Η Ιδεολογική Ηγεμονία της Αριστεράς στον Πολιτισμό και η «Ατάλαντη» Δεξιά

Το πρόσφατο απαράδεκτο γεγονός της κυκλοφορίας του βιβλίου «Στες πέτρες», που διαστρεβλώνει την Ιστορία της Κύπρου, φέρει δυστυχώς τη σφραγίδα και χρηματοδότηση του Υφυπουργείου Πολιτισμού. Αν και δόθηκε άμεσα εντολή απόσυρσής του, εντούτοις η ζημιά έγινε. Το βιβλίο, γραμμένο σε μια επιτηδευμένη «κυπριακή» διάλεκτο, βρίθει ιστορικών διαστρεβλώσεων για το Κυπριακό και κυκλοφόρησε στο πλαίσιο της 19ης Διεθνούς Έκθεσης Αρχιτεκτονικής Μπιενάλε και ποιος ξέρεις πόσοι το είδαν. Το περιστατικό αυτό επαναφέρει στο προσκήνιο ένα μείζον ζήτημα, το οποίο άπτεται του γενικότερου προβληματισμού που αφορά τους φορείς και συντελεστές οι οποίοι προωθούν τον «πολιτισμό» διαχρονικά στον ελληνικό χώρο, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου.

Είναι κοινό μυστικό πως ο χώρος του Πολιτισμού ποδηγετείται από την Αριστερά. Η πλειοψηφία των συντελεστών του βιβλίου, αν όχι όλοι, είναι αριστερών πεποιθήσεων. Δεν είναι τυχαίο πως το ΑΚΕΛ έσπευσε να «χαϊδέψει» τους «καλλιτέχνες», στρέφοντας τη συζήτηση αλλού, με σκοπό να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους του. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη δικαιολογημένη δημόσια οργή και κατακραυγή, στην ανακοίνωση κάνει λόγο για «ορισμένες προβληματικές» αναφορές στο βιβλίο, εντούτοις ισχυρίζεται πως «οι συμμετοχές των Κυπρίων δημιουργών δεν μπορεί να εγκρίνονται με κριτήριο αν συνάδουν πολιτικά με τις θέσεις της Κυβέρνησης ή όποιου κόμματος, αλλά με κριτήρια καλλιτεχνικά». Βάφτισαν στην πραγματικότητα την ιστορική διαστρέβλωση, με χρήματα των φορολογουμένων, σε «ανθρωποφαγία καλλιτεχνών».

Επί της ουσίας, η κυριαρχία της Αριστεράς στον χώρο του Πολιτισμού είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε πολλές Δυτικές κοινωνίες. Αυτό μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους ιστορικούς, κοινωνιολογικούς και ιδεολογικούς παράγοντες, τους οποίους θα αναλύσουμε πιο κάτω.

Ιστορικό πλαίσιο

Από τον 20όν αιώνα, οι αριστερές ιδεολογίες, ιδιαίτερα ο Μαρξισμός και οι παραφυάδες του, συνδέθηκαν στενά με την κριτική της καπιταλιστικής κοινωνίας, της εξουσίας και της κοινωνικής ανισότητας. Αυτή η κριτική βρήκε πρόσφορο έδαφος σε καλλιτεχνικούς και διανοητικούς κύκλους, που είχαν και έχουν ως αυτοσκοπό την αμφισβήτηση αυτού που θεωρούν κατεστημένο και την αποδόμηση της εθνικής ταυτότητας.

Κινήματα για κοινωνικά δικαιώματα, ο περιβόητος Μάης του ’68, και οι φοιτητικές εξεγέρσεις, όπως το Πολυτεχνείο, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση, εξάπλωση και κυριαρχία της Αριστεράς. Η Αριστερά αξιοποίησε την αφήγηση της καταστολής, της εξορίας, των διώξεων, ειδικά σε χώρες με αυταρχικά-δικτατορικά καθεστώτα (π.χ. Ελλάδα, Ισπανία, Λατινική Αμερική), και έτσι απέκτησε έναν ηθικό συμβολισμό, που συνδέθηκε στενά με την τέχνη της εποχής.

Οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες στα πανεπιστήμια εμβολιάστηκαν σε μεγάλο βαθμό απ’ όλες τις μαρξιστικές αποχρώσεις. Όσοι σπούδασαν στην Ελλάδα αλλά και στην Κύπρο τις τελευταίες δεκαετίες, κατανοούν ότι η πλειοψηφία των συστημικών καθηγητών έκαναν ακαδημαϊκή καριέρα με κρατικά χρήματα, υπηρετώντας αυτές τις ιδέες. Συνεπώς, πολλοί άνθρωποι του Πολιτισμού σπούδασαν σε τέτοια περιβάλλοντα και διαμόρφωσαν την κοσμοθεωρία τους μέσα σε αυτά.

Οι «σωτήρες» των καταπιεσμένων

Η Αριστερά προωθεί, μεταξύ άλλων, ιδέες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα και η αλληλεγγύη. Οι ιδέες αυτές, προερχόμενες από ένα πνεύμα γαλλικής διαφώτισης, συνάδουν με το ήθος ορισμένων καλλιτεχνών, που αυτοχρίστηκαν «Σωτήρες» των καταπιεσμένων και «Ιππότες» της κοινωνικής αλλαγής. Πιστεύουν ενδόμυχα ότι κρατούν το λάβαρο της ηθικής υπεροχής και ως «περιούσια ομάδα» της κοινωνίας υψώνουν τα πολύχρωμα λάβαρα της δικαιοσύνης, όπως αυτοί την αντιλαμβάνονται, και φωνάζουν από τις καλλιτεχνικές τους επάλξεις.

Το οξύμωρο των οικονομικών συνθηκών

Θα ανέμενε κανείς πως όλοι οι καλλιτέχνες συχνά εργάζονται μέσα σε επισφαλείς συνθήκες, με χαμηλές αποδοχές και περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Εντούτοις υπάρχει εντός των καλλιτεχνών στην Κύπρο μια ομάδα που καρπώνεται μονοπωλιακά τις κρατικές χρηματοδοτήσεις από διάφορα προγράμματα του Υφυπουργείου Πολιτισμού. Επομένως, από τη μια είναι δεκτικοί σε μια ιδεολογία που επικρίνει τον καπιταλισμό, αλλά δεν έχουν κανένα πρόβλημα να προωθούν την κρατική υποστήριξη για τον Πολιτισμό.

Η «ατάλαντη» Δεξιά

Κάτι που πρέπει να πιστωθεί στην Αριστερά είναι πως έχει επενδύσει συστηματικά στον Πολιτισμό ως μέσο διάδοσης ιδεών, μέσω θεσμών, επιχορηγήσεων και δικτύων. Αυτό της παρείχε τη δυνατότητα ν’ αποκτήσει συγκριτικό πλεονέκτημα στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ατζέντας σε σχέση με άλλες ιδεολογίες. Σε αντίθεση με τη Δεξιά, η Αριστερά εδώ και δεκαετίες επένδυσε στη «μάχη των ιδεών» και μέσα από έργα τέχνης, βιβλία, ταινίες, τραγούδια, μονοπώλησε τις αφηγήσεις κοινωνικής αδικίας, αγώνα, αντίστασης, που άγγιξαν τις ευαισθησίες μεγάλης μερίδας του λαού.

Οι δεξιές πολιτικές δυνάμεις και στην Κύπρο εστίασαν περισσότερο σε θέματα που έχουν να κάνουν με τη διοίκηση, την οικονομία, την ασφάλεια και λιγότερο την πολιτισμική παραγωγή και τις τέχνες. Σε αρκετές περιπτώσεις αντιμετώπισαν την τέχνη με καχυποψία, γεγονός που απορρέει από άγνοια και ανικανότητα να προβάλει κάτι αξιόλογο ως καλλιτεχνικό έργο.

Η Αριστερά δίνει διαχρονικά έμφαση στην επανάσταση και την αλλαγή, κάτι που ταιριάζει φυσικά με αυτήν τη νοοτροπία, σε αντίθεση με πιο συντηρητικές ή φιλελεύθερες ιδεολογίες, που μπορεί να θεωρούνται συνήθως οπισθοδρομικές

Η ανάγκη για νέα πολιτισμική στρατηγική

Εν κατακλείδι, το περιστατικό με το βιβλίο «Στες Πέτρες» δεν αποτελεί μόνο ένα πολιτιστικό ατόπημα, αλλά μιαν αντανάκλαση βαθύτερων παθογενειών που διαχρονικά ταλανίζουν τον χώρο του Πολιτισμού στην Κύπρο και ευρύτερα στον ελληνικό χώρο. Η μονομερής ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς στον καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό χώρο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργικής υπεροχής, αλλά συστηματικής και οργανωμένης παρουσίας σε θεσμούς, δίκτυα και πηγές χρηματοδότησης. Αυτό το «κέρδισαν» με την παραγωγή έργου, σε αντίθεση με τη Δεξιά, η οποία παραμένει απλός θεατής. Όσο οι κρατικοί φορείς σιωπούν απέναντι σε αυτήν την ιδεολογική ηγεμονία, τόσο θα εντείνονται παρόμοια φαινόμενα: έργα που διαστρεβλώνουν την Ιστορία, αλλοιώνουν την εθνική συνείδηση και παρουσιάζονται ως «καλλιτεχνικές παρεμβάσεις».

Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, η ανάγκη για μια νέα πολιτιστική στρατηγική, απαλλαγμένη από κομματικές παρωπίδες και ιδεολογικούς προσηλυτισμούς, είναι επιτακτική. Χρέος όλων μας είναι να διασφαλίσουμε ότι οι μελλοντικές πολιτιστικές παραγωγές θα σέβονται την ιστορική αλήθεια, θα προάγουν τον πνευματικό πλούτο του τόπου και θα ενώνουν, όχι να διχάζουν.