Στην Κύπρο του φόβου και της ατιμωρησίας

Τα τελευταία χρόνια, η κυπριακή κοινωνία παρακολουθεί με αυξανόμενη ανησυχία τη σταδιακή άνοδο των σοβαρών εγκλημάτων, την ίδια ώρα που οι πολίτες εκφράζουν έντονο προβληματισμό για την αίσθηση ασφάλειας στους δρόμους και τις γειτονιές τους. Η συχνότητα εγκλημάτων, όπως οι ληστείες, η διακίνηση ναρκωτικών, η ενδοοικογενειακή βία και οι δολοφονίες, προκαλεί εύλογα ερωτήματα για τα βαθύτερα κοινωνικά, θεσμικά και οικονομικά αίτια αυτής της επικίνδυνης μεταβολής.

Κεντρικό ρόλο στο φαινόμενο φαίνεται να διαδραματίζει η έξαρση της χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών, η οποία όχι μόνο ενισχύει τον υπόκοσμο αλλά και τροφοδοτεί μία συνεχή ανακύκλωση της εγκληματικότητας. Οι κρατικοί μηχανισμοί -από την πρόληψη μέχρι τη σωφρονιστική πολιτική- φαίνεται να παρουσιάζουν σοβαρές ανεπάρκειες, καθώς απουσιάζει μια συνεκτική, επιστημονικά τεκμηριωμένη εθνική στρατηγική, που να αντιμετωπίζει την εγκληματικότητα σε βάθος χρόνου.

Παράλληλα, η συγκέντρωση πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα, με τη Λεμεσό και τη Λευκωσία να καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά εγκλημάτων, καταδεικνύει την πίεση που δέχεται ο κοινωνικός ιστός των πόλεων. Το έγκλημα -όπως σημειώνεται συχνά από ειδικούς- δεν διαπράττεται απ’ όλους το ίδιο. Πιο ευάλωτοι εμφανίζονται οι νέοι, οι εξαρτημένοι από ουσίες και άτομα που έχουν ήδη εμπλακεί στον κύκλο της παρανομίας.

Αν και συχνά γίνεται λόγος για τη σύνδεση φτώχιας και εγκλήματος, ορισμένοι εγκληματολόγοι υπογραμμίζουν πως αυτή η αντίληψη ανήκει περισσότερο στη σφαίρα της ρομαντικής θεώρησης και όχι σε τεκμηριωμένα ευρήματα. Ωστόσο, η διαφθορά, η έλλειψη δομών ψυχικής υγείας και κοινωνικής στήριξης, η υποτυπώδης ενσωμάτωση αλλοδαπών που ζουν νόμιμα στη χώρα και η απουσία σοβαρής πρόληψης δημιουργούν ένα έδαφος γόνιμο για την εξάπλωση της παραβατικότητας.

Ένα άλλο, σύγχρονο στοιχείο που συνδέεται με την εγκληματική συμπεριφορά -ιδιαίτερα στους νέους- είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πέραν της καταγραφής και διασποράς βίντεο παραβατικής συμπεριφοράς, δεν είναι λίγες οι φορές που τέτοιες πλατφόρμες έχουν λειτουργήσει παρακινητικά, όταν παρέχουν λεπτομέρειες που εκθειάζουν ή προβάλλουν την «επιτυχία» σοβαρών εγκλημάτων.

Η Αστυνομία, παρόλο που επιδεικνύει ικανοποιητικά ποσοστά εξιχνίασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έρχεται αντιμέτωπη με σύγχρονες προκλήσεις και περιορισμούς που δυσχεραίνουν το έργο της. Επιπλέον, μορφές εγκλήματος όπως τα οικονομικά αδικήματα και η ενδοοικογενειακή βία -ιδίως μεταξύ μεταναστευτικών κοινοτήτων- παραμένουν κατά κανόνα σιωπηλές και «αόρατες» στη δημόσια σφαίρα.

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η σταθεροποίηση και διείσδυση του οργανωμένου εγκλήματος, που στηρίζεται εν μέρει και από τις εστίες διαφθοράς εντός θεσμών. Παρά τις προσπάθειες και επιτυχίες των αρμόδιων Αρχών, απουσιάζουν ολοκληρωμένες και σταθερές δομές για την ουσιαστική καταπολέμηση τέτοιων φαινομένων.

Το διεθνές προφίλ της Κύπρου, εξάλλου, έχει πληγεί σημαντικά από αλλεπάλληλα σκάνδαλα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας, ενισχύοντας την εικόνα μιας χώρας όπου η διαφθορά και η ατιμωρησία παγιώνονται.

Ωστόσο, δεν λείπουν και τα αισιόδοξα παραδείγματα. Η εφαρμογή του προγράμματος «Κοινότητες που Νοιάζονται» («Communities That Care») στη Λευκωσία, την περίοδο 2010-2016, απέδειξε στην πράξη ότι η πρόληψη μπορεί να είναι αποτελεσματική, όταν γίνεται με επιστημονική μεθοδολογία και ολιστική προσέγγιση: από το παιδί, στην οικογένεια, το σχολείο και την τοπική κοινότητα, σε αγαστή συνεργασία με την Αστυνομία.

Σε αυτό το πλαίσιο, επιχειρούμε να ρίξουμε φως στα αίτια, τις ευθύνες αλλά και τις πιθανές λύσεις για το φαινόμενο της εγκληματικότητας στην Κύπρο, μέσα από μία εις βάθος συνέντευξη με τον διακεκριμένο καθηγητή στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Ανδρέα Καπαρδή, που γνωρίζει καλά την κυπριακή πραγματικότητα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας.

Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που οδηγούν στην αύξηση των σοβαρών εγκλημάτων τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο;

• (α) H σημαντική αύξηση των ατόμων που κάνουν χρήση ή εμπορεύονται ναρκωτικά,
• (β) η αποτυχία των κρατικών υπηρεσιών να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά μέτρα για τη μείωση της ζήτησης παρανόμων ναρκωτικών,
• (γ) η αποτυχία του κράτους να επενδύσει σε μία αποτελεσματική σωφρονιστική προσέγγιση στη βάση μίας εθνικής στρατηγικής για τη μείωση της εγκληματικότητας με μέτρα άμεσα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και, τέλος,
• (δ) ο παράγοντας αλλοδαποί, που διαπράττουν ποινικά αδικήματα.

Γιατί η Λεμεσός και η Λευκωσία εμφανίζουν τις υψηλότερες αναλογίες εγκληματικότητας ανά κάτοικο; Ποιοι τοπικοί παράγοντες παίζουν ρόλο;

Είναι οι δύο πόλεις με τον μεγαλύτερο πληθυσμό και η εγκληματικότητα είναι ποσοστιαία του μεγέθους του πληθυσμού. Επίσης, είναι γνωστό ότι η εγκληματικότητα είναι χειρότερη στα αστικά κέντρα.

Υπάρχουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες που εμπλέκονται περισσότερο ή επηρεάζονται περισσότερο από την εγκληματικότητα;

Επηρεάζονται κυρίως άτομα νεαρής ηλικίας, χρήστες ναρκωτικών και άλλοι που συνεχίζουν μία καριέρα στο έγκλημα.

Πώς επηρεάζει η οικονομική ανασφάλεια ή η ακρίβεια τη συμπεριφορά και την αύξηση των εγκλημάτων;

Είναι μία ρομαντική ιδέα που δεν ισχύει στην εγκληματολογία ότι η φτώχια και η στέρηση προκαλούν αύξηση στο έγκλημα.

Ποιος είναι ο ρόλος των κοινωνικών μέσων δικτύωσης στην παρακίνηση ή καταγραφή εγκλημάτων, ειδικά στους νέους;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποβοηθούν αυτούς που έχουν ήδη μια ροπή προς το έγκλημα όταν δίνουν λεπτομέρειες για την «αμοιβή» σοβαρών εγκλημάτων όπως μία ληστείας. Καλό είναι να μην αναφέρουν το ποσό που κλάπηκε.

Η έλλειψη ψυχικής στήριξης και δημόσιων δομών επηρεάζει την εγκληματικότητα; Αν ναι, πώς;

Η έλλειψη δομών και προγραμμάτων στήριξης ατόμων που διαπράττουν ποινικά αδικήματα σίγουρα συμβάλλει στον υποτροπιασμό τους.

Είναι επαρκής η αστυνομική παρουσία και η πρόληψη εγκλήματος σε ευάλωτες περιοχές;

Ο πιο αποτελεσματικός ανασταλτικός παράγοντας στην εγκληματικότητα είναι η συνείδηση ενός ατόμου. Όταν μία κοινωνία βασίζεται στην παρουσία της Αστυνομίας, ελπίζοντας να περιορίσει το έγκλημα, έχει χάσει το παιχνίδι. Σε μία κοινωνία, όπου η διαφθορά είναι ενδημική, χρειάζεται καλύτερη επένδυση στη σωστή κοινωνικοποίηση των παιδιών και εφήβων και την ορθή ενσωμάτωση των αλλοδαπών που βρίσκονται νόμιμα στη χώρα μας, καθώς και μία εθνική πολιτική για τη μείωση της ζήτησης και χρήσης των ναρκωτικών βασισμένη σε επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη .

Πώς αξιολογείτε τη διαδικασία εξιχνίασης υποθέσεων; Υπάρχει πρόοδος ή αδράνεια;

Η Αστυνομία Κύπρου συγκρίνεται πολύ καλά στα ποσοστά εξιχνίασης του εγκλήματος σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τα πράγματα δυσκολεύουν όμως λόγω της συνεχούς εξέλιξης των εγκληματιών και επειδή η Αστυνομία μας στερείται εξουσίες που έχει η Αστυνομία σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ποιες μορφές εγκλήματος παραμένουν «αόρατες» ή δεν καταγγέλλονται συχνά;

Τα οικονομικά εγκλήματα και η ενδοοικογενειακή βία και ιδίως μεταξύ αλλοδαπών.

Ποια είναι η σημερινή εικόνα του οργανωμένου εγκλήματος στην Κύπρο;

Το οργανωμένο έγκλημα είναι καλά εδραιωμένο στην Κύπρο, υποβοηθούμενο από τη διαφθορά. Έχει γίνει κάποια σημαντική πρόοδος στην αντιμετώπισή του από τις Αρχές του κράτους αλλά και άλλα μπορούν να γίνουν, ώστε να περιοριστεί το πεδίο δράσης του.

Υπάρχουν επαρκείς δομές καταπολέμησης φαινομένων; Και ποιες είναι;

Όχι, δεν υπάρχουν.

Πώς επηρέασαν τα σκάνδαλα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας με την πάροδο του χρόνου τη διεθνή εικόνα της Κύπρου στον τομέα της εγκληματικότητας;

Κακοχαρακτηρίζεται η Κύπρος ως μία χώρα διαφθοράς και ελλειμματικής ποινικής δικαιοσύνης.

Ποιες μορφές πρόληψης εγκλήματος θεωρείτε πιο αποτελεσματικές; Υπάρχουν καλά παραδείγματα από άλλες χώρες που μπορούμε να ακολουθήσουμε;

Το παρεμβατικό πρόγραμμα «Κοινότητες που Νοιάζονται»/ «Communities That Care/CTC, που εφαρμόστηκε στην Λευκωσία με μεγάλη επιτυχία το 2010-2016, αντιμετωπίζει την αντικοινωνική συμπεριφορά και την εγκληματικότητα σφαιρικά ταυτόχρονα στο επίπεδο του παιδιού, της οικογένειας, τους σχολείου και της τοπικής κοινότητας σε συνεργασία με την τοπική Αστυνομία.