Δημοσιονομικός κίνδυνος άνω των €3,4 δις - Απροετοίμαστη η Κύπρος στις φυσικές καταστροφές

«Οι ανάγκες για ενίσχυση υποδομών και προετοιμασίας για την αντιμετώπιση των ακραίων φαινομένων δεν μπορούν να θεωρούνται ως απρόβλεπτες καθώς οι τάσεις είναι πλέον καλά καταγεγραμμένες από σειρά φορέων, περιλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας», τονίζει το Δημοσιονομικό Συμβούλιο Κύπρου στην «Ενδιάμεση Έκθεση 2025» και με αφορμή την φονική πυρκαγιά στην Ορεινή Λεμεσό.

Η Έκθεση, που δημοσιεύθηκε στις 4 Αυγούστου, τονίζει την ανετοιμότητα του κράτους έναντι στους φυσικούς κινδύνους και υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης των υποδομών αλλά και την προετοιμασία για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Εξάλλου, το Δημοσιονομικό Συμβούλιο έκρουσε πολλές φορές και στο παρελθόν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι η Κύπρος υστερεί σημαντικά σε αυτούς τους τομείς. Στην «Ενδιάμεση Έκθεση 2025» εκφράζει εκ νέου τις ανησυχίες του για τα θέματα της κλιματικής αλλαγής και την καθυστέρηση της Δημοκρατίας στην υλοποίησης των υποχρεώσεών της έναντι των ευρωπαϊκών απαιτήσεων για το συγκεκριμένο θέμα, αναφέροντας για άλλη μία φορά ότι η πορεία υλοποίησης στην υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα είναι εξαιρετικά περιορισμένη και δεν εντοπίζεται πρόοδος άξια λόγου.

Η «πράσινη ατζέντα», σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, αποτελεί μια ιδιαίτερα οξεία αδυναμία της Δημοκρατίας. Οι προειδοποιήσεις για τις φυσικές καταστροφές προϋπήρχαν και, όπως τονίζεται στην Έκθεση, αναμένεται ότι θα επιδεινωθούν, με την προετοιμασία να είναι ήδη σε καθυστέρηση. «Τα φαινόμενα ακραίων φυσικών καταστροφών αναμένεται πως θα επιδεινωθούν, τόσο σε συχνότητα όσο και σε σοβαρότητα τα επόμενα χρόνια. Η προετοιμασία για την πιθανή αυτή εξέλιξη είναι ήδη σε καθυστέρηση, όπως αναφέραμε και παλαιότερα», αναφέρει η Έκθεση.

Προειδοποίηση για δαπάνες άνω των €3,4 δις

Σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, η επιδείνωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και η αύξηση των ζημιών από ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να οδηγήσουν τη χώρα σε κρίση και δαπάνες άνω των 3,4 δισ. ευρώ στα επόμενα χρόνια.

«Επαναλαμβάνουμε πως, με την επιδείνωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά και την αύξηση των απωλειών λόγω ακραίων περιβαλλοντικών εξελίξεων, η χώρα ενδεχομένως να φτάσει σε σημείο κρίσης, το οποίο θα υποχρεώσει την εκτελεστική εξουσία σε υψηλές δαπάνες που ενδέχεται να ξεπεράσουν τα 3.4 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια, κάτι που πρέπει να αποτελεί σοβαρή πηγή ανησυχίας», τονίζει η Έκθεση.

Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο σημειώνει, επίσης, ότι ο δείκτης προστασίας από τον φυσικό κίνδυνο που προκύπτει από την κλιματική αλλαγή είναι ιδιαίτερα χαμηλός για την Κύπρο. «Οι ανάγκες για επιπλέον δαπάνες που να σχετίζονται με την υποδομή προστασίας ανθρώπων, φύσης και πόρων καθίστανται όλο και μεγαλύτερες. Η καθυστέρηση στη συμπερίληψη των εν λόγω δαπανών στους κρατικούς σχεδιασμούς, αφενός αυξάνει το απόθεμα ρίσκου και αφετέρου αυξάνει το συνολικό τελικό κόστος», αναφέρει.

Η κυπριακή οικονομία

Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο αναφέρει ότι η κυπριακή οικονομία συνεχίζει να καταγράφει σημαντικές αντοχές στις εξωγενείς πιέσεις, καθώς ο συνδυασμός μεγάλων ιδιωτικών έργων, εγχώριας ζήτησης και δημόσιας κατανάλωσης διατηρούν το ΑΕΠ σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Oι τομείς της οικονομίας συνεχίζουν στο σύνολό τους να καταγράφουν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με εξαίρεση τη Γεωργία, η οποία δέχεται έντονες πιέσεις, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μόνιμες.

«Σε γενικές γραμμές, οι δείκτες της κυπριακής οικονομίας παραμένουν υγιείς, με θετική ανάπτυξη να εντοπίζεται σχεδόν σε όλους τους τομείς της οικονομίας και συνθήκες πλήρους απασχόλησης, με μικρές διακυμάνσεις. Ο πληθωρισμός καταγράφει σταθεροποίηση και, παρά τους κινδύνους που υφίστανται ακόμα, το βασικό σενάριο για το 2025 εκτιμά πως το έτος θα ολοκληρωθεί με επίπεδα πληθωρισμού κοντά, ή ελαφρώς χαμηλότερα, από το όριο του 2%», υπογραμμίζει η Έκθεση.

Όσον αφορά τα επίπεδα ανεργίας, η οικονομία βρίσκεται σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. «Παρά την ευνοϊκή εικόνα που παρουσιάζουν οι δείκτες που σχετίζονται με την απασχόληση, όμως, η ασυμμετρία μεταξύ κατάρτισης και των αναγκών της οικονομίας εξακολουθεί να είναι μια από τις διαρθρωτικές αδυναμίες της χώρας», σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο.

Όλο και λιγότερο αποτελεσματικές οι κοινωνικές δαπάνες

Οι κοινωνικές δαπάνες απορροφούν το 40% περίπου των συνολικών δαπανών του κράτους, με το ποσοστό να αναμένεται πως θα αυξηθεί σε 42% το 2028. «Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο δεν εκφέρει άποψη για την πολιτική επιλογή η οποία θέτει τις κοινωνικές δαπάνες ως προτεραιότητα. Σημειώνουμε, ωστόσο, τη σημαντική υποχώρηση στην ποιότητα των συγκεκριμένων δαπανών. Σύμφωνα με τους δείκτες εκτίμησης της αποδοτικότητας των κοινωνικών δαπανών, οι κοινωνικές δαπάνες στην Κύπρο φαίνεται πως καθίστανται σταδιακά όλο και λιγότερο αποτελεσματικές. Επαναλαμβάνουμε την ανησυχία μας για την ποιότητα των δαπανών. Το γεγονός ότι το κοινωνικό αποτύπωμα των κοινωνικών δαπανών είναι περιορισμένο και ταυτόχρονα συνεχίζει να καταγράφει πτωτική τάση, πρέπει να θορυβήσει ως προς την αποτελεσματικότητα των πολιτικών και των μέτρων που εφαρμόζονται», εξηγεί η Έκθεση.

Το Συμβούλιο συμπεραίνει πως οι «αστόχευτες» κοινωνικές δαπάνες, περιλαμβανομένης και της ευρείας απουσίας εισοδηματικών ή άλλων κριτηρίων, αποτελεί τα τελευταία χρόνια σημαντική αδυναμία για την ποιότητα των δαπανών. Σημειώνεται,δε, ότι όχι μόνο δεν συγκρατούνταν τα τελευταία χρόνια, αλλά αντίθετα είχαν αυξητική τάση ως ποσοστό των συνολικών κοινωνικών παροχών.

«Τα στοιχεία οδηγούν στην ανησυχία πως οι κοινωνικές δαπάνες στην Κύπρο ενδεχομένως να καθοδηγούνται μάλλον από πολιτική προσοδοθηρία και πελατειακές σχέσεις, και γενικότερα από πολιτικά παρά κοινωνικά κριτήρια και κίνητρα», αναφέρει η Έκθεση του Δημοσιονομικού Συμβουλίου.

Πιέζει τα νοικοκυριά το κόστος ζωής

Σημαντική παρατήρηση του Δημοσιονομικού Συμβουλίου, ότι τα νοικοκυριά στην Κύπρο αντιμετωπίζουν σοβαρές πιέσεις, εξαιτίας του κόστους ζωής, και καταφεύγουν σε δάνεια για να ικανοποιήσουν καθημερινές ανάγκες. «Παρατηρούνται ιδιαίτερα αυξημένες πιέσεις στα νοικοκυριά, τα οποία φαίνεται πως χρησιμοποιούν πιστώσεις για την ικανοποίηση συνήθων αναγκών, κάτω από το βάρος του κόστους ζωής, το οποίο πλέον εδραιώνεται σε υψηλά επίπεδα μετά και το πληθωριστικό επεισόδιο των προηγούμενων ετών», αναφέρει συγκεκριμένα η Έκθεση.

Κρατικό μισθολόγιο και ΑΤΑ

Το κρατικό μισθολόγιο καταγράφει μέχρι τον Μάιο 2025 αύξηση της τάξης του 7,3% και βρίσκεται εντός τροχιάς των προϋπολογισμών. «Η συνέχιση της οξείας αύξησης των προσλήψεων που σχετίζονται με την Παιδεία, και αφετέρου η αναθεώρηση της ΑΤΑ, η οποία κατά τη σύνταξη της παρούσας Έκθεσης βρίσκεται υπό διαβούλευση, αναμένεται πως θα διαφοροποιήσουν προς τα πάνω το συνολικό κρατικό μισθολόγιο», υπογραμμίζει.

Επίσης, αναφέρεται ότι, σύμφωνα με το Στρατηγικό Πλαίσιο Δημοσιονομικής Πολιτικής 2025, η συνολική αύξηση του μισθολογίου εκτιμήθηκε στα 227.6 εκατ. ευρώ για το 2025 σε σχέση με το 2024, ενώ για το 2026 εκτιμάται νέα αύξηση κατά 209.1 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2025.

«Πέρα από το δεδομένο ότι οι εν λόγω αυξήσεις (5,6% και 4,9% για τα δύο έτη αντίστοιχα), είναι υψηλότερες από την αύξηση του ΑΕΠ και υψηλότερες από τη μεσοπρόθεσμη αύξηση των κρατικών εσόδων, σημειώνουμε ως πολύ πιθανό το ενδεχόμενο οι τελικές αυξήσεις να είναι ακόμα υψηλότερες. Η εκτίμηση οφείλεται αφενός στην αύξηση των προσλήψεων και, αφετέρου, στο ενδεχόμενο εφαρμογής υψηλότερων συντελεστών στην ΑΤΑ, όταν το θέμα θα έχει συμφωνηθεί. Παρά το γεγονός ότι οι εκτιμήσεις για την ΑΤΑ αρχικά βασίστηκαν σε επίπεδα πληθωρισμού υψηλότερα από τα σημερινά, μια αύξηση στους συντελεστές ενδέχεται, υπό προϋποθέσεις, να οδηγήσει σε αυξημένες δαπάνες», προσθέτει.

Οι εισηγήσεις του Δημοσιονομικού Συμβουλίου

Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, στην Ενδιάμεση Έκθεση για το 2025, εισηγείται τα εξής:

1. Να διαμορφωθεί επίσημη και ολοκληρωμένη σταχυολόγηση όλων των δαπανών για τις οποίες έχει ληφθεί πολιτική ή άλλη δέσμευση και οι οποίες δεν έχουν συμπεριληφθεί στον ετήσιο προϋπολογισμό και Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο. Η λίστα θα πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει εκτιμώμενο κόστος και χρονοδιάγραμμα υλοποίησης. Η σχετική λίστα θα πρέπει να αναθεωρείται τουλάχιστον ανά τρίμηνο (αν όχι μηνιαία).Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο αναφέρει ότι ζητήθηκε ενημέρωση από Υπουργεία / Υφυπουργεία / Υπηρεσίες σχετικά με τον συγκεκριμένο σχεδιασμό δράσεων και έργων, συνολικά 162, και κατά πόσον έχουν συμπεριληφθεί στους εκάστοτε προϋπολογισμούς που έχουν προετοιμαστεί για το 2026. «Από τις απαντήσεις (και, κυρίως, την αδυναμία απάντησης), συμπεραίνουμε πως τέτοια σταχυολόγηση δεν υφίσταται ανά φορέα υλοποίησης, γεγονός που οδηγεί σε έντονη ανησυχία για την ποιότητα του προγραμματισμού και σε σχέση με τον κίνδυνο εκπλήξεων», τονίζει.

. Να αρχίσει άμεσα η παρακολούθηση της πορείας των πραγματικών Καθαρών Πρωτογενών Δαπανών με επίσημη καταγραφή της πορείας τουλάχιστον ανά τρίμηνο (αν όχι μηνιαία), ώστε να μπορεί να τύχει έγκαιρης διόρθωσης η Δημοσιονομική Τροχιά. Η Τροχιά Δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης κάτω από τους Κανόνες Οικονομικής Διακυβέρνησης θα πρέπει επίσης να καταγράφεται ρητά στους ετήσιους προϋπολογισμούς και Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο, πέρα από τις αναφορές στις συνολικές δαπάνες της Κεντρικής Κυβέρνησης. Η εν λόγω παρακολούθηση θα πρέπει να εστιάζεται στον ρυθμό αύξησης των Καθαρών Πρωτογενών Δαπανών.

1. Να αποφεύγονται οι αποφάσεις πολιτικής, επίσημες ανακοινώσεις ή άλλες δεσμεύσεις, οι οποίες συνεπάγονται σημαντικές δαπάνες κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της υποβολής του ετήσιου Προϋπολογισμού και Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Πλαισίου στη Βουλή των Αντιπροσώπων, και της τελικής του ψήφισης, καθώς δημιουργούν τετελεσμένα εκτός προϋπολογισμού και αυξάνουν τον κίνδυνο εκτροχιασμού δαπανών.
2. Σε κάθε περίπτωση, να αποφεύγονται δεσμεύσεις πολιτικής χωρίς να προηγηθεί κοστολόγηση και εκτίμηση χρονοδιαγράμματος.
3. Οι Συστάσεις ανά Χώρα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Country Specific Recommendations, CSRs) για την Κύπρο να θεωρηθούν ως ντε φάκτο κορυφαίες προτεραιότητες της χώρας, με ρητές και δημόσιες αναφορές στη συγκεκριμένη δέσμευση της χώρας. Η επίδοση της Κύπρου στο συγκεκριμένο θέμα παραμένει χαμηλή.
4. Να ακολουθηθεί πολιτική μείωσης (ή τουλάχιστον συγκράτησης) των ανελαστικών δαπανών, με δεδηλωμένο στόχο να αποτελούν συγκεκριμένο ποσοστό των συνολικών δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης. Η συγκράτησή τους θα δημιουργήσει χώρο στον προϋπολογισμό για τη λήψη μέτρων αν παραστεί ανάγκη και θα επιτρέψει στη Δημοκρατία να τηρήσει αντικυκλική δημοσιονομική πολιτική.
5. Να διατηρηθεί η σημερινή αυστηρή στάση έναντι οποιωνδήποτε Συμπληρωματικών Προϋπολογισμών, οι οποίοι αποτελούν διαχρονική αδυναμία των Δημοσίων Οικονομικών και οι οποίοι καθίστανται ακόμα πιο προβληματικοί μετά την εισαγωγή των Κανόνων Οικονομικής Διακυβέρνησης. Η ενίσχυση του αρχικού προγραμματισμού δαπανών και της ποιότητας των επιμέρους Προϋπολογισμών αποτελεί κρίσιμο βήμα για την ενίσχυση της δημοσιονομικής αξιοπιστίας.
6. Να αρχίσει διάλογος με την Κομισιόν με στόχο την διασαφήνιση των προθέσεων της σε πολιτικό επίπεδο, σε περίπτωση που αποτύχει ο στόχος της Τροχιάς Δαπανών αλλά διατηρηθεί το δημόσιο χρέος σε επίπεδα κοντά στο 60%.
7. Να γίνει πλήρης καταγραφή των δυνητικών και αναδυόμενων δαπανών που προκύπτουν από

υποχρεώσεις (όπως είναι η υλοποίηση της Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, η

ψηφιακή μετάβαση και η άμβλυνση του φυσικού ρίσκου από την κλιματική αλλαγή) και οι οποίες

δύνανται να εκτροχιάσουν τον δημοσιονομικό σχεδιασμό τα ερχόμενα έτη.