Je suis Charlie Kirk: Η Δημοκρατία δεν προστατεύεται με σφαίρες!
Η ελευθερία της έκφρασης αντέχει μόνο μέσα από την ανεκτικότητα και τον θεσμικό έλεγχο, όχι μέσα από την ιδιωτική βία και την αυτοδικία.
Στις 7 Ιανουαρίου 2015, ημέρα πένθους για τη Γαλλία και για το δικαίωμα στην Ελευθερία της Έκφρασης. Ένοπλοι τρομοκράτες εισέβαλαν στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo και άνοιξαν πυρ με αυτόματα όπλα, σκοτώνοντας δώδεκα δημοσιογράφους και σκιτσογράφους. Η επίθεση δεν στόχευσε απλώς πρόσωπα, στόχευσε τη σάτιρα, τον Τύπο και την καρδιά της Ελευθερίας της Έκφρασης. Το μήνυμα λήφθηκε: φόβος ο οποίος διαπέρασε ολόκληρη την Ευρώπη και δημιούργησε αποθαρρυντική επίδραση στο δικαίωμα.
Στις 16 Οκτωβρίου 2020, ο Εμμανουέλ Πατή δολοφονήθηκε στο Παρίσι έξω από το σχολείο στο οποίο δίδασκε, επειδή τόλμησε να διδάξει την ελευθερία της έκφρασης. Μια ακόμη δολοφονία η οποία ανέδειξε πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι να υπερασπίζεσαι αυτό το δικαίωμα ακόμη και μέσα σε μία σχολική αίθουσα. Η επίθεση στόχευσε τον ίδιο τον εκφραστή του λόγου, τους εκπαιδευτικούς ευρύτερα, αλλά και για ακόμη μια φορά τον θεμέλιο λίθο της δημοκρατικής κοινωνίας, την ελευθερία της έκφρασης.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 2025, ο συντηρητικός ακτιβιστής Charlie Kirk, συνιδρυτής της οργάνωσης Turning Point USA, δολοφονήθηκε από ελεύθερο σκοπευτή. Η ρητορική του είχε προκαλέσει πολλές φορές την αντίδραση μερίδας πολιτών, ενώ είχε και ένθερμους υποστηρικτές. Ο λόγος του συχνά χαρακτηριζόταν ως προκατειλημμένος, με στοιχεία μισαλλοδοξίας έναντι προστατευόμενων ομάδων. Ωστόσο, η δολοφονία του δεν στόχευσε μόνο τον ίδιο, αλλά κάθε άνθρωπο που κατέχει δημόσιο βήμα και εκφράζει δημόσια την άποψή του.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της νομολογίας για την ελευθερία της έκφρασης αναφέρει ότι η Δημοκρατία δεν προστατεύει μόνο τις πληροφορίες και τις ιδέες που γίνονται ευνοϊκά και ευκόλως αποδεκτές ή θεωρούνται αβλαβείς ή αδιάφορες αλλά προστατεύει και εκείνες που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ακραίες, προσβάλλουν, σοκάρουν ή ενοχλούν. Αυτές είναι οι απαιτήσεις του πλουραλισμού, της ανοχής και της ευρύτητας πνεύματος, χωρίς τις οποίες δεν υπάρχει δημοκρατική κοινωνία.
Ο μισαλλόδοξος λόγος ποινικοποιείται από το Ευρωπαϊκό δίκαιο και δεν καλύπτεται από τη σφαίρα προστασίας του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, ακριβώς γιατί στοχεύει απευθείας τον πυρήνα της υπαρξιακής υπόστασης συγκεκριμένων προστατευόμενων ομάδων. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί μια θεμελιώδη αρχή, ακόμη και αν ο λόγος που ενοχλεί ή θεωρείται ακραίος πρέπει να κρίνεται από θεσμούς και δικαστήρια, τα οποία καλούνται με περιπτωσιολογική προσέγγιση να εξετάσουν το περιεχόμενό του και να επιβάλουν την αρμόζουσα ποινή αν κριθεί μη θεμιτός. Η δολοφονία του Kirk, ανεξάρτητα από την πολιτική του τοποθέτηση, καταγράφηκε ως μια ακόμη επίθεση στη δημόσια έκφραση και στον ίδιο τον διάλογο, επιβεβαιώνοντας ότι το τίμημα του να εκφράζεσαι ελεύθερα μπορεί να είναι ακόμη και η ίδια η ζωή.
Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο ο άνθρωπος πρέπει να απολαμβάνει με τη γέννησή του. Το δικαίωμα περιορίζεται κατ’ εξαίρεση, στην περίπτωση όπου ο περιορισμός προβλέπεται ρητά από τον νόμο, εξυπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό γενικού συμφέροντος και κρίνεται από το δικαστήριο ως αναγκαίος και αναλογικός. Ακόμη και τότε, κάθε κύρωση ή συνέπεια πρέπει να ελέγχεται ως προς το αν δημιουργεί αποθαρρυντική επίδραση στο ίδιο το δικαίωμα.
Η δικαιοσύνη έχει τη θεσμική αρμοδιότητα να κρίνει περιπτωσιολογικά αν ένας λόγος είναι θεμιτός ή όχι. Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό δίκαιο, προβλέπει ότι ο πολίτης μπορεί να ειδοποιήσει την πλατφόρμα για παράνομο περιεχόμενο, ώστε αυτό να απομακρυνθεί άμεσα. Είναι ένας θεσμικός δρόμος, συμπληρωματικός, που δίνει στους πολίτες ένα εργαλείο προστασίας χωρίς να καταφεύγουν στη βία. Ο δρόμος των θεσμών δεν πρέπει να αντικατασταθεί με τη βία και τον θάνατο μιας και αυτό κλονίζει την ίδια τη Δημοκρατία. Και όταν το τίμημα για μια άποψη γίνεται το αίμα, τότε το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα τραυματίζονται, τότε όλοι μας είμαστε τραυματισμένοι. Η ελευθερία της έκφρασης αντέχει μόνο μέσα από την ανεκτικότητα και τον θεσμικό έλεγχο, όχι μέσα από την ιδιωτική βία και την αυτοδικία.
*Συνεργαζόμενο ερευνητικό- διδακτικό προσωπικό Πανεπιστημίου Λευκωσίας - Δικηγόρος.
