Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αποτελούν μιαν από τις σοβαρότερες παραβιάσεις του διεθνούς ποινικού δικαίου, αγγίζοντας το σύνολο της διεθνούς κοινότητας λόγω της φύσης και του εύρους των πράξεων που τα συνθέτουν. Η σύγχρονη κωδικοποίηση και θεσμική τους ενσωμάτωση αποτυπώνεται στο Άρθρο 7 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ), όπως αυτό υιοθετήθηκε στη Συνθήκη της Ρώμης του 1998. Σε αντίθεση με άλλες κατηγορίες διεθνών εγκλημάτων, όπως η γενοκτονία ή τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έλαβαν τον πληρέστερο θεσμικό τους ορισμό με τη Συνθήκη της Ρώμης.

Η νομική βάση και οι θεμελιώδεις αρχές του Άρθρου 7

Η έννοια των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ρυθμίζεται αυστηρά από την αρχή nullum crimen sine lege - καμία ποινή χωρίς προϋπάρχουσα διάταξη νόμου - όπως κατοχυρώνεται στο Άρθρο 22 του Καταστατικού του ΔΠΔ. Αυτό διασφαλίζει ότι κάθε δίωξη μπορεί να γίνει μόνο επί πράξεων που ήταν ήδη καθορισμένες ως εγκληματικές κατά τον χρόνο τέλεσής τους, και ότι οι ορισμοί των εγκλημάτων ερμηνεύονται στενά, προς όφελος του κατηγορουμένου.

Επιπλέον, το Άρθρο 7 συνιστά ένα νομικά σαφές και λεπτομερές πλαίσιο, που αποτυπώνει την πολιτική βούληση των κρατών-μελών του ΔΠΔ. Σε αντίθεση με προηγούμενους ορισμούς (Νυρεμβέργη, Τόκιο, ICTY, ICTR), ο ορισμός του ΔΠΔ δεν εδράζεται σε νικηφόρες επιβολές ή προσωρινές διεθνείς εντολές, αλλά στη συναίνεση και διαπραγμάτευση μεταξύ 160 κρατών.

Ο ορισμός και το πλαίσιο διάπραξης

Το Άρθρο 7 του Καταστατικού του ΔΠΔ καθορίζει τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ως πράξεις που διαπράττονται στο πλαίσιο ευρείας ή συστηματικής επίθεσης, η οποία στρέφεται εναντίον αμάχου πληθυσμού, με γνώση της επίθεσης από τον δράστη. Το κριτήριο της «ευρείας ή συστηματικής» φύσης υποδηλώνει τη βαρύτητα και την οργανωμένη μορφή αυτών των εγκλημάτων, αποκλείοντας μεμονωμένα ή αποσπασματικά περιστατικά.

Η επίθεση δεν απαιτεί να είναι στρατιωτικής φύσης, αλλά πρέπει ν’ αποτελεί εφαρμογή ή προώθηση πολιτικής ενός κράτους ή Οργανισμού που επιδιώκει την καταστολή, εξόντωση ή υποδούλωση αμάχων. Αυτό σημαίνει πως ακόμη και σιωπηρή στήριξη ή σκόπιμη αδράνεια εκ μέρους κυβερνήσεων ή οργανώσεων μπορεί να στοιχειοθετήσει τη θεμελίωση πολιτικής που ενθαρρύνει τέτοια εγκλήματα.

Το νοητικό στοιχείο: πρόθεση και γνώση

Ένα κρίσιμο στοιχείο του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας είναι το λεγόμενο mens rea – η ύπαρξη πρόθεσης και γνώσης. Δεν απαιτείται η γνώση όλων των επιμέρους στοιχείων της επίθεσης, ούτε των λεπτομερειών του πολιτικού σχεδιασμού πίσω από αυτήν. Αρκεί η επίγνωση ότι οι πράξεις τελούνται ως μέρος μιας ευρύτερης επίθεσης κατά αμάχων, και η πρόθεση του δράστη να συνεισφέρει ή να προωθήσει αυτήν την επίθεση

Κατηγορίες πράξεων σύμφωνα με το Άρθρο 7

Το Άρθρο 7 παράγραφος 1 περιλαμβάνει 11 βασικές κατηγορίες εγκλημάτων, οι οποίες παρουσιάζονται αναλυτικά και με αυστηρές προϋποθέσεις:

• Ανθρωποκτονία με πρόθεση: Η εκ προθέσεως στέρηση της ζωής.
• Εξόντωση: Περιλαμβάνει την επιβολή συνθηκών ζωής με σκοπό την καταστροφή πληθυσμιακών ομάδων.
• Υποδούλωση: Η άσκηση εξουσίας ιδιοκτησίας σε πρόσωπα, όπως εμπορία ανθρώπων.
• Εκτοπίσεις: Βίαιες μετακινήσεις από περιοχές νόμιμης κατοικίας χωρίς διεθνή νομιμοποίηση.
• Φυλακίσεις ή σοβαρές στερήσεις ελευθερίας κατά παράβαση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
• Βασανιστήρια: Πρόκληση έντονου πόνου ή δοκιμασίας επί κρατουμένων ή ελεγχόμενων ατόμων.
• Σεξουαλικά εγκλήματα: Βιασμός, εξαναγκασμός σε εγκυμοσύνη ή στείρωση, γενετήσια σκλαβιά κ.ά.
• Δίωξη ομάδων για πολιτικούς, θρησκευτικούς, εθνοτικούς ή πολιτιστικούς λόγους.
• Βίαιη εξαφάνιση προσώπων με κρατική ή οργανωτική στήριξη και άρνηση παραδοχής.
• Φυλετικός διαχωρισμός (Apartheid): Πράξεις συστηματικής καταπίεσης και κυριαρχίας.
• Άλλες απάνθρωπες πράξεις που προκαλούν σοβαρή σωματική ή ψυχική βλάβη.

Η έννοια της πολιτικής επίθεσης και η ευθύνη του δράστη

Στον πυρήνα του Άρθρου 7 βρίσκεται η έννοια της επίθεσης που εξυπηρετεί πολιτική – είτε αυτή είναι ρητά διατυπωμένη είτε υπονοείται μέσω της αποδοχής ή αδράνειας. Ο δράστης δεν χρειάζεται να έχει εξουσιοδότηση για τις πράξεις του, αλλά να ενεργεί με πρόθεση συμβολής σε αυτήν την πολιτική. Αυτό διαφοροποιεί τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από τις κοινές εγκληματικές πράξεις, καθώς η ποινική ευθύνη αποδίδεται ακόμη και αν η πράξη τελείται από ιδιώτες, υπό την προϋπόθεση ότι εντάσσεται σε οργανωμένο πλαίσιο επίθεσης.

Η σημασία της κωδικοποίησης στο ΔΠΔ

Η ενσωμάτωση των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στο Καταστατικό του ΔΠΔ σηματοδοτεί ένα ουσιώδες βήμα για τη διαμόρφωση της παγκόσμιας νομικής τάξης. Η ενιαία, σαφής και διεθνώς συμφωνημένη διατύπωσή τους συμβάλλει στη νομική ασφάλεια και τη δυνατότητα δικαστικής λογοδοσίας για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παράλληλα, αποθαρρύνει κρατικούς ή παρακρατικούς φορείς από την οργάνωση ή την ατιμώρητη εκτέλεση τέτοιων πράξεων.

Συμπεράσματα

Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως ορίζονται στο Άρθρο 7 του Καταστατικού του ΔΠΔ, αποτελούν θεμελιώδες τμήμα της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης. Η αυστηρή νομοτυπική τους οριοθέτηση, η απαίτηση ύπαρξης πολιτικής ή οργανωτικής επίθεσης και η σαφής καταγραφή των πράξεων που τα συνιστούν, εξασφαλίζουν την αποτελεσματική δίωξη των υπευθύνων για σοβαρές και εκτεταμένες παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων. Παράλληλα, συνιστούν προειδοποίηση και φραγμό ενάντια στη χρήση της εξουσίας για την καταπίεση, καταστροφή ή υποδούλωση πληθυσμών. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, με αυτό το νομικό εργαλείο, γίνεται φύλακας της συλλογικής ηθικής και νομικής ευθύνης της διεθνούς κοινότητας.

*Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law - International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας