Η «Καταιγίδα» που κατέστρεψε την Κράινα

Τον Αύγουστο του 2025 συμπληρώνονται ακριβώς 30 χρόνια από μία από τις πιο τραγικές σελίδες στην ιστορία του σερβικού λαού – τη στρατιωτική επιχείρηση «Καταιγίδα» (Oluja). Η επιχείρηση των στρατιωτικών, αστυνομικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων της Κροατίας, υπό το πρόσχημα της «απελευθέρωσης εδαφών», διεξήχθη από τις 4 έως τις 7 Αυγούστου 1995 και είχε ως αποτέλεσμα τον βίαιο εκτοπισμό 250.000 Σέρβων Ορθοδόξων από τη Δημοκρατία της σερβικής Κράινα, περιοχή τότε υπό την προστασία του ΟΗΕ. Στο ευρύτερο πλαίσιο του πολέμου της τότε Γιουγκοσλαβίας (1991–1995), εκτοπίστηκαν συνολικά πάνω από 500.000 Σέρβοι από τη σημερινή επικράτεια της Κροατίας (σύμφωνα με την απογραφή του 1991 οι Σέρβοι αποτελούσαν το 12,2% του πληθυσμού, ενώ στην απογραφή του 2021 μόλις το 3,2%).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΊΜΕΝΟ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΕΔΩ

Οι ακρίτες

Τρεις δεκαετίες αργότερα, τα τραύματα αυτής της τραγωδίας παραμένουν βαθιά. Στη Σερβία, αλλά και στη σερβική διασπορά παγκοσμίως, η «Καταιγίδα» τιμάται ως ημέρα μνήμης του μαρτυρίου, του ξεριζωμού και της εθνοκάθαρσης του σερβικού λαού. Κάθε χρόνο, στις 4 Αυγούστου, χιλιάδες πρόσφυγες από την Κράινα και απόγονοι Σέρβων που για αιώνες φύλαγαν ως κράισνικ (ακρίτες) τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, συγκεντρώνονται για ν’ ανάψουν κεριά για τους νεκρούς τους, να θυμηθούν τα κατεστραμμένα τους σπίτια και να υπενθυμίσουν στον κόσμο τη δικαιοσύνη που ποτέ δεν αποδόθηκε.

Η γενοκτονία

Την ίδια στιγμή, στην Κροατία η ίδια ημερομηνία εορτάζεται ως ημέρα νίκης, με κρατικές παρελάσεις, πυροτεχνήματα, ομιλίες αξιωματούχων, μαζικούς εορτασμούς και συναυλίες. Πολύ συχνά οι εκδηλώσεις αυτές συνοδεύονται από τραγούδια των Ούστασε και τον χαιρετισμό «Za dom spremni» («Έτοιμοι για την πατρίδα»), άμεσα συνδεδεμένο με το φασιστικό καθεστώς της Ανεξάρτητης Κροατικής Πολιτείας (1941–1945) – το πιο σκοτεινό κεφάλαιο της κροατικής ιστορίας, όταν οι Ούστασε καταδίωκαν, βασάνιζαν και σκότωναν Σέρβους, Εβραίους και Ρομά (σύμφωνα με εκθέσεις των επίσημων διεθνών επιτροπών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα θύματα ξεπέρασαν τις 800.000). Οι Ούστασε διαχειρίζονταν ανεξάρτητα το σύμπλεγμα των στρατοπέδων συγκέντρωσης του Γιασένοβατς – το μοναδικό στην Ευρώπη που περιελάμβανε και στρατόπεδο για παιδιά. Η βαρβαρότητα και η γενοκτονική τους πρόθεση προκάλεσαν αποτροπιασμό ακόμη και στους τότε συμμάχους τους – Γερμανούς και Ιταλούς. Ποτέ δεν υπήρξε δικαστικός επίλογος γι’ αυτά τα εγκλήματα, γεγονός που μέχρι σήμερα προκαλεί βαθύτατη απογοήτευση στη σερβική κοινή γνώμη.

Η τιμωρία

Τριάντα χρόνια μετά, αντί η 4η Αυγούστου ν’ αποτελεί ημέρα νηφάλιας ανασκόπησης και πρόσκλησης για συμφιλίωση, μετατρέπεται στην Κροατία σε θέαμα εθνικιστικού θριάμβου, προσβάλλοντας περαιτέρω τα θύματα και υπενθυμίζοντας ότι η Κροατία, όπως και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διέφυγε της τιμωρίας για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν, εμβαθύνοντας έτσι ακόμη περισσότερο το χάσμα ανάμεσα στους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Φέτος, αυτό το όριο ξεπεράστηκε ακόμη πιο δραματικά. Έναν μήνα πριν από τις επίσημες κρατικές εκδηλώσεις, στο Ζάγκρεμπ διοργανώθηκε συναυλία του αμφιλεγόμενου Κροάτη τραγουδιστή Μάρκο Πέρκοβιτς Τόμσον, γνωστού για τη συμμετοχή του στον εμφύλιο πόλεμο και τη μετέπειτα σταδιοδρομία του αφιερωμένη στην εξύμνηση του καθεστώτος των Ούστασε και την ανοιχτή χρήση νεοφασιστικών συμβολισμών. Στη συναυλία, στην οποία παρευρέθησαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, το κοινό φώναζε χαιρετισμούς των Ούστασε και φορούσε μπλουζάκια με το σύνθημα «500.000 έτοιμοι». Το σύνθημα αυτό, προφανής αναφορά στον αριθμό των Σέρβων προσφύγων κατά τον πόλεμο, αποτέλεσε όχι μόνο άμεση προσβολή για τα θύματα και τους επιζώντες, αλλά και ξεκάθαρο μήνυμα διατήρησης της ιδεολογικής παρακαταθήκης του εγκλήματος και εξύμνησης της λατρείας του πολέμου.

Τα ΜΜΕ της Ευρώπης

Τα περισσότερα ευρωπαϊκά ΜΜΕ και οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΕ, Radio Free Europe, Reuters, Gazeta Express, AP News, France 24, το Ευρωπαϊκό Εβραϊκό Κογκρέσο, η ΜΚΟ «Σπίτι Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» στην Κροατία και η Συνήγορος του Πολίτη στην Κροατία) καταδίκασαν αυτό το γεγονός ως τη μεγαλύτερη νεοναζιστική και νεοφασιστική συγκέντρωση στην Ευρώπη, προειδοποιώντας για κατάφωρη παραβίαση των θεμελιωδών αξιών της ΕΕ. Ενώ μεγάλο μέρος της Ευρώπης χαρακτήρισε τη συναυλία «ντροπιαστική», «ανησυχητική» και «επικίνδυνη για τη σταθερότητα της περιοχής», τα κροατικά μέσα ενημέρωσης και οι επίσημοι θεσμοί την παρουσίασαν κυρίως ως «λαμπρό γεγονός νεολαίας» και «γιορτή της εθνικής ενότητας».

Συμφιλίωση και λατρεία πολέμου

Αντί για συμφιλίωση και αναγνώριση του πόνου των πολιτών της άλλης θρησκείας, η Κροατία, τριάντα χρόνια μετά την «Καταιγίδα», επιλέγει να οικοδομήσει την ταυτότητά της πάνω στην κουλτούρα της εξύμνησης των διωκτών και στη λατρεία του πολέμου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σερβικές μνήμες όχι μόνο δεν γίνονται αποδεκτές, αλλά εκτίθενται στη χλεύη, στην άρνηση και στη συνεχή αναθεώρηση. Η Σερβία δεν ξεχνά τα πάθη και τα δεινά, ούτε την εθνοκάθαρση που ποτέ δεν καταδικάστηκε, εφαρμοσμένη στην πράξη μετά τα ντροπιαστικά λόγια του τότε προέδρου της Κροατίας, Φράνιο Τούτζμαν, που παραπέμπουν στην γενοκτονία:
«Να τους καταφέρουμε τέτοια πλήγματα, ώστε οι Σέρβοι να εξαφανιστούν πρακτικά από αυτά τα εδάφη… και ταυτόχρονα να τους "εγγυηθούμε" τάχα πολιτικά δικαιώματα, ενώ τους δείχνουμε τον δρόμο για να φύγουν».