Το Ισραήλ «τζογάρει» τους ομήρους σε έναν πόλεμο δίχως τέλος

Η Γάζα βυθίζεται ακόμα πιο βαθιά στον πόλεμο, με τις ισραηλινές δυνάμεις να προελαύνουν αργά μέσα στα ερείπια και τους ομήρους να βρίσκονται στο επίκεντρο μιας θανάσιμης παρτίδας πόκερ. Η Χαμάς απειλεί με εκτελέσεις σε κάθε απόπειρα βίαιης διάσωσης, ενώ ο ισραηλινός στρατός καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη στρατιωτική νίκη και στη ζωή των αιχμαλώτων. Πίσω όμως από τις μάχες στο πυκνό αστικό πεδίο της Γάζας ξετυλίγεται μια άλλη, λιγότερο ορατή αλλά εξίσου καθοριστική ιστορία. Ένα διαρρεύσαν έγγραφο της κυβέρνησης Τραμπ αποκαλύπτει σχέδιο που αντιμετωπίζει τη Γάζα όχι ως τόπο ζωής, αλλά ως «επενδυτικό πεδίο». Με τίτλο «Great Trust» προβάλλεται ως σχέδιο ανοικοδόμησης, όμως στην ουσία μιλά για τεράστια αμερικανικά οφέλη, επιτάχυνση του διαδρόμου Imec και ενσωμάτωση της Γάζας σε μια νέα «περιφερειακή αρχιτεκτονική» των Συμφωνιών του Αβραάμ.

Τζογάροντας με τους αιχμαλώτους

Ο ισραηλινός στρατός, καθώς σκορπίζει τον θάνατο στην πόλη της Γάζας, βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα από τα πιο κρίσιμα διλήμματα της νέας επίθεσης. Πώς θα εξουδετερώσει τις δυνάμεις των ενόπλων χωρίς να θέσει σε θανάσιμο κίνδυνο τους ομήρους που παραμένουν στα χέρια τους; Η Χαμάς από πλευράς της έχει προειδοποιήσει πως θα εκτελέσει τους αιχμαλώτους αν επιχειρηθεί διάσωσή τους με τη βία. Το πυκνό αστικό πεδίο μάχης, γεμάτο άμαχο πληθυσμό και υπόγειες σήραγγες, αυξάνει ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο τυχαίων θανάτων. Σύμφωνα με αναλυτές, αυτός είναι και ο λόγος που η προέλαση προς το κέντρο της πόλης εξελίσσεται πιο αργά απ’ όσο είχε αρχικά σχεδιαστεί.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχεδόν διετούς σύγκρουσης, η Χαμάς κρατούσε τους ομήρους ως διαπραγματευτικό χαρτί στις συνομιλίες για εκεχειρία. Σύμφωνα με τα ισραηλινά στοιχεία, περίπου οι μισοί απ’ όσους έχασαν τη ζωή τους στη Γάζα σκοτώθηκαν είτε από λάθη του στρατού είτε εκτελέστηκαν από τους ενόπλους όταν ισραηλινές δυνάμεις πλησίαζαν τα κρησφύγετά τους. Σήμερα εκτιμάται ότι μόλις είκοσι όμηροι είναι ζωντανοί, γεγονός που τους τοποθετεί στο επίκεντρο της στρατηγικής του Ισραήλ στην πόλη της Γάζας.

Οι ισραηλινές υπηρεσίες ασφαλείας τονίζουν ότι οι επιχειρήσεις γίνονται με εξαιρετική προσοχή όχι για τον άμαχο πληθυσμό της Γάζας αλλά για τους ομήρους. Σύμφωνα με αμερικανικά ΜΜΕ, οι αξιωματικοί υποχρεούνται να πιστοποιούν πως σε κάθε στόχο δεν βρίσκονται κοντά όμηροι πριν δώσουν εντολή για ισχυρά πλήγματα. Αυτό σημαίνει πως η μάχη για τον έλεγχο της Γάζας, μιας από τις τελευταίες μεγάλες αστικές περιοχές υπό τον έλεγχο της Χαμάς, αναμένεται να διαρκέσει μήνες, καταρρίπτοντας του αφήγημα του Νετανιάχου για ένα γρήγορο τέλος του πολέμου.

Οι οικογένειες των αιχμαλώτων εκφράζουν φόβους πως οι συγγενείς τους χρησιμοποιούνται ως ανθρώπινες ασπίδες. Όπως επισημαίνουν στρατιωτικοί αναλυτές στη Wall Street Journal, η παρουσία ισραηλινών στρατευμάτων στο εσωτερικό της Γάζας μπορεί να προσφέρει κρίσιμη πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο για τις τοποθεσίες τους. Την ίδια στιγμή, η Χαμάς έχει κάθε λόγο να κρατήσει τους ομήρους ζωντανούς, καθώς αποτελούν εγγύηση για την ασφάλεια των δικών της στελεχών.

Κάποιοι εκτιμούν ότι το Ισραήλ θα προσπαθήσει να περικυκλώσει μικρές ομάδες ενόπλων που κρατούν αιχμαλώτους και να συνάψει απευθείας συμφωνίες για την απελευθέρωσή τους με αντάλλαγμα την ασφαλή διαφυγή των απαγωγέων. Αυτές οι κινήσεις θα μπορούσαν να παρακάμψουν τη γραμμή ηγεσίας της Χαμάς και τις χρονοβόρες διαπραγματεύσεις σε Ντόχα και Κάιρο.

Η εμπειρία, ωστόσο, δείχνει πως η αισιοδοξία μπορεί ν’ αποδειχθεί αβάσιμη. Πριν από την εισβολή στη Ράφα το 2024, υπήρξαν παρόμοιοι φόβοι για την τύχη των ομήρων. Το Ισραήλ ανακοίνωσε τότε ότι έξι εκτελέστηκαν μέσα σε τούνελ τον Αύγουστο, καθώς οι δυνάμεις πλησίαζαν, ενώ άλλοι έξι σκοτώθηκαν σε υπόγειες εγκαταστάσεις της Χαν Γιούνις κατά τη διάρκεια ισχυρών αεροπορικών πληγμάτων.

Στρατιωτικοί στη Ισραήλ εκτιμούν δε ότι είναι μη ρεαλιστικό να περιμένει κανείς διαπραγματεύσεις επί τόπου με τους ενόπλους της Χαμάς που φρουρούν τους αιχμαλώτους. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειονότητα των Ισραηλινών θεωρούν προτεραιότητα τη διάσωση των ομήρων έναντι της ολοκληρωτικής εξόντωσης της Χαμάς. Ο Άβνερ Γκολόβ, πρώην διευθυντής στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας και νυν αντιπρόεδρος του think tank MIND Israel, χαρακτήρισε την επιχείρηση στη Γάζα Σίτι ριψοκίνδυνη επιλογή. «Τζογάρουμε με τις ζωές των ομήρων και δεν μπορεί να υπάρξει νίκη για το Ισραήλ αν δεν επιστρέψουν οι όμηροι», τόνισε.

Η εσωτερική αντιπαράθεση

Η προέλαση του Ισραήλ προς την πόλη της Γάζας δεν διχάζει μόνο την κοινή γνώμη στο εξωτερικό και στο εσωτερικό της χώρας, αλλά αναδεικνύει και τις πρωτοφανείς ρωγμές μεταξύ της στρατιωτικής ηγεσίας και της εκλεγμένης κυβέρνησης σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης. Ανώτατοι αξιωματικοί και επικεφαλής υπηρεσιών ασφαλείας βρίσκονται το τελευταίο διάστημα σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον Νετανιάχου κυρίως για τρεις κομβικές αποφάσεις. Την κατάληψη της Γάζας, τη στοχοποίηση ανώτερων στελεχών της Χαμάς στο Κατάρ και τον χειρισμό των διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό του πολέμου.

Η αδιάλλακτη στάση του Νετανιάχου στα τρία αυτά μέτωπα έχει οξύνει τη μερική μέχρι στιγμής απομόνωσή του στο διεθνές πεδίο, ενώ στο εσωτερικό εντείνονται τα ερωτήματα για την κατεύθυνση που προχωράει στη χώρα. Οι επιλογές του έχουν διαταράξει τις στρατηγικές σχέσεις με αραβικά κράτη, την ώρα που η Ουάσιγκτον πιέζει για διεύρυνσή τους, και έχουν προκαλέσει καταδίκες, ακόμη και κυρώσεις, από παραδοσιακούς συμμάχους.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Israel Democracy Institute, Γιοχανάν Πλέσνερ, «ζούμε μια ιδιαίτερη και άνευ προηγουμένου περίοδο, καθώς οι κρίσιμες αποφάσεις εθνικής ασφάλειας συγκεντρώνονται ουσιαστικά στα χέρια ενός μόνο προσώπου. Μέχρι τώρα, οι μεγάλες αποφάσεις λαμβάνονταν με συναίνεση μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Αυτή η νόρμα έχει καταστραφεί, αφού ο αρχηγός του στρατού οδηγεί τους στρατιώτες του σε μια μάχη, στην οποία ο ίδιος δεν πιστεύει».

Ο αρχηγός Γενικού Επιτελείου, αντιστράτηγος Εγιάλ Ζαμίρ, είχε εκφράσει ανοιχτά τις ενστάσεις του για την είσοδο στη Γάζα, προειδοποιώντας για την εξάντληση των εφέδρων μετά από σχεδόν δύο χρόνια πολέμου, αλλά και για τον κίνδυνο το Ισραήλ να βρεθεί με την αποκλειστική ευθύνη διακυβέρνησης των δύο εκατομμυρίων Παλαιστινίων του θύλακα. Παρά τις αντιρρήσεις του, η χερσαία επιχείρηση ξεκίνησε με εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους να παραμένουν στην πόλη.

Την ίδια ώρα, ο Νετανιάχου αγνόησε και τις αντιρρήσεις του Ζαμίρ και του επικεφαλής της Μοσάντ, Νταβίντ Μπαρνέα, προχωρώντας σε επίθεση στο Κατάρ, χώρα που διαδραματίζει καίριο ρόλο στις διαπραγματεύσεις για εκεχειρία και αποτελεί στενό σύμμαχο των ΗΠΑ. Οι δύο αξιωματούχοι προτιμούσαν ν’ αφεθεί χρόνος στις συνομιλίες, που είχαν φθάσει κοντά σε συμφωνία.

Παράλληλα, ο Πρωθυπουργός άλλαξε αιφνιδιαστικά γραμμή στη διαπραγμάτευση για τους ομήρους. Από την προσέγγιση της σταδιακής απελευθέρωσης και μιας προσωρινής εκεχειρίας, απαιτεί πλέον συνολική συμφωνία που θα τερματίσει τον πόλεμο με όρους που θέτει το Ισραήλ. Η αλλαγή αυτή βρήκε αντίθετους όχι μόνο τον Ζαμίρ και τον Μπαρνέα, αλλά και τον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας Τσάχι Χανέγκμπι.

Η ειδικός στις σχέσεις στρατού–πολιτικής εξουσίας, Ιντίτ Σαφράν Γκίτλμαν, ανέφερε στη New York Times ότι οι επιφυλάξεις του Ζαμίρ για την επιχείρηση ήταν εμφανείς. Όπως σημειώνει, αυτήν τη φορά οι αντιπαραθέσεις δεν περιορίζονται σε στρατηγικά ζητήματα, αλλά αγγίζουν έναν βαθύτερο ηθικό διχασμό ανάμεσα σε όσους θέτουν ως προτεραιότητα την ήττα της Χαμάς και σε εκείνους που επιμένουν ότι πρώτος στόχος πρέπει να είναι η απελευθέρωση των ομήρων.

Στο βάθος το όραμα του Τραμπ

Την ώρα που ολόκληρες γειτονιές της Γάζας έχουν ισοπεδωθεί και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν στοιβαγμένοι σε σκηνές, παλεύοντας για τροφή, νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, διέρρευσε το έγγραφο 38 σελίδων της κυβέρνησης Τραμπ, το οποίο προνοεί τη θεμελιώδη «μεταμόρφωση» της Γάζας και την ένταξή της στον Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας–Μέσης Ανατολής–Ευρώπης (Imec).

Το σχέδιο, με τίτλο «Gaza Reconstitution, Economic Acceleration and Transformation (Great) Trust», παρότι δίνει την εντύπωση ότι δίνει έμφαση στην ανοικοδόμηση, στην πραγματικότητα το κείμενο μιλά καθαρά για «τεράστια αμερικανικά οφέλη», για επιτάχυνση του Imec και για εδραίωση μιας «περιφερειακής αρχιτεκτονικής» στη βάση των Συμφωνιών του Αβραάμ του 2020, με τις οποίες οι ΗΠΑ μεσολάβησαν ώστε Ισραήλ, ΗΑΕ και Μπαχρέιν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους.

Σε αρκετά σημεία, το σχέδιο θυμίζει την πρόταση «Gaza 2035» του Μπενιαμίν Νετανιάχου, που είχε παρουσιαστεί το 2024, στο οποίο «οραματιζόταν» τη Γάζα ως εμπορικό κόμβο, συνδεδεμένο με το σαουδαραβικό πρότζεκτ Neom, και απογυμνωμένο από την παλαιστινιακή παρουσία. Όπως επισημαίνεται και στο πρόσφατο βιβλίο Resisting Erasure: Capital, Imperialism and Race in Palestine, το πλάνο αυτό συνεχίζει μια μακρά παράδοση πολιτικών που αρνούνται στους Παλαιστινίους πολιτική υπόσταση και μετατρέπουν τη Γάζα σε «ευκαιρία επενδύσεων».

Ο Imec εγκαινιάστηκε στη σύνοδο G20 στο Νέο Δελχί το 2023, με τη συμμετοχή ΗΠΑ, ΕΕ, Ινδίας, Σαουδικής Αραβίας και ΗΑΕ. Πρόκειται για ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο σιδηροδρόμων, λιμανιών, αγωγών και ψηφιακών καλωδίων, που θα συνδέει τη Νότια Ασία με την Ευρώπη. Επισήμως, το Ισραήλ δεν υπέγραψε, αλλά η εμπλοκή του θεωρείται δεδομένη, αφού η διαδρομή περνά από Ινδία, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία και Ιορδανία, καταλήγοντας στο λιμάνι της Χάιφα και από εκεί στην Ευρώπη. Για την Ουάσιγκτον, ο διάδρομος είναι αντίβαρο στην κινεζική Belt and Road Initiative. Για την Ευρώπη, μέσο απεξάρτησης από τη Διώρυγα του Σουέζ και τους ρωσικούς αγωγούς. Οι μοναρχίες του Κόλπου βλέπουν μια ευκαιρία να καταστούν κόμβος εμπορίου και μεταφορών.

Στο σχέδιο, η Γάζα παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως εμπόδιο – «προγεφύρωμα του Ιράν» – και ως πύλη. Γίνεται λόγος για ένα ιστορικό εμπορικό δρόμο που μπορεί να «αναγεννηθεί» στο πλαίσιο μιας «φιλοαμερικανικής περιφερειακής τάξης». Προτείνεται επέκταση του λιμανιού της Αλ-Αρίς στην Αίγυπτο, ένταξη της βιομηχανίας της Γάζας στις περιφερειακές αλυσίδες παραγωγής, και μετατροπή της γης σε «σύγχρονες πόλεις» και ψηφιακές οικονομίες.

Το πιο ριζοσπαστικό στοιχείο είναι το μοντέλο κηδεμονίας, δηλαδή μια αμερικανο-ισραηλινή αρχικά διαχείριση, που αργότερα θα εξελιχθεί σε πολυμερές σώμα. Αυτό το σώμα θα κυβερνά τη Γάζα, θα επιβλέπει την ασφάλεια, θα διαχειρίζεται την ανθρωπιστική βοήθεια και την ανασυγκρότηση. Ακόμη και μετά τη δημιουργία μιας παλαιστινιακής «οντότητας διακυβέρνησης», το σώμα αυτό θα διατηρεί εξουσίες μέσω ειδικής συμφωνίας.

Εξίσου εντυπωσιακή είναι η πρόβλεψη για «εθελοντική μετεγκατάσταση» Παλαιστινίων, με πακέτα επιδότησης ενοικίου και τροφής. Το έγγραφο υπολογίζει ότι το ένα τέταρτο του πληθυσμού θα φύγει οριστικά, και μάλιστα οι χρηματοοικονομικές προβολές δείχνουν πως όσο περισσότεροι αποχωρούν, τόσο πιο κερδοφόρο γίνεται το σχέδιο. Η «εθελοντική», έξοδος όμως, σε συνθήκες πολιορκίας και λιμού, συνιστά στην πράξη εξαναγκασμό, που πολλοί ειδικοί θεωρούν μορφή εθνοκάθαρσης.

Σύμφωνα με αναλυτές, το σχέδιο στην ουσία παρουσιάζει τη Γάζα όχι ως κοινωνία, αλλά ως «προβληματικό περιουσιακό στοιχείο» προς ανατίμηση. Σήμερα αποτιμάται, κατά το έγγραφο, «σχεδόν στο μηδέν», αλλά σε δέκα χρόνια θα μπορούσε να αξίζει 324 δισ. δολάρια. Πρόκειται για ωμή εκδοχή «καπιταλισμού της καταστροφής», με την ερήμωση να μετατρέπεται σε προϋπόθεση για κερδοσκοπία.