20 Ιουλίου 1974: Ο τουρκικός Αττίλας πλήττει την Κύπρο - Η επιλογή Αραπάκη

ΜΕΡΟΣ Στ΄

Η επιλογή του Αραπάκη ως συνομιλητή, ουσιαστικά διαπραγματευτή, δεν ήταν τυχαία. Πολλά αντικρουόμενα λέχθηκαν και γράφτηκαν, χωρίς όμως επίσημες καταθέσεις στον Φάκελο της Κύπρου. Μόνο ο Χάρης Παλαΐνης, εκ των παρακοιμώμενων του Ιωαννίδη, στην κατάθεσή του στον Φάκελο της Κύπρου αναφέρει: «Ο Αρχηγός Nαυτικού και ο Αρχηγός Αεροπορίας συνειργάζοντο με την αμερικανική κυβέρνηση». Τον ισχυρισμό του Αραπάκη, ότι μόνον αυτόν βρήκε ο Σίσκο για να μιλήσει μαζί του τις πρώτες πρωινές ώρες (1.30 π.μ.) παρά τις προσπάθειές του, επειδή εκείνη την ώρα κοιμόταν στο Αρχηγείο Ναυτικού, τον αντικρούει ο Αρχηγός Αεροπορίας, Πτέραρχος Παπανικολάου, ο οποίος, σε κατ’ αντιπαράσταση εξέταση, ισχυρίστηκε ότι κι αυτός κοιμόταν το βράδυ εκείνο στο Αρχηγείο Αεροπορίας και ότι η επιλογή Αραπάκη από τον Σίσκο δεν ήταν τυχαία. Ο Αραπάκης, όπως προκύπτει από πολλές καταθέσεις στον Φάκελο της Κύπρου, από τις πρώτες ώρες της εισβολής είχε μυστικές επαφές με τους Αμερικανούς, όχι μόνο για την κατάπαυση του πυρός στην Κύπρο, αλλά πολύ περισσότερο για τη μεταβίβαση της χουντικής κυβέρνησης στους πολιτικούς, πράγμα που επιτεύχθηκε σε δυο μέρες.

Οι Αρχηγοί παραδίδουν την εξουσία

Στις 23 Ιουλίου ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Μπονάνος και οι Αρχηγοί Στρατού, Αντρέας Γαλατσάνος, Ναυτικού, Πέτρος Αραπάκης και Αεροπορίας, Αλέξαντρος Παπανικολάου σε κοινή σύσκεψη αποφάσισαν να προτείνουν στον Πρόεδρο Γκιζίκη να παραδώσουν την εξουσία στους πολιτικούς. Για τον σκοπό αυτό ο Μπονάνος αναχώρησε για το γραφείο του στρατηγού Γκιζίκη. Προτού προλάβει να φθάσει εκεί, ο Γκιζίκης συζητούσε με τον Ιωαννίδη την αντικατάσταση του Υπουργού Εξωτερικών, Κυπραίου, τον οποίο ο Γκιζίκης θεωρούσε ακατάλληλο να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Διάσκεψη της Γενεύης, όπου αποφασίστηκε να πάρουν μέρος Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία και Βρετανία, για να συζητήσουν το Κυπριακό. Ο Γκιζίκης ενημέρωσε τον Ιωαννίδη ότι ερχόταν στο γραφείο ο Μπονάνος κι εκείνος αποχώρησε, λέγοντάς του πού θα βρίσκεται, ώστε να τον ειδοποιήσουν αν χρειαστεί, και του ζήτησε να κληθούν και οι άλλοι Αρχηγοί για να συζητήσουν το θέμα. Ο Γκιζίκης συμφώνησε και κλήθηκαν οι άλλοι τρεις Αρχηγοί και ο Ιωαννίδης. Ακολούθησε μακρά σύσκεψη και αποφασίστηκε να μεταβιβαστεί η εξουσία στους πολιτικούς, διαφωνούντος μόνο του Ιωαννίδη, ο οποίος, όμως, έδωσε τον λόγο του ότι δεν θ’ αντιδράσει.

Μετά την αποχώρηση του Ιωαννίδη και συγκεκριμένα στις 2 η ώρα μ.μ. άρχισε η κοινή σύσκεψη των Γκιζίκη, Αρχηγών και των πολιτικών Π. Κανελλόπουλου, Γ. Μαύρου, Ε. Αβέρωφ, Γ. Αθανασιάδη-Νόβα, Σπύρου Μαρκεζίνη και Ξ. Ζολώτα, που κράτησε μέχρι τις 5.40 μ.μ., οπότε διακόπηκε μετά από πρόταση των πολιτικών , αφού προηγουμένως είχε αποφασισθεί να οριστεί ως Πρωθυπουργός ο Π. Κανελλόπουλος και Υπουργός Εξωτερικών ο Γ. Μαύρος, για να συζητήσουν τις λεπτομέρειες. Στην πρόταση για διακοπή της συνεδρίας αντέδρασε ο Γκιζίκης, διότι βιαζόταν να παραδώσει την εξουσία στους πολιτικούς.

Λίγη ώρα μετά την αποχώρηση των πολιτικών εμφανίστηκε απρόσμενα στο Γραφείο του Γκιζίκη, όπου βρίσκονταν ακόμη και οι 4 Αρχηγοί, ο Ε. Αβέρωφ, ο οποίος είχε αποχωρήσει με τους άλλους πολιτικούς, αλλά δεν βγήκε από το μέγαρο της Βουλής, όπου ήταν το γραφείο τού Γκιζίκη. Προφασιζόμενος αδιαθεσία, παρέμεινε αθέατος σε παρακείμενο γραφείο, δήθεν για να συνέλθει, όπως αναφέρει στην κατάθεσή του ο Χαράλαμπος Παλαΐνης. Όταν ο «πονηρός» Αβέρωφ βεβαιώθηκε ότι είχαν αποχωρήσει και απομακρυνθεί όλοι οι πολιτικοί, προχώρησε στο γραφείο του Γκιζίκη, όπου βρίσκονταν ακόμη οι τέσσερεις Αρχηγοί, και τους ζήτησε να επανεξεταστεί η απόφαση που μόλις πριν λίγο είχε ληφθεί και ν’ ανατεθεί η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Καραμανλή.

Την πρόταση Αβέρωφ, λες και ήταν προσυνεννοημένοι, υποστήριξαν, αμέσως, προτού καν γίνει οποιαδήποτε συζήτηση, οι Αραπάκης και Παπανικολάου. Μετά από ολιγόλεπτη συζήτηση, κατά την οποία αντέδρασε ουσιαστικά ο Αρχηγός Στρατού Γαλατσάνος, την δέχτηκαν οι υπόλοιποι, ακόμη και ο Γκιζίκης, ο οποίος πριν από μερικά λεπτά υπερτόνιζε ότι ήθελε να ορκίσει αμέσως κυβέρνηση και για τον σκοπό αυτό, όπως ο ίδιος είχε αναφέρει, κάλεσε από το μεσημέρι τον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ να είναι έτοιμος για την ορκωμοσία. Η στάση αυτή του Γκιζίκη, να συγκατανεύσει με την πρόταση Αβέρωφ για λύση Καραμανλή, παραμένει ανεξήγητη και εγείρει πολλά ερωτήματα. Γιατί άλλαξε γνώμη τη στιγμή που βιαζόταν και μπορούσε σε μια ώρα να ορκίσει κυβέρνηση Κανελλόπουλου, όπως προαποφασίστηκε; Τι ήταν εκείνο που τον ώθησε να κάνει στροφή 90 μοιρών και να περιμένει να έρθει ο Καραμανλής από το Παρίσι, χωρίς να γνωρίζει πόσο χρόνο χρειαζόταν να έρθει; Τελικά, ο Αβέρωφ επικοινώνησε με τον Καραμανλή, με τον οποίο προφανώς ήταν συνεννοημένοι, ο οποίος έθεσε θέμα ταχείας μεταφοράς του στην Αθήνα. Ο παριστάμενος στη σύσκεψη Αρχηγός Αεροπορίας ανέλαβε να λύσει το πρόβλημα. Όμως τον πρόλαβε ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Ζισκάρ Ντ’Εστέν, που του διέθεσε το προσωπικό του αεροπλάνο. Και παρατηρεί ο Γ. Μιχαλόπουλος: «Κι έτσι, κάτω από τις παραπάνω ‘‘περίεργες’’ μεθοδεύσεις του Ε. Αβέρωφ και την ανεξήγητη υπαναχώρηση τού τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, Γκιζίκη, ο Καραμανλής ορκίστηκε στις 4 π.μ. της 24ης Ιουλίου 1974 ως Πρωθυπουργός και ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας και τους χειρισμούς του Κυπριακού με συνεργάτες του τον Γ. Μαύρο, Αντιπρόεδρο και Υπουργό Εξωτερικών και τον Ε. Αβέρωφ, Υπουργό Εθνικής Άμυνας, οι οποίοι ορκίστηκαν το μεσημέρι της ίδιας ημέρας μαζί με άλλους υπουργούς».

Κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας οι εισβολείς συνέχισαν την προέλασή τους ανατολικά στην επαρχία της Κερύνειας, καταλαμβάνοντας τη Λάπηθο και τον Καραβά. Στις 24 Ιουλίου κατέλαβαν το χωριό Άγιος Ερμόλαος, το οποίο ανακαταλήφθηκε από δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς, οι οποίες μετά από άνισες σκληρές μάχες εναντίον υπεράριθμου εχθρού υποχώρησαν στις 28 Ιουλίου. Σφοδρές συγκρούσεις διεξήχθηκαν και στο Αγριδάκι, όπου οι Τούρκοι έχασαν αρκετούς άντρες, ανάμεσά τους ένας αντισυνταγματάρχης, ένας ταγματάρχης κι ένας αρχιλοχίας του Υγειονομικού.

Την 1η Αυγούστου ξέσπασαν νέες σφοδρές μάχες στον Καραβά, κατά τις οποίες η Εθνική Φρουρά, με τα ελάχιστα μέσα που διέθετε, κατέστρεψε κι ένα τουρκικό άρμα. Οι εισβολείς ανασυντάχθηκαν και στις 6 Αυγούστου, ενισχυμένοι με άντρες, άρματα και όλμους, επιτέθηκαν εναντίον των κωμοπόλεων Καραβά και Λαπήθου, τις οποίες, μετά από σκληρές μάχες, ολίγων εναντίον πολλών, τις κατέλαβαν στις 8 Αυγούστου, αφήνοντας αρκετούς νεκρούς και τραυματίες.

* Την επόμενη Κυριακή το Ζ’ Μέρος