LEADER: Η φωνή της υπαίθρου γίνεται πράξη

Σε μια εποχή που οι αγροτικές περιοχές της Κύπρου αντιμετωπίζουν πληθυσμιακή συρρίκνωση, γήρανση και περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης, το πρόγραμμα LEADER έρχεται να δώσει πνοή και προοπτική. Βασισμένο στη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, ενισχύει πρωτοβουλίες «εκ των κάτω προς τα άνω» και επενδύει στις δυνάμεις της υπαίθρου.

Ακολουθεί συνέντευξη με την κ. Ελένη Μυτιληναίου Ιωάννου, Λειτουργό Γεωργίας Α', του Τμήματος Γεωργίας, η οποία αναλύει τη φιλοσοφία, τους στόχους και τη σημασία του προγράμματος για την αγροτική ανάπτυξη της Κύπρου.

Τι είναι το πρόγραμμα LEADER και ποια είναι η φιλοσοφία που το διέπει;

Το πρόγραμμα LEADER αποτελεί εργαλείο ενίσχυσης των αγροτικών περιοχών, χρηματοδοτούμενο μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Διακρίνεται από τον καινοτόμο τρόπο εφαρμογής του, ο οποίος βασίζεται στην «εκ των κάτω προς τα άνω» προσέγγιση και την ενεργό συνεργασία των τοπικών φορέων. Το πρόγραμμα σχεδιάζεται και υλοποιείται από τους ίδιους τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών, οι οποίοι συνενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης.

Ποιος είναι ο ρόλος των Ομάδων Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) στο πλαίσιο του LEADER;

Οι Ομάδες Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) είναι οι φορείς υλοποίησης του προγράμματος LEADER. Αποτελούν συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, στις οποίες συμμετέχουν Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και οργανωμένοι ιδιωτικοί φορείς με ενεργό ρόλο στην τοπική κοινωνία, όπως για παράδειγμα κέντρα νεότητας, εκκλησιαστικοί φορείς, πολιτιστικοί σύλλογοι και οργανώσεις παραγωγών. Μέσω διαβουλεύσεων με τον τοπικό πληθυσμό, οι ΟΤΔ σχεδιάζουν Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης, προκηρύσσουν συγκεκριμένες δράσεις, παραλαμβάνουν, αξιολογούν και εγκρίνουν αιτήσεις, ενώ παράλληλα παρακολουθούν την υλοποίηση των έργων και δράσεων στην περιοχή παρέμβασής τους.

Πότε εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το πρόγραμμα LEADER στην Κύπρο και ποιες είναι οι σημαντικότερες αλλαγές από τότε μέχρι σήμερα;

Το πρόγραμμα LEADER εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας κατά την προγραμματική περίοδο 2007-2013, χωρίς να υπάρχει προηγούμενη εμπειρία. Μετά την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά τη σύντομη προγραμματική περίοδο 2004-2006, χρηματοδοτήθηκε ένα «τύπου LEADER μέτρο», το Μέτρο 4.2 με τίτλο: «Τεχνική υποστήριξη και προετοιμασία ομαδικών ιδιωτικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών τοπικού χαρακτήρα», μέσω του οποίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας των ΟΤΔ, η απόκτηση νομικής υπόστασης και ο σχεδιασμός Στρατηγικών Τοπικής Ανάπτυξης. Από το 2007 έως σήμερα έχουν εγκριθεί τέσσερεις ΟΤΔ, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των αγροτικών περιοχών της Κύπρου.

Ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα που εφαρμόζει το LEADER;

Η εφαρμογή του προγράμματος LEADER συμβάλλει κυρίως στην ενίσχυση της συνεργασίας. Οι τοπικοί φορείς καλούνται να συνεργαστούν, να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να αντιμετωπίσουν συλλογικά τις προκλήσεις που ανακύπτουν στην περιοχή τους. Ταυτόχρονα, η δικτύωση των ΟΤΔ δημιουργεί νέες προοπτικές ανάπτυξης, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εντοπίζουν και να υιοθετούν βέλτιστες πρακτικές και καινοτόμες δράσεις κατά την υλοποίηση της τοπικής τους στρατηγικής.

Ποιοι είναι οι κύριοι στόχοι του προγράμματος κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο (2023-2027);

Οι κυριότεροι στόχοι του προγράμματος LEADER για την προγραμματική περίοδο 2023-2027 αφορούν στην προώθηση της απασχόλησης, της ανάπτυξης, της ισότητας των φύλων και της κοινωνικής ένταξης. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν ενταχθεί δράσεις στις στρατηγικές που στοχεύουν στην αύξηση των θέσεων εργασίας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της υπαίθρου..

Πώς επιτυγχάνεται η κοινωνική ένταξη και η προώθηση της απασχόλησης μέσω των στρατηγικών LEADER;

Οι ΟΤΔ προωθούν και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των τοπικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση και στην υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης, προσαρμοσμένης στις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε περιοχής. Οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών κατέχουν αυθεντικές γνώσεις σχετικά με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τα προβλήματα της περιοχής τους. Αυτό το γεγονός καθιστά απαραίτητη τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι στόχοι των προκηρυσσόμενων Δράσεων θα ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες και θα οδηγούν σε βιώσιμη ανάπτυξη.

Τι περιλαμβάνουν οι νέες Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης που έχουν εγκριθεί; Ποια είναι τα είδη δράσεων ή έργων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν;

Κατά την προγραμματική περίοδο 2023-2027, οι Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων, που στοχεύουν στη δημιουργία και ανάπτυξη μη γεωργικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο, όπως παραδοσιακά εστιατόρια και τουριστικά καταλύματα. Επιπλέον, περιλαμβάνονται ενισχύσεις για δραστηριότητες συνδεδεμένες με τον πολιτισμό, την παράδοση και τα τοπικά προϊόντα, όπως θεματικά πάρκα και μονάδες οικοτεχνίας.

Πόσο σημαντική είναι η έννοια της «συνεργασίας» μεταξύ ΟΤΔ και άλλων φορέων στο πλαίσιο των δράσεων;

Η συνεργασία μεταξύ των ΟΤΔ και των εμπλεκόμενων φορέων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή του προγράμματος LEADER.

Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζουν σήμερα οι αγροτικές περιοχές της Κύπρου και πώς το LEADER συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους;

Οι αγροτικές περιοχές της Κύπρου, όπως αναδεικνύεται στις Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης της προγραμματικής περιόδου 2023-2027, αντιμετωπίζουν σύνθετες και διαρθρωτικές προκλήσεις. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται η δημογραφική γήρανση, η πληθυσμιακή μείωση και εγκατάλειψη, καθώς και ο υψηλός δείκτης εξάρτησης. Επιπλέον, παρατηρούνται χαμηλοί δείκτες τουριστικής ανάπτυξης, περιορισμένη επιχειρηματική δυναμική -με παρουσία, κυρίως, πολύ μικρών επιχειρήσεων με χαμηλή διαπραγματευτική ισχύ και μειωμένη πρόσβαση σε χρηματοδοτικά κεφάλαια- καθώς και περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης, ιδίως για τους νέους. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η ανεπαρκής πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης, γεγονός που συμβάλλει καθοριστικά στη μετακίνηση του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα. Επιπρόσθετα, οι μεγάλες αποστάσεις από δημόσιες υποδομές, σε συνδυασμό με την έλλειψη δημιουργικών διεξόδων για τις νεότερες γενιές, επιτείνουν τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Παράλληλα, η εγκατάλειψη της γεωργικής γης και οι εντεινόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με κυρίαρχο ζήτημα τη λειψυδρία, δημιουργούν πρόσθετους περιβαλλοντικούς και παραγωγικούς κινδύνους.

Πώς ενθαρρύνονται οι καινοτόμες προσεγγίσεις στο πλαίσιο του LEADER;

Οι ΟΤΔ μπορούν να χαρακτηριστούν ως εκκολαπτήρια καινοτόμων ιδεών και προσεγγίσεων. Οι τοπικοί φορείς έχουν άμεση πρόσβαση στα γραφεία των ΟΤΔ, όπου το έμπειρο και άρτια καταρτισμένο προσωπικό συμβάλλει ουσιαστικά στη μετατροπή ιδεών σε πράξη. Παράλληλα, η συμμετοχή τόσο των στελεχών όσο και των μελών των ΟΤΔ σε επισκέψεις, εκπαιδεύσεις και εργαστήρια σε άλλα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. ενισχύει την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και επιτρέπει τον εντοπισμό και την υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών στη χώρα μας. Τέλος, ο αναπτυξιακός χαρακτήρας του προγράμματος LEADER παρέχει στις ΟΤΔ τη δυνατότητα να ενθαρρύνουν ακόμη περισσότερο την υλοποίηση καινοτόμων δράσεων στις περιοχές τους.

Ποιοι είναι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι που φιλοδοξεί να πετύχει το LEADER στην Κύπρο;

Ο ρόλος των αγροτικών περιοχών είναι εξαιρετικά σημαντικός, καθώς συμβάλλουν ουσιαστικά στη συνολική ευημερία της χώρας μας. Οι περιοχές αυτές αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις, και είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα για την επαρκή στήριξή τους. Η ισορροπημένη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί αξιοποιώντας το ανθρώπινο δυναμικό και την πλούσια πολιτιστική και περιβαλλοντική κληρονομιά, προωθώντας παράλληλα την οικονομική διαφοροποίηση και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των πολύ μικρών επιχειρήσεων.

Τι μηνύματα θα θέλατε να στείλετε προς τις τοπικές κοινότητες για τη σημασία της ενεργού συμμετοχής τους;

Οι τοπικές κοινωνίες καλούνται ν’ αναλάβουν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη των περιοχών τους, συμμετέχοντας στους συλλογικούς φορείς και θεσμούς, με στόχο την έκφραση των προβληματισμών, των προτάσεων και των ιδεών τους για την τοπική ανάπτυξη. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η συνεχής ενημέρωσή τους, ώστε να μπορούν να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που παρέχονται μέσω των διαφόρων προγραμμάτων, σχεδίων και χρηματοδοτικών εργαλείων. Το LEADER αποτελεί ένα εργαλείο ανάπτυξης, σχεδιασμένο για ν’ ανταποκρίνεται στοχευμένα στις ανάγκες των αγροτικών περιοχών και θα πρέπει να αξιοποιηθεί κατά τον βέλτιστο δυνατό τρόπο και στη χώρα μας.

*Το άρθρο αποτελεί μέρος της εκστρατείας ενημέρωσης “Μάθε για την ΚΑΠ - Μια πιο συμπεριληπτική ΚΑΠ”, η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση της διάδοσης πληροφοριών για την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ στην Κύπρο. Η εκστρατεία υλοποιείται από το Sigmalive και το Συγκρότημα ΔΙΑΣ, με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.