Κυπριακό Χαρτοφυλάκιο: Ευκαιρία για κοινωνική ασφάλεια και οικονομική ανάπτυξη
Η Κύπρος βρίσκεται σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι για το μέλλον του κοινωνικού κράτους και της οικονομίας της. Η γήρανση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη πίεση στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί να αφήσει πολλούς νυν και μελλοντικούς συνταξιούχους χωρίς επαρκείς πόρους. Σε αυτό το σκηνικό, η ιδέα ενός φορολογικά εκπεστέου «Κυπριακού Χαρτοφυλακίου» με φορολογικά κίνητρα εμφανίζεται ως μια λύση που μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά επωφελής, τόσο για τους πολίτες όσο και για το κράτος.
Το προτεινόμενο σχήμα είναι απλό στη σύλληψη αλλά ισχυρό στις προοπτικές του. Κάθε πολίτης θα μπορεί να αποταμιεύει ποσά σε έναν λογαριασμό που θα προσφέρει φορολογικά κίνητρα και θα επενδύει με βάση διεθνείς δείκτες, όπως ο S&P 500 και ο Euro Stoxx. Ένα μικρό αλλά σταθερό μέρος (10%-20%) θα κατευθύνεται στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου και στα κυπριακά κρατικά ομόλογα. Έτσι, ο μέσος Κύπριος θα αποκτά πρόσβαση σε ένα διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο, που μέχρι σήμερα αποτελούσε προνόμιο λίγων επενδυτικά ενημερωμένων πολιτών, ενώ το κράτος θα εξασφαλίζει τη δημιουργία μιας εγχώριας επενδυτικής βάσης ικανής να στηρίζει τις ανάγκες του.
Τα οφέλη μιας τέτοιας πρωτοβουλίας είναι πολλαπλά. Πρώτον, δημιουργείται ένας μηχανισμός πραγματικής οικονομικής ασφάλειας για τον πολίτη. Η εμπειρία έχει δείξει ότι όποιος ξεκινά έγκαιρα την αποταμίευση, ακόμη και με μικρά ποσά, μπορεί μέσω της δύναμης του ανατοκισμού να συγκεντρώσει σημαντικό κεφάλαιο. Ένα χαρτοφυλάκιο με διεθνή διασπορά προσφέρει ιστορικά υψηλότερες αποδόσεις από τις τραπεζικές καταθέσεις, προστατεύοντας παράλληλα από τον πληθωρισμό. Σήμερα, η πλειοψηφία των Κυπρίων περιορίζεται σε λογαριασμούς καταθέσεων με σχεδόν μηδενική πραγματική απόδοση. Η ύπαρξη ενός θεσμικού εργαλείου που θα κατευθύνει τις αποταμιεύσεις σε παραγωγικές επενδύσεις αποτελεί ουσιαστικό ποιοτικό άλμα.
Δεύτερον, η πρόταση έχει έντονη κοινωνική διάσταση. Ένα φορολογικά εκπεστέο χαρτοφυλάκιο μπορεί να ενθαρρύνει ακόμη και τους χαμηλόμισθους να συμμετάσχουν, ιδίως αν το κράτος επιλέξει να προσφέρει πρόσθετα κίνητρα ή να διατηρήσει την απλότητα στη διαδικασία εγγραφής. Όσο πιο εύκολη είναι η συμμετοχή, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα επιτυχίας. Αν η Κύπρος υιοθετήσει το μοντέλο της αυτόματης εγγραφής που εφαρμόστηκε με επιτυχία στο Ηνωμένο Βασίλειο, τότε η πλειονότητα των εργαζομένων θα αρχίσει να αποταμιεύει χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια. Η δύναμη της αδράνειας μπορεί να λειτουργήσει υπέρ μας.
Τρίτον, η δημιουργία ενός τέτοιου σχήματος θα ενισχύσει σημαντικά τις εγχώριες κεφαλαιαγορές. Σήμερα, το Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου χαρακτηρίζεται από χαμηλή ρευστότητα και περιορισμένη συμμετοχή επενδυτών. Η σταθερή ροή κεφαλαίων από το Κυπριακό Χαρτοφυλάκιο θα μπορούσε να δώσει νέα πνοή στην αγορά, να αυξήσει το ενδιαφέρον για εισηγμένες εταιρείες και να ενθαρρύνει περισσότερες επιχειρήσεις να αναζητήσουν χρηματοδότηση μέσω του ΧΑΚ. Αυτό θα βελτιώσει τη διαφάνεια, θα διευρύνει τις επιλογές για τους επενδυτές και θα ενδυναμώσει το κυπριακό επιχειρείν.
Τέταρτον, και ίσως πιο σημαντικό για τα δημόσια οικονομικά, η συμμετοχή των πολιτών σε κυπριακά κρατικά ομόλογα θα δημιουργήσει μια σταθερή και προβλέψιμη εγχώρια βάση επενδυτών που θα στηρίζει τον δανεισμό του κράτους. Αν και τα επιτόκια καθορίζονται από τις διεθνείς αγορές, η ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού μικροεπενδυτών στο εσωτερικό μπορεί να ενισχύσει την αξιοπιστία της χώρας, να μειώσει τις διακυμάνσεις και να καταστήσει την άντληση κεφαλαίων πιο ευέλικτη.
Η Κύπρος έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει έναν θεσμό που θα συνδυάζει την ατομική με τη συλλογική ωφέλεια. Για τον πολίτη, το όφελος είναι η αξιοπρεπής συνταξιοδότηση και η δυνατότητα να βλέπει τις αποταμιεύσεις του να αυξάνονται με διαφάνεια και χαμηλό κόστος. Για τις επιχειρήσεις, είναι η πρόσβαση σε φθηνότερο κεφάλαιο και η καλλιέργεια μιας επενδυτικής κουλτούρας που θα στηρίζει τη δραστηριότητά τους. Για το κράτος, είναι η διεύρυνση της επενδυτικής βάσης των ομολόγων του και η ελάφρυνση του βάρους στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
Η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου μπορεί να γίνει με σαφές και ευέλικτο πλαίσιο. Ο ρόλος του κράτους θα είναι να θεσπίσει το νομικό υπόβαθρο και τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές, ενώ η εφαρμογή θα γίνεται σε ατομικό επίπεδο μέσω των τραπεζών, των ασφαλιστικών εταιρειών ή άλλων αδειοδοτημένων παρόχων. Έτσι διασφαλίζεται ότι κάθε πολίτης θα έχει εύκολη πρόσβαση, μέσα από οργανισμούς με τους οποίους ήδη συναλλάσσεται, χωρίς να χρειάζεται να περιπλανιέται σε άγνωστα κανάλια. Το κράτος θα θέτει τους κανόνες και τα όρια, ενώ η καθημερινή διαχείριση θα παραμένει σε ιδιωτικούς φορείς με την απαραίτητη εποπτεία.
Για να προστατευθεί η αξιοπιστία του θεσμού, θα συσταθεί μια ανεξάρτητη επιτροπή, χρηματοδοτούμενη αποκλειστικά από τις χρεώσεις συμμετοχής των πολιτών. Τα μέλη της δεν θα είναι πολιτικοί διορισμοί, αλλά θα επιλέγονται με αξιοκρατικά κριτήρια, ώστε να εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία και η τεχνοκρατική επάρκεια. Η επιτροπή αυτή θα εποπτεύει τους διαχειριστές, θα ελέγχει τις χρεώσεις, θα διασφαλίζει τη διαφάνεια και θα προστατεύει το δημόσιο συμφέρον.
Με αυτόν τον τρόπο, το Κυπριακό Χαρτοφυλάκιο μπορεί να εξελιχθεί σε μια μεταρρύθμιση που όχι μόνο θα ενισχύσει την αποταμίευση και τη σύνταξη των πολιτών, αλλά και θα αναβαθμίσει τη σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες, το κράτος και το χρηματοοικονομικό σύστημα. Αν υλοποιηθεί σωστά, μπορεί να αποτελέσει το εργαλείο με το οποίο οι αποταμιεύσεις θα μετατραπούν σε πραγματική ευημερία για την Κύπρο.
*Ερευνητής στη Νευροεπιστήμη και φοιτητής Ιατρικής στο πανεπιστήμιο Queen Mary, London.
