Η διακυβέρνηση στις οικογενειακές επιχειρήσεις και το δίλημμα της συν-διοίκησης

Ένα συχνό και ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα, που ανακύπτει στο πλαίσιο των οικογενειακών επιχειρήσεων, αφορά τη διαδικασία της διαδοχής και την επιλογή του νέου ηγέτη. Σενάρια κατά τα οποία οι ιδρυτές, έχοντας αφιερώσει δεκαετίες προσπαθειών, καλούνται να παραδώσουν τα ηνία στους απογόνους τους, είναι ιδιαίτερα κοινά. Όταν δε πρόκειται για περισσότερα του ενός άτομα -όπως δύο αδέλφια με διαφορετικές δεξιότητες και προσωπικότητες αλλά κοινή φιλοδοξία για συνέχιση και εξέλιξη του έργου- το δίλημμα της ηγεσίας καθίσταται πολυσύνθετο και συναισθηματικά φορτισμένο.

Η έννοια της εταιρικής διακυβέρνησης σε αυτό το πλαίσιο αποκτά κρίσιμη σημασία. Η συν-διοίκηση (dual leadership) προτείνεται συχνά ως εναλλακτική λύση, προκειμένου να διασφαλιστεί η ισόρροπη συμμετοχή περισσότερων μελών της οικογένειας στη διοίκηση της επιχείρησης. Παρά τα ενδεχόμενα οφέλη της -όπως η συνένωση συμπληρωματικών ικανοτήτων, η ταυτόχρονη εποπτεία διαφορετικών τομέων ή γεωγραφικών περιοχών και η ενίσχυση της διαφάνειας μέσω αμοιβαίας λογοδοσίας- η εφαρμογή της απαιτεί αυστηρές προϋποθέσεις.

Οι βασικοί όροι επιτυχίας ενός τέτοιου μοντέλου περιλαμβάνουν:

• τη σαφή κατανομή αρμοδιοτήτων,
• τον ξεκάθαρο καθορισμό των ορίων εξουσίας,
• την υιοθέτηση σταθερού πλαισίου διαδικασιών λήψης αποφάσεων,
• τη θεσμοθέτηση μηχανισμών λογοδοσίας,
• και, κυρίως, την ύπαρξη εμπιστοσύνης και θεσμικής συνεργασίας μεταξύ των συνδιοικούντων.

Η ιστορική αναδρομή αποδεικνύει ότι η έλλειψη στρατηγικής διακυβέρνησης μπορεί να οδηγήσει στην υπονόμευση της διαχρονικής βιωσιμότητας ακόμη και των πλέον εύρωστων οικογενειακών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα όταν η σκυτάλη μεταβιβάζεται από την πρώτη (την ιδρυτική) γενιά στη δεύτερη . Το χαρακτηριστικό παράδειγμα της οικογένειας Vanderbilt στις Ηνωμένες Πολιτείες καταδεικνύει με σαφήνεια ότι η συσσώρευση πλούτου δεν εγγυάται τη διαιώνισή του – η εν λόγω οικογένεια, με πλήθος επιχειρήσεων, ήταν από τις πλέον εύπορες στις αρχές του 20ού αιώνα, μέσα σε διάστημα 2-3 γενεών όλος ο πλούτος εξανεμίστηκε. Η απουσία θεσμικής πειθαρχίας, επενδυτικού ορθολογισμού και ενιαίου οράματος ενδέχεται να οδηγήσουν ακόμη και στην πλήρη απομείωση της οικογενειακής περιουσίας εντός ολίγων γενεών.

Το ζήτημα της διαδοχής δεν περιορίζεται σε τεχνικές ή οργανωτικές παραμέτρους. Στις οικογενειακές επιχειρήσεις, οι αποφάσεις αυτές περιπλέκονται από τις ανθρώπινες σχέσεις, τα συναισθήματα και την ανάγκη διατήρησης της οικογενειακής συνοχής. Η επιλογή του μοντέλου συν-διοίκησης θα πρέπει, επομένως, να βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια και να υποστηρίζεται από ένα δομημένο σύστημα διακυβέρνησης, σχεδιασμένο με γνώμονα τόσο την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα όσο και την ενδοοικογενειακή ισορροπία.

H αποτελεσματική διακυβέρνηση αποτελεί θεμέλιο λίθο για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων. Το μοντέλο της συν-διοίκησης μπορεί ν’ αποτελέσει ένα λειτουργικό σχήμα, υπό την προϋπόθεση ότι εφαρμόζεται με θεσμική ακρίβεια και στρατηγική προνοητικότητα. Αντιθέτως, η πρόχειρη ή συγκινησιακά καθοδηγούμενη επιλογή του ενδέχεται να προκαλέσει συγκρούσεις, καθυστερήσεις και τελικά αποσταθεροποίηση, τόσο σε οργανωτικό όσο και σε οικογενειακό επίπεδο.

Η εμπλοκή έμπειρων εξωτερικών, ανεξάρτητων, συμβούλων κρίνεται σε πολλές περιπτώσεις απαραίτητη, ιδίως όταν τα μέλη της οικογένειας αδυνατούν να προσεγγίσουν το ζήτημα νηφάλια, λόγω συναισθηματικών δεσμεύσεων ή πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να συμφωνηθούν από νωρίς βασικοί κανόνες που αφορούν την οικογενειακή επιχείρηση, να δημιουργηθεί ένα οικογενειακό συμβούλιο και να ξεχωρίζουν οι ρόλοι ανάμεσα σε ιδιοκτησία και διοίκηση.

Η ενσυνείδητη και θεσμικά οργανωμένη μετάβαση της ηγεσίας διασφαλίζει τη μακροχρόνια ευημερία της επιχείρησης, διατηρώντας την ενότητα της οικογένειας και ενισχύοντας τις προοπτικές διατήρησης και διεύρυνσης του πλούτου και του οράματος για τις επόμενες γενιές.

*Διοικητικός Σύμβουλος, Restructuring and Debt Advisory, Επικεφαλής τομέα Οικογενειακών Επιχειρήσεων, KPMG Κύπρου