Δρόμοι βαμμένοι με αίμα - Τραγωδία χωρίς τέλος...

Τα θανατηφόρα τροχαία δυστυχήματα εξακολουθούν ν’ αποτελούν μιαν από τις πιο τραγικές και επαναλαμβανόμενες πληγές της κυπριακής κοινωνίας. Παρά την πρόοδο στην τεχνολογία, την αυστηροποίηση των ποινών και τις διαρκείς εκκλήσεις για υπεύθυνη οδήγηση, η άσφαλτος συνεχίζει να στοιχίζει ζωές -συχνά νέων ανθρώπων- αφήνοντας πίσω της οικογένειες βυθισμένες στο πένθος και ένα αίσθημα ανασφάλειας για το μέλλον.

Με φόντο την αυξητική τάση που καταγράφεται το 2024, η «Σημερινή» επικοινώνησε με το Τμήμα Τροχαίας του Αρχηγείου Αστυνομίας, ζητώντας απαντήσεις για την κατάσταση στους κυπριακούς δρόμους.

Παρά τα μέτρα πρόληψης και την πρόοδο που σημειώθηκε τα προηγούμενα χρόνια, η Κύπρος καταγράφει και πάλι αύξηση στα θανατηφόρα τροχαία δυστυχήματα. Όπως σημειώνει το Τμήμα Τροχαίας του Αρχηγείου Αστυνομίας, την τελευταία χρονιά (2024) παρατηρήθηκε αύξηση των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων σε σύγκριση με το 2023. Το 2023 τα θύματα από θανατηφόρες τροχαίες συγκρούσεις ήταν 34, έναντι 37 το 2022 - γεγονός που σηματοδότησε μείωση κατά 8,1% από το 2022 στο 2023. Ωστόσο, το 2024 σημειώθηκε αύξηση, με 41 θανάτους σε τροχαία, δηλαδή 21% περισσότερους σε σύγκριση με το 2023. Σε σχέση με το 2023, τα θανατηφόρα τροχαία δυστυχήματα το 2024 ήταν αυξημένα - τόσο στον αριθμό των θανάτων (από 34 σε 41), όσο και στον αριθμό των θανατηφόρων ατυχημάτων (από 32 σε 36).

Το 2020 ήταν η χρονιά με τους περισσότερους θανάτους από τροχαία την τελευταία πενταετία, καθώς οι θάνατοι έφτασαν τους 48. Αντίθετα, το 2023 σημειώθηκε ελαχίστη επίδοση με 32 θανατηφόρες τροχαίες συγκρούσεις και 34 θανάτους - τα χαμηλότερα από την έναρξη της καταγραφής. Το 2024 παρουσιάζει ανάκαμψη: 36 θανατηφόρες τροχαίες συγκρούσεις και 41 θάνατοι, δηλαδή αύξηση σε σχέση με το 2023. Μέχρι σήμερα για το 2025 έχουν προκληθεί 25 θανατηφόρες τροχαίες συγκρούσεις και 25 νεκροί. Σε σύγκριση με την ίδια χρονική περίοδο για το 2024, υπήρξαν 23 θανατηφόρες τροχαίες συγκρούσεις με 26 νεκρούς.

Η Τροχαία επισημαίνει ότι την ευθύνη για τα περισσότερα θανατηφόρα τροχαία δυστυχήματα, τόσο στην Κύπρο όσο και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, φέρει ο ανθρώπινος παράγοντας, που παραβιάζει βασικούς κανόνες οδικής κυκλοφορίας. Βάσει στατιστικών στοιχείων που διατηρεί η Αστυνομία, σχεδόν 80–90% των δυστυχημάτων αποδίδονται στην ανθρώπινη συμπεριφορά, κυρίως του οδηγού. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να φταίει και ο πεζός (π.χ. αιφνίδια διάσχιση δρόμου). Ειδικά οι νέοι οδηγοί (18–30 ετών) έχουν στατιστικά υψηλότερη συμμετοχή σε θανατηφόρα, λόγω ταχύτητας και απειρίας.

Σχετικά με τις περιπτώσεις όπου ο οδηγός χρησιμοποιεί όχημα που δεν του ανήκει ή είναι δηλωμένο ως ακινητοποιημένο, η Τροχαία ξεκαθαρίζει ότι δεν έχει καμία σημασία αν το όχημα τού ανήκει ή όχι ή είναι ακινητοποιημένο. Σημασία έχει η οδική συμπεριφορά του οδηγού ή των άλλων που εμπλέκονται σε μία οδική τροχαία σύγκρουση.

Ζώνες, κράνη και απουσία βασικής οδικής συνείδησης

Η μη τήρηση βασικών κανόνων οδικής ασφάλειας, όπως η μη χρήση ζώνης ασφαλείας και κράνους, αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα στην Κύπρο. Αν και η κατάσταση έχει βελτιωθεί σε σχέση με παλαιότερα, τα ποσοστά μη συμμόρφωσης παραμένουν ανησυχητικά - ειδικά σε ορισμένες ομάδες πληθυσμού. Στατιστικά, όσον αφορά τη χρήση ζώνης ασφαλείας, περίπου 1 στους 4 επιβάτες πίσω καθίσματος δεν φορά ζώνη. Πολλοί οδηγοί φορούν μόνο για ν’ αποφύγουν το πρόστιμο, όχι για λόγους ασφάλειας. Σε θανατηφόρα δυστυχήματα, ένα μεγάλο ποσοστό θυμάτων δεν έφεραν ζώνη ασφαλείας, κάτι που αναδεικνύεται ως καθοριστικός παράγοντας σε θανάσιμους τραυματισμούς. Παρόλο που η χρήση ζώνης είναι υποχρεωτική, η συμμόρφωση δεν είναι καθολική.

Ιδιαίτερα προβληματική είναι και η συμπεριφορά πολλών νεαρών δικυκλιστών ή οδηγών delivery, που συχνά δεν φορούν κράνος ή το φορούν λάθος. Πολλοί χρησιμοποιούν μη εγκεκριμένα ή κακοδεμένα κράνη, που δεν προστατεύουν. Σε μεγάλο ποσοστό των θανατηφόρων τροχαίων συγκρούσεων με μοτοσικλέτες, το θύμα δεν φορούσε κράνος ή το είχε λυμένο.

Η συμβολή των καμερών και των εξωδίκων

Η Τροχαία εντείνει τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση της υπερβολικής ταχύτητας, η οποία παραμένει μία από τις κύριες αιτίες σοβαρών και θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων. Εφαρμόζει μια σειρά από στοχευμένα μέτρα για την ενίσχυση της οδικής ασφάλειας, με τη στρατηγική τοποθέτησης καμερών φωτοεπισήμανσης. Οι κάμερες τοποθετούνται σε σημεία υψηλού κινδύνου, περιοχές με συχνές παραβάσεις ή και μελανά σημεία, όπου στο παρελθόν έχουν γίνει τροχαίες οδικές συγκρούσεις.

Επίσης, διεξάγονται εβδομαδιαίες εκστρατείες ελέγχου ταχύτητας σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Οδικής Αστυνόμευσης (ROADPOL), εστιάζοντας σε περιοχές με υψηλή συχνότητα ατυχημάτων. Επιπρόσθετα, πραγματοποιούνται εκστρατείες ενημέρωσης και εκπαιδευτικά προγράμματα για την ευαισθητοποίηση των οδηγών σχετικά με τους κινδύνους της υπερβολικής ταχύτητας και τη σημασία της τήρησης των ορίων ταχύτητας. Η Τροχαία επιδιώκει τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων μέσω της πρόληψης και της ενίσχυσης της συμμόρφωσης των οδηγών με τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, με στόχο την προστασία της ανθρώπινης ζωής.

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις και στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι η παρουσία των καμερών έχει συμβάλει θετικά στη μείωση τροχαίων παραβάσεων και σοβαρών δυστυχημάτων, τουλάχιστον στα σημεία όπου έχουν τοποθετηθεί. Έχει παρατηρηθεί σημαντική μείωση ταχύτητας και παραβίασης κόκκινου σε διασταυρώσεις με σταθερές κάμερες. Μειώθηκε η ταχύτητα κατά 30–40% στις πρώτες εβδομάδες λειτουργίας και οι παραβάσεις φωτεινών σηματοδοτών έως και 50% σε ορισμένα σημεία. Σε δρόμους όπου οι οδηγοί γνωρίζουν την ύπαρξη καμερών, επιδεικνύουν πιο προσεκτική οδήγηση και περιορίζουν τη χρήση κινητού ή αυξάνουν τη χρήση ζώνης.

Ταυτόχρονα, τα πρόστιμα για τροχαίες παραβάσεις έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της επέκτασης του συστήματος φωτοεπισήμανσης. Από την 1η Οκτωβρίου 2024 τέθηκαν σε εφαρμογή αυξημένα πρόστιμα για διάφορες παραβάσεις, όπως υπέρβαση ταχύτητας, παράλειψη χρήσης ζώνης ασφαλείας, χρήση κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση και οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ.

Οι οδηγοί που λαμβάνουν εξώδικο τείνουν να μειώνουν τις παραβάσεις, τουλάχιστον προσωρινά, ειδικά σε σημεία όπου υπάρχουν κάμερες. Η πιθανότητα προστίμου λειτουργεί ως ισχυρό κίνητρο για τήρηση ορίων ταχύτητας και άλλων κανόνων. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις, μετά από την αρχική συμμόρφωση, πολλοί οδηγοί επιστρέφουν σε παλιές συνήθειες. Ορισμένοι επιδεικνύουν σωστή οδήγηση μόνο σε περιοχές με κάμερες. Υπάρχει επίσης δυσπιστία και ενίοτε γκρίνια για την αυστηρότητα των προστίμων, κάτι που επηρεάζει τη συνολική αποδοχή του συστήματος. Παρ’ όλα αυτά, τα εξώδικα έχουν φέρει θετικά αποτελέσματα και συμβάλλουν στην αλλαγή της συμπεριφοράς των οδηγών, ιδιαίτερα σε περιοχές με συχνή επιτήρηση.

Αιτίες, μέτρα και ανάγκη κοινωνικής ευαισθητοποίησης

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, τα κυριότερα αίτια για τα θανατηφόρα τροχαία το 2024 περιλαμβάνουν τη χρήση κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση (11 από τα 20 περιστατικά), την υπερβολική ταχύτητα (σε 19 από τα 35 δυστυχήματα), την αμέλεια πεζών, την παραβίαση σήμανσης, την κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών και τη μη χρήση ζώνης ή κράνους.

Η Τροχαία εισηγείται αυστηρότερες ποινές και ταχύτερη επιβολή τους για σοβαρές παραβάσεις, συστηματικούς ελέγχους σε επικίνδυνες περιοχές, επέκταση του συστήματος καμερών και χρήση σύγχρονων τεχνολογιών. Επίσης, δίνεται έμφαση σε εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές, νέους και επαγγελματίες οδηγούς, σε ενημερωτικές εκστρατείες για τους κινδύνους της ταχύτητας, της χρήσης κινητού και των ουσιών, καθώς και στη συστηματική ανάλυση ατυχημάτων και τον διαμοιρασμό στοιχείων μεταξύ των αρμόδιων φορέων.

Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την οδική ασφάλεια στην Κύπρο έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, όμως υπάρχει ακόμα πεδίο για περαιτέρω ενίσχυση. Οι εκστρατείες ενημέρωσης από δημόσιους φορείς και ΜΚΟ, τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία, η χρήση κοινωνικών δικτύων και η συνεργασία με τα ΜΜΕ ενισχύουν τη διάδοση του μηνύματος. Στόχος είναι το μήνυμα της οδικής συνείδησης να φτάσει σε συγκεκριμένες ομάδες υψηλού κινδύνου. Η χρήση νέων τεχνολογιών, η συνεργασία με κοινότητες και η ένταξη της οδικής ασφάλειας σε ευρύτερα προγράμματα υγείας και πρόληψης θα βοηθήσουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση ασφαλέστερης οδηγικής κουλτούρας.