Προεδρική πράξη με ουσία και κοινωνικό μήνυμα

Η απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη να διαθέσει τη μηνιαία αποζημίωση που δικαιούται από τη 18ετή του υπηρεσία στο Δημόσιο σε έξι οίκους στέγασης και κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων δεν είναι απλώς μια πράξη φιλανθρωπίας. Είναι μια κίνηση με έντονο συμβολισμό, που αγγίζει την καρδιά της κοινωνίας σε μια εποχή κατά την οποία οι πολίτες αναζητούν παραδείγματα ήθους και υπευθυνότητας από την πολιτική ηγεσία. Σε μια περίοδο κατά την οποία η πολιτική συχνά κατηγορείται για αποξένωση, διαφθορά ή ιδιοτέλεια, η επιλογή του Προέδρου ν’ αποποιηθεί προσωπικό όφελος και να το μετατρέψει σε στήριξη για τους πλέον αδύναμους λειτουργεί σαν υπενθύμιση ότι η εξουσία μπορεί να υπηρετεί και όχι να υπηρετείται.

Η πράξη αυτή βρήκε ανταπόκριση στη δημόσια σφαίρα, καθώς προκάλεσε κύμα θετικών σχολίων αλλά και κάποιες επικριτικές φωνές. Από τη μια, αναγνωρίστηκε ως πρωτοβουλία που αναβαθμίζει την εικόνα του θεσμού της Προεδρίας και ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Από την άλλη, ακούστηκαν απόψεις που τη θεώρησαν επικοινωνιακό τέχνασμα ή καθυστερημένη κίνηση σε σύγκριση με άλλα δημόσια πρόσωπα, που στο παρελθόν είχαν κάνει παρόμοιες προσφορές. Ωστόσο, αν αφαιρεθεί το στοιχείο της πολιτικής αντιπαράθεσης, η ουσία παραμένει: ο Πρόεδρος επιλέγει να στερηθεί προσωπικό εισόδημα για να ενισχύσει κοινωνικές δομές που αγωνίζονται καθημερινά να στηρίξουν τους ηλικιωμένους. Και αυτή η ουσία είναι που έχει σημασία για την κοινωνία.

Η συμβολική βαρύτητα της πράξης δεν βρίσκεται μόνο στο ύψος της οικονομικής ενίσχυσης, αλλά, κυρίως, στο μήνυμα που εκπέμπεται. Η Κύπρος είναι μια κοινωνία που γερνάει, με το δημογραφικό ν’ αποτελεί μιαν από τις μεγαλύτερες προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών. Οι ηλικιωμένοι συχνά βιώνουν την εγκατάλειψη είτε λόγω της αποδυνάμωσης των παραδοσιακών οικογενειακών δεσμών είτε εξαιτίας της αδυναμίας του κράτους να καλύψει επαρκώς τις ανάγκες τους. Ο Πρόεδρος, με την κίνησή του, δεν λύνει το πρόβλημα, αλλά αναδεικνύει το ζήτημα και το θέτει στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, τέτοιες πρωτοβουλίες, μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας. Σε μια εποχή κατά την οποία οι πολίτες δυσπιστούν απέναντι στους πολιτικούς, οι κινήσεις που αποδεικνύουν έμπρακτα την κοινωνική ευαισθησία έχουν τη δύναμη ν’ αποκαθιστούν μέρος της χαμένης εμπιστοσύνης. Ο Χριστοδουλίδης δείχνει ότι η πολιτική δεν είναι αποκλειστικά ζήτημα στρατηγικών και διαπραγματεύσεων, αλλά και ανθρωπιάς, και αυτό το μήνυμα είναι που μπορεί να ενθαρρύνει και άλλους να ακολουθήσουν.

Η σύγκριση με αντίστοιχες πράξεις άλλων ηγετών μπορεί να είναι χρήσιμη, αλλά δεν πρέπει να γίνεται με διάθεση απαξίωσης. Προσωπικότητες του δημόσιου βίου είχαν πράγματι επιδείξει αντίστοιχη ευαισθησία, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί τη σημασία της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας. Κάθε πράξη έχει τη δική της βαρύτητα στο δικό της πλαίσιο. Σήμερα, με την κοινωνία βαθιά κουρασμένη από οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, η κίνηση του Προέδρου αποκτά ξεχωριστή αξία. Δεν πρόκειται απλώς για συνέχεια μιας παράδοσης, αλλά για προσπάθεια επανασύνδεσης της πολιτικής με την κοινωνία σε μια κρίσιμη συγκυρία.

Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η προσφορά μιας αποζημίωσης, όσο σημαντική κι αν είναι, αρκεί για ν’ απαντήσει στα διαρθρωτικά προβλήματα. Τα γηροκομεία και τα κέντρα φροντίδας αντιμετωπίζουν τεράστιες ανάγκες, που αφορούν προσωπικό, υποδομές, ιατρική παρακολούθηση και χρηματοδότηση. Η Πολιτεία οφείλει να θεσπίσει μόνιμες πολιτικές στήριξης, ώστε η αξιοπρεπής διαβίωση των ηλικιωμένων να μην εξαρτάται από μεμονωμένες πράξεις καλής θέλησης. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι οι κοινωνίες κινητοποιούνται συχνά μέσα από παραδείγματα. Και το παράδειγμα του Προέδρου μπορεί ν’ αποτελέσει αφορμή για μια πιο ουσιαστική διεκδίκηση δομικών λύσεων από την κοινωνία των πολιτών.

Η πρωτοβουλία αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία και σε επίπεδο πολιτικού μηνύματος. Ο Χριστοδουλίδης, επιλέγοντας να διαθέσει τα χρήματα όχι σε μιαν ανώνυμη φιλανθρωπία, αλλά σε συγκεκριμένα ιδρύματα που φροντίζουν ηλικιωμένους, στοχεύει να αναδείξει την αξία της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Δεν πρόκειται για μια γενική υπόσχεση, αλλά για μια πράξη με συγκεκριμένο αποδέκτη και απτό αποτέλεσμα. Αυτό δείχνει έναν άλλο τρόπο άσκησης πολιτικής: με απτές χειρονομίες που έχουν αντίκτυπο και που μπορούν να ελεγχθούν από την κοινωνία.

Η κοινωνία έχει ανάγκη από τέτοιες κινήσεις, όχι μόνο γιατί ενισχύουν υλικά τους ευάλωτους, αλλά και γιατί καλλιεργούν ένα κλίμα αλληλεγγύης. Ο Πρόεδρος, με την απόφασή του, δείχνει ότι αντιλαμβάνεται την ανάγκη να ηγηθεί όχι μόνο θεσμικά αλλά και ηθικά. Το πολιτικό κεφάλαιο που αποκομίζει από αυτήν την κίνηση δεν πρέπει να ιδωθεί με κυνισμό, αλλά ως απόδειξη ότι η υπεύθυνη πολιτική συμπεριφορά ανταμείβεται από την κοινωνία. Αντίθετα, το επικοινωνιακό όφελος δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι σε έξι ιδρύματα θα δουν πραγματική στήριξη.

Η δημόσια συζήτηση που προκλήθηκε αποδεικνύει ότι οι πολίτες αναζητούν τέτοιου είδους παραδείγματα. Ακόμη και οι επικριτές, με τον τρόπο τους, συνέβαλαν στο ν’ αναδειχθεί το θέμα της φροντίδας των ηλικιωμένων. Η κοινωνία δεν μένει αδιάφορη σε τέτοιες πρωτοβουλίες· αντιθέτως, κινητοποιείται, σχολιάζει, συγκρίνει, αναλογίζεται. Αυτό ακριβώς είναι που προσφέρει υπεραξία στην πράξη του Προέδρου: ανοίγει συζήτηση, δημιουργεί προβληματισμό και ενισχύει τη συλλογική απαίτηση για καλύτερες πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας.

Το ερώτημα που μένει ανοιχτό είναι αν η πράξη αυτή θ’ αποτελέσει μεμονωμένο περιστατικό ή αν θα λειτουργήσει ως αρχή μιας νέας πολιτικής στάσης που θα χαρακτηρίζει την Προεδρία Χριστοδουλίδη. Η συνέπεια είναι το κλειδί. Εάν τέτοιες κινήσεις συνοδευτούν από θεσμικές πρωτοβουλίες και μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν ουσιαστικά τα συστήματα φροντίδας, τότε η σημερινή συμβολική πράξη θα μείνει στην ιστορία ως σημείο καμπής. Αν όμως παραμείνει μεμονωμένη, τότε ο κίνδυνος είναι να ξεχαστεί μέσα στη ροή της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Σε κάθε περίπτωση, η αξία της δεν αναιρείται. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έστειλε το μήνυμα ότι η ηγεσία οφείλει να δίνει το παράδειγμα. Η πράξη του δείχνει ότι υπάρχει χώρος για ανθρωπιά μέσα στην πολιτική, και ότι η κοινωνία μπορεί να εμπιστευθεί εκείνους που επιλέγουν να υπηρετούν με ειλικρίνεια και αφοσίωση. Σε μια εποχή κατά την οποία η πολιτική φαντάζει συχνά αποκομμένη από τις ανάγκες της κοινωνίας, τέτοιες πρωτοβουλίες φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την αξία της προσφοράς και της αλληλεγγύης. Και αυτό, για μια χώρα που χρειάζεται επειγόντως να ξαναβρεί τον κοινωνικό της προσανατολισμό, είναι ίσως το μεγαλύτερο κέρδος.

*Καθηγητής-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης