Σε σταυροδρόμι η Κύπρος για το θέμα της ευθανασίας

Άνοιξε και πάλι ο διάλογος για την ευθανασία στην Κύπρο, με την πρόταση νόμου που κατέθεσε η βουλευτής του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, να θέτει το ζήτημα του ιατρικώς υποβοηθούμενου τερματισμού της ζωής στο επίκεντρο της πολιτικής και κοινωνικής συζήτησης.

Το θέμα προκαλεί εύλογους προβληματισμούς, καθώς ακουμπά τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του πόνου και του δικαιώματος στην ελευθερία. Την ίδια στιγμή, η Κύπρος καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στις ηθικές της παραδόσεις, τις διεθνείς πρακτικές και τις ανάγκες των ίδιων των ασθενών.

Τι προβλέπει η πρόταση νόμου

Σύμφωνα με την Ειρήνη Χαραλαμπίδου, η πρόταση νόμου αφορά αποκλειστικά σε ενήλικες ασθενείς με τελική διάγνωση ανίατης νόσου σε μη αναστρέψιμο στάδιο.

Παράλληλα, προϋπόθεση είναι η διαπίστωση καταληκτικής διάγνωσης από δύο ανεξάρτητους ιατρούς, επιβεβαίωση της ψυχικής κατάστασης του ασθενούς από ψυχολόγο και ψυχίατρο και επαναλαμβανόμενες δηλώσεις πρόθεσης τόσο προφορικά όσο και γραπτώς από τον ίδιο τον ασθενή. Το νομοθέτημα δεν αφορά ανηλίκους και δεν επιβάλλεται σε κανένα ιατρικό ή παραϊατρικό προσωπικό.

Η κ. Χαραλαμπίδου τόνισε ότι η ευθανασία δεν αποτελεί «επιλογή μεταξύ ζωής και θανάτου», αλλά «τελευταία πράξη αξιοπρέπειας» σε περιπτώσεις όπου ο θάνατος είναι μονόδρομος. Σύμφωνα με την ίδια, η συζήτηση βασίζεται σε θεσμικά θεμέλια, όπως η θετική νομική γνώμη της Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου και δημοσκόπηση που δείχνει ότι έξι στους δέκα Κυπρίους τάσσονται υπέρ της ευθανασίας. Η ίδια πρόταση ακολουθεί διεθνή παραδείγματα όπως της Ολλανδίας, του Βελγίου, της Αυστρίας και της Πορτογαλίας, όπου η ευθανασία νομοθετήθηκε υπό αυστηρές προϋποθέσεις.

Η απουσία ανακουφιστικής φροντίδας

Ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα όσων διαφωνούν με την πρόταση αφορά στην απουσία ολοκληρωμένου πλαισίου ανακουφιστικής φροντίδας στην Κύπρο. Παρά τις υποσχέσεις του Υπουργείου Υγείας για επικείμενη κατάθεση σχετικού νομοσχεδίου, μέχρι στιγμής η ανακουφιστική φροντίδα παρέχεται σχεδόν αποκλειστικά από φιλανθρωπικούς οργανισμούς. Οι φορείς αυτοί προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες, αλλά χωρίς επαρκή κρατική στήριξη.

Ο Αρτέμης Αρτεμίου, συνιδρυτής του Ιδρύματος «Αλκίνοος Αρτεμίου», επισημαίνει ότι η ανακουφιστική φροντίδα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά κρίσιμη ανθρώπινη ανάγκη. Τονίζει ότι πριν θεσπιστεί η ευθανασία, πρέπει να εξασφαλιστεί προσβάσιμη, ισότιμη και επιστημονικά τεκμηριωμένη φροντίδα σε όλα τα επίπεδα. Η επαρκής υποστήριξη του ασθενούς με πόνο, φόβο και αγωνία θα πρέπει να είναι αυτονόητο προαπαιτούμενο πριν τεθεί το ερώτημα της ευθανασίας.

Ο κ. Αρτεμίου θέτει τη συζήτηση σε ένα ευρύτερο κοινωνικό και ηθικό πλαίσιο. Αν και θεωρεί την ευθανασία ανθρώπινο δικαίωμα, επιμένει ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού προϋποθέτει ελεύθερη, πλήρως ενημερωμένη και ρητή συναίνεση. «Η συναίνεση δεν μπορεί να θεωρηθεί ελεύθερη αν δεν υπάρχουν επαρκείς εναλλακτικές λύσεις», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Κάνει επίσης λόγο για τον κίνδυνο να ερμηνευτεί η ευθανασία ως λύση ανάγκης σε ένα σύστημα που αποτυγχάνει να προσφέρει ποιοτική φροντίδα. «Όταν το κράτος δεν καλύπτει τις ανάγκες, τότε η επιλογή της ευθανασίας δεν είναι επιλογή, είναι μονόδρομος», αναφέρει. Υπογραμμίζει πως, χωρίς στήριξη, ο ασθενής μπορεί να οδηγηθεί στην απόγνωση και να μην έχει άλλη εναλλακτική από το να ζητήσει τον θάνατο.

Επιπλέον, αναδεικνύει τις κοινωνικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της Κύπρου, επισημαίνοντας ότι η συζήτηση γίνεται σε ένα πλαίσιο έντονων ηθικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Για τον ίδιο, η Πολιτεία πρέπει να θεσπίσει ένα σταθερό και επιστημονικά τεκμηριωμένο πλαίσιο που να εξασφαλίζει πως η απόφαση για ευθανασία λαμβάνεται με πλήρη συνείδηση και χωρίς εξαναγκασμό.

Η θέση της Εκκλησίας

Η Εκκλησία της Κύπρου, διά στόματος του Αρχιμανδρίτη Γεωργίου Χριστοδούλου, εκφράζει την αντίθεσή της τόσο στην ενεργητική όσο και στην παθητική ευθανασία. Χαρακτηρίζει τη ζωή ως υπέρτατη αξία, ανώτερη ακόμη και από την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, και υποστηρίζει ότι η θεσμοθέτηση της ευθανασίας οδηγεί σε ηθικό κατήφορο.

Η Εκκλησία προειδοποιεί για πιθανές καταχρήσεις του νομοθετικού πλαισίου, τονίζοντας ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να επιφέρει το τέλος της ζωής, επικαλούμενη και την Ιπποκρατική ιατρική παράδοση. Ο Ιπποκράτης είχε ρητά αποκλείσει τη δυνατότητα ενός γιατρού να χορηγήσει φάρμακο που επιφέρει θάνατο. Για την Εκκλησία, η ευθανασία δεν συνιστά πρόοδο αλλά επικίνδυνη ηθική διολίσθηση, που υποβαθμίζει τον σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή.

Οι ιδεολογικοί «φραγμοί»

Η πρόταση της κ. Χαραλαμπίδου έχει προκαλέσει αντιδράσεις στο πολιτικό φάσμα. Ο ΔΗΣΥ και το ΔΗΚΟ εκφράζουν επιφυλάξεις, επισημαίνοντας την απουσία πλαισίου ανακουφιστικής φροντίδας και τη μεταφορά της ευθύνης στους ιατρούς. Παράλληλα, ζητούν εξαντλητική διαβούλευση και εμπεριστατωμένη μελέτη των συνεπειών της νομοθέτησης.

Οι ενστάσεις περιλαμβάνουν ζητήματα αξιοπιστίας των εμπλεκόμενων θεσμών, ανεπάρκεια κριτηρίων, αλλά και φόβους για διολίσθηση σε επικίνδυνες γενικεύσεις της νομοθεσίας, όπως συμβαίνει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Αντίθετα, η ανεξάρτητη βουλευτής Αλεξάνδρα Ατταλίδου υπερασπίζεται το δικαίωμα επιλογής και την ανάγκη προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Τι ισχύει σε άλλες χώρες και τι προβλέπει το ΕΔΑΔ

Όπως πληροφορείται η «Σ», ο ιατρικώς υποβοηθούμενος τερματισμός της ζωής επιτρέπεται σε κάποιες χώρες παγκοσμίως. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη, η Ολλανδία ήταν η πρώτη χώρα που προχώρησε στη νομιμοποίηση της ευθανασίας το 2002. Το ίδιο μονοπάτι ακολούθησαν το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Ισπανία, η Αυστρία, η Πορτογαλία, η Γερμανία, υπό προϋποθέσεις και με διαφορετικά νομικά πλαίσια.

Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πρακτική αυτή επιτρέπεται στην Ελβετία και στην Αγγλία, ενώ είναι επίσης νόμιμη σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Κολομβία, η Ινδία, η Νέα Ζηλανδία, καθώς και σε κάποιες Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αυστραλίας.

Σημειώνεται πως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν αναγνωρίζουν τον τερματισμό της ζωής ως ανθρώπινο δικαίωμα, χωρίς όμως να απαγορεύουν τη σχετική νομοθετική πρωτοβουλία. Εναπόκειται δηλαδή σε κάθε κράτος-μέλος να λάβει τις δικές του αποφάσεις. Από πλευράς της η Νομική Υπηρεσία υπογράμμισε τη σοβαρότητα και ευαισθησία του θέματος, επισημαίνοντας πως εγείρονται ποικίλα νομικά ζητήματα που απαιτούν ενδελεχή εξέταση. Πρόσθεσε πως χρειάζεται χρόνο για να μελετήσει σε βάθος το ζήτημα.

Από την πλευρά του, το Υπουργείο Υγείας θεωρεί αναγκαίο να προηγηθεί η ψήφιση νομοθεσίας για την ανακουφιστική φροντίδα. Το σχετικό νομοσχέδιο είναι έτοιμο και αναμένεται να κατατεθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο τις αμέσως επόμενες ημέρες, προκειμένου στη συνέχεια να προωθηθεί στην Ολομέλεια της Βουλής.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου, η οποία ξεκαθάρισε πως δεν είναι αντίθετη με την κατάθεση πρότασης νόμου, ωστόσο επεσήμανε ότι το θέμα αγγίζει βαθιά υπαρξιακά και ηθικά ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με τις θεμελιώδεις αξίες του κράτους. Πρόσθεσε ότι θα πρέπει, πριν εξεταστεί οποιαδήποτε θεσμική αλλαγή, να εξασφαλιστεί η πλήρης πρόσβαση των πολιτών στην ανακουφιστική φροντίδα, την οποία χαρακτήρισε ως δικαίωμα και όχι πολυτέλεια.

Την ίδια ώρα, ο Παγκύπριος Ιατρικός Σύλλογος εξέφρασε τη συμμετοχή του στον προβληματισμό και τις ανησυχίες των βουλευτών σχετικά με την προσέγγιση της κοινωνίας στο ζήτημα της ευθανασίας. Όπως ανέφερε, ο Σύλλογος είχε προχωρήσει σε εσωτερικό διάλογο με συμμετοχή όλων των σχετικών Επιτροπών, καταλήγοντας σε θέσεις που προάγουν την έννοια της ευζωίας.

Τόνισε τη σημασία της διασφάλισης των δικαιωμάτων των ασθενών και της προώθησης της υγείας τους, επισημαίνοντας ότι η ιατρική ανακουφιστική φροντίδα αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα. Ο ίδιος σημείωσε πως το ενδεχόμενο αναγνώρισης δικαιώματος στον ιατρικώς υποβοηθούμενο τερματισμό της ζωής πλησιάζει στην αποδοχή της παθητικής ευθανασίας.

Διευκρινίστηκε, επίσης, ότι το ζήτημα της παθητικής ευθανασίας ρυθμίζεται ήδη από τον νόμο περί δικαιωμάτων των ασθενών. Σε περιπτώσεις όπου οι ασθενείς δεν είναι σε θέση να δώσουν συγκατάθεση, ο γιατρός αποφασίζει σύμφωνα με το συμφέρον του ασθενούς.

Προβληματισμοί και σκέψεις

Η δημόσια συζήτηση για την ευθανασία στην Κύπρο αγγίζει βαθιά υπαρξιακά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα. Αντικρούονται απόψεις για το τι σημαίνει ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τι είναι ελευθερία επιλογής και ποια είναι η ευθύνη της Πολιτείας απέναντι στους πιο ευάλωτους πολίτες της.

Η Πολιτεία βρίσκεται ενώπιον ενός ιστορικού σταυροδρομιού. Από τη μια η ανάγκη για προστασία της ζωής και διατήρηση της κοινωνικής ηθικής συνοχής και από την άλλη η αναγνώριση του ατομικού δικαιώματος στην αυτοδιάθεση και στην επιλογή μιας αξιοπρεπούς εξόδου από τον πόνο.

Σε μια χώρα με έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα, ακόμα κι αν οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 60% των πολιτών υποστηρίζουν την ευθανασία υπό ορισμένες συνθήκες, λίγοι μπορούν να τολμήσουν να προωθήσουν σχετική νομοθεσία. Ακόμη και σε κράτη όπου η θρησκεία δεν έχει τόσο ισχυρή επιρροή στη δημόσια σφαίρα, η θεσμοθέτηση της ευθανασίας υπήρξε πάντοτε μια περίπλοκη και δύσκολη απόφαση.

Αναμφίβολα, η ενδεχόμενη εφαρμογή της ευθανασίας δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς σαφές, αυστηρό και ανθρωποκεντρικό πλαίσιο και, κυρίως, χωρίς πλήρη ενημέρωση και δημόσιο διάλογο. Πόσο ώριμη είναι η κυπριακή κοινωνία να διαχειριστεί ένα τόσο βαρυσήμαντο ζήτημα με τη σοβαρότητα, τη σύνεση και την ευαισθησία που απαιτείται;