπηρεσιών πληροφοριών, και οι διαφωνίες μεταξύ τους δεν είναι σπάνιες.

Η εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου, Καρολάιν Λέβιτ, απέρριψε την έκθεση μέσω ανάρτησής της στην πλατφόρμα X, χαρακτηρίζοντάς την «απολύτως λανθασμένη» και επισημαίνοντας ότι πρόκειται για άκρως απόρρητη έκθεση. Κατηγόρησε μάλιστα «ένα ανώνυμο, χαμηλόβαθμο αποτυχημένο» στέλεχος για τη διαρροή προς τα μέσα ενημέρωσης.

Σε κάθε περίπτωση, η έκθεση έρχεται σε αντίθεση με τις δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι οι στόχοι καταστράφηκαν πλήρως. «Οι στόχοι αυτοί ισοπεδώθηκαν», είπε το πρωί της Τρίτης. Κάποιοι ανεξάρτητοι ειδικοί σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας, πάντως, εκτιμούν ότι το Ιράν υπέστη σημαντικές έως σοβαρές ζημιές στο πυρηνικό του πρόγραμμα.

Η έκθεση αναφέρει ότι τα πλήγματα έκλεισαν τις εισόδους σε υπόγειες εγκαταστάσεις σε δύο από τις τοποθεσίες, αλλά δεν κατάφεραν να καταστρέψουν τις υπόγειες υποδομές. Ένα από τα πρόσωπα που έχουν γνώση της ανάλυσης σημείωσε ότι οι εγκαταστάσεις υπέστησαν ζημιές, αλλά όχι σοβαρές, και ότι το Ιράν εξακολουθεί να έχει τη δυνατότητα εμπλουτισμού ουρανίου. Το Ιράν ενδέχεται επίσης να είχε μετακινήσει εμπλουτισμένο υλικό από τις εγκαταστάσεις πριν από τα πλήγματα ή να διατηρεί και άλλες, μυστικές τοποθεσίες.

Ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, δήλωσε τη Δευτέρα ότι τα πλήγματα προκάλεσαν «σημαντικές ζημιές» στη Φορντόου, αλλά ούτε ο ίδιος ούτε άλλος Οργανισμός είναι σε θέση να αξιολογήσει πλήρως την έκταση των ζημιών στις υπόγειες εγκαταστάσεις.

Μία νέα Μέση Ανατολή

Η Μέση Ανατολή βρίσκεται εν μέσω μιας δραματικής γεωπολιτικής αναδιάταξης , αλλά όχι απαραίτητα εκείνης που είχαν οραματιστεί πριν από δύο χρόνια οι ΗΠΑ και οι πολλοί ηγέτες των χωρών της περιοχής.

Πριν από την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, οι πολυετείς διαβουλεύσεις που προώθησαν οι ΗΠΑ είχαν φέρει τη Σαουδική Αραβία κοντά σε μια ιστορική συμφωνία αναγνώρισης του Ισραήλ, η οποία θα παγίωνε μια ισραηλινο-αραβική συμμαχία κατά του Ιράν, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την υποστήριξη των Αμερικανών για την ασφάλεια του Ριάντ και ανοίγοντας τον δρόμο για ευρύτερη αποδοχή του Ισραήλ στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο.

Όμως οι τελευταίες εξελίξεις, με αποκορύφωμα τη σφοδρή ισραηλινή επίθεση εναντίον του Ιράν, ανέτρεψαν μέσα σε 12 μόλις ημέρες τις λεπτές ισορροπίες και τα θεμέλια αυτής της επικείμενης συμφωνίας. Αν και η κυβέρνηση Τραμπ και το Ισραήλ έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι επιθυμούν ν’ αξιοποιήσουν τη συγκυρία για μια νέα προσπάθεια εξομάλυνσης σχέσεων με αραβικά κράτη, με το Ιράν πλέον εξασθενημένο, η Σαουδική Αραβία εμφανίζεται λιγότερο πρόθυμη να παραμερίσει άλλες προτεραιότητες.

Με βάση τα νέα δεδομένα, ο Τραμπ επιθυμεί να χρησιμοποιήσει την εκεχειρία ως εφαλτήριο για επέκταση των «Συμφωνιών του Αβραάμ», προσβλέποντας σε ομαλοποίηση των σχέσεων Ισραήλ με περισσότερες χώρες. Όμως παραμένουν σημαντικά εμπόδια. Η Σαουδική Αραβία έχει καταστήσει σαφές πως δεν πρόκειται να προχωρήσει σε συμφωνία όσο η σύρραξη στη Γάζα συνεχίζεται. Επιπλέον, επιμένει στη διαμόρφωση ενός ρεαλιστικού οδικό χάρτη για την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους, κάτι που το Ισραήλ απορρίπτει κατηγορηματικά.

Από την άλλη, αν και κοινή απειλή του Ιράν είχε φέρει τα τελευταία χρόνια εγγύτερα το Ισραήλ και τα κράτη του Κόλπου, αφού βρίσκονται όλα εντός εμβέλειας των ιρανικών πυραύλων και αντιμετωπίζουν την ίδια απειλή από τις ένοπλες ομάδες που στηρίζει η Τεχεράνη, η ισραηλινή στρατιωτική υπεροχή προκαλεί και φόβους ότι το Τελ Αβίβ θα ενεργεί ερήμην τους και χωρίς συνεννόηση.

Την ίδια ώρα, οι υπαινιγμοί περί αλλαγής καθεστώτος στην Ισλαμική Δημοκρατία ξυπνούν μνήμες από την επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ. Οι χώρες του Κόλπου, αν και επιθυμούν την αποδυνάμωση του Ιράν, δεν θέλουν να μετατραπούν σε πιόνια μιας νέας περιφερειακής τάξης, την οποία δεν θα μπορούν να επηρεάσουν. Όπως σημειώνει η Μαρία Φανταππιέ του Istituto Affari Internazionali, «η ανησυχία των Σαουδαράβων είναι ότι το Ισραήλ δεν θα διαλύσει απλώς την Ισλαμική Δημοκρατία, αλλά θα φροντίσει να μη δυναμώσει η Σαουδική Αραβία μετά από αυτό».