Oμιλία-σταθμός και στρατηγική τομή του προέδρου στον ΟΗΕ

Η φετινή ομιλία του προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών δεν αποτέλεσε απλώς μια τυπική τοποθέτηση στο βήμα της διεθνούς κοινότητας, αλλά μια πολιτική πράξη υψηλού συμβολισμού, με σαφή στόχο την επανατοποθέτηση του Κυπριακού στο κέντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος και την ανάδειξη της Κύπρου ως σταθερού και αξιόπιστου παράγοντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε μια περίοδο που η διεθνής σκηνή χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, ενεργειακές κρίσεις και ρευστότητα, ο Κύπριος Πρόεδρος επέλεξε να απευθυνθεί με σαφήνεια, να στείλει στοχευμένα μηνύματα και να αξιοποιήσει τη συγκυρία για να ενισχύσει τη θέση της χώρας του. Το γεγονός ότι η ομιλία του απέσπασε θετικά σχόλια όχι μόνο από διεθνή μέσα, αλλά και από διπλωμάτες που παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στο Κυπριακό, δείχνει πως η Λευκωσία έχει καταφέρει να βάλει ξανά στο τραπέζι μια υπόθεση που πολλοί θεωρούσαν παγωμένη.

Ο Χριστοδουλίδης δεν περιορίστηκε σε τυπικές διακηρύξεις περί ανάγκης επανέναρξης των συνομιλιών, αλλά έθεσε με σαφήνεια το ζήτημα της τουρκικής αδιαλλαξίας, καλώντας ευθέως τον Ταγίπ Ερντογάν να ανταποκριθεί σε μια διαδικασία διαλόγου εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών. Η κίνηση αυτή, να απευθυνθεί προσωπικά στον Τούρκο πρόεδρο από το βήμα του ΟΗΕ, είχε πολλαπλή σημασία, Αφενός έδειξε τη βούληση της κυπριακής πλευράς για λύση στη βάση των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας, αφετέρου ανέδειξε ποιος πραγματικά φέρει την ευθύνη για το αδιέξοδο. Το «πέταγμα του γαντιού» προς τον Ερντογάν δεν ήταν μια ρητορική υπερβολή, αλλά μια μεθοδευμένη προσπάθεια να εκθέσει διεθνώς την τουρκική στρατηγική, η οποία, όπως επισήμανε, επιδιώκει να μονιμοποιήσει την κατοχή και να εδραιώσει την κατοχή και την διχοτομική λύση των δύο κρατών.

Η ομιλία χαρακτηρίστηκε από ισορροπία, ευθύτητα, παρρησία και πειστικότητα. Ο Κύπριος Πρόεδρος απέφυγε τον πειρασμό να εγκλωβιστεί σε εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες ή σε ρητορική σύγκρουσης, και αντίθετα προέβαλε την Κύπρο ως δύναμη ειρήνης και συνεργασίας. Με αναφορές στην ανάγκη σεβασμού του διεθνούς δικαίου, στην προστασία της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας των κρατών, αλλά και στη σημασία της πολυμερούς διπλωματίας, κατάφερε να εντάξει το Κυπριακό σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο που αγγίζει τις αγωνίες της διεθνούς κοινότητας. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο. Η Κύπρος δεν ζητά προνομιακή μεταχείριση, αλλά τον ίδιο σεβασμό που αξιώνεται για κάθε ανεξάρτητο κράτος.

Η θετική απήχηση της ομιλίας οφείλεται και στο ότι συνέδεσε τις γεωπολιτικές εξελίξεις της περιοχής με το Κυπριακό. Ο Χριστοδουλίδης ανέδειξε την Κύπρο ως κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης, επισημαίνοντας ότι η σταθερότητα και η ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο είναι προϋπόθεση για την απρόσκοπτη αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων. Με τον τρόπο αυτό, κατέδειξε ότι η λύση του Κυπριακού δεν είναι μόνο θέμα δικαιοσύνης για τον κυπριακό λαό, αλλά και στρατηγική επιλογή που αφορά τα συμφέροντα της διεθνούς κοινότητας. Στην πραγματικότητα, αυτό που υπογράμμισε είναι ότι χωρίς λύση, η περιοχή θα παραμένει εστία έντασης και η Τουρκία θα συνεχίσει να εργαλειοποιεί την αστάθεια προς όφελός της.

Η χρονική συγκυρία ενισχύει ακόμη περισσότερο το βάρος της παρέμβασής του. Με τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας σε μια φάση αναθεώρησης, με την Ευρώπη να αναζητά νέες πηγές ενέργειας και με το ΝΑΤΟ να επιδιώκει συνοχή απέναντι στις προκλήσεις από Ρωσία και Μέση Ανατολή, η Κύπρος εμφανίζεται ως αξιόπιστος εταίρος. Η ρητορική Χριστοδουλίδη, εστιασμένη στη συνεργασία, στη σταθερότητα και στη συμμόρφωση με τις αρχές του ΟΗΕ, λειτουργεί υπέρ της εικόνας της χώρας και της εμβάθυνσης των στρατηγικών της σχέσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι αμέσως μετά την ομιλία, αρκετοί διπλωμάτες σημείωναν πως η Κύπρος έχει σήμερα τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τη διεθνή δυναμική για να πιέσει την Τουρκία, είτε μέσω των Ηνωμένων Εθνών, είτε στο πλαίσιο της ΕΕ.

Από γεωπολιτική σκοπιά, η τοποθέτηση του Προέδρου ενίσχυσε την εικόνα της Κύπρου ως σταθεροποιητικού παράγοντα. Σε μια περιοχή, όπου συγκρούονται τα συμφέροντα ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας και περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και το Ιράν, και αραβικές χώρες, η Λευκωσία επέλεξε να σταθεί στην πλευρά του διεθνούς δικαίου και της πολυμερούς συνεργασίας. Αυτό δεν είναι μόνο ηθική επιλογή, αλλά και στρατηγική, διότι η μικρή Κύπρος δεν έχει την πολυτέλεια να κινηθεί εκτός του πλαισίου που εγγυάται την ασφάλειά της. Η προβολή αυτής της θέσης στον ΟΗΕ στέλνει μήνυμα ότι η Κύπρος παραμένει «παίκτης κανόνων» και όχι «παίκτης ισχύος», στοιχείο που την καθιστά αξιόπιστη στα μάτια εταίρων και συμμάχων.

Η ομιλία είχε, ωστόσο, και μια πιο ουσιαστική διάσταση. Προσπάθησε να επαναφέρει στο επίκεντρο την ανάγκη λύσης στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, με βάση τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και τις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια εποχή όπου η τουρκική πλευρά προωθεί ανοικτά τη λύση των δύο κρατών, η Λευκωσία δεν αρκέστηκε στο να επαναλάβει τη γνωστή φόρμουλα, αλλά επεχείρησε να δείξει ότι αυτή είναι η μόνη ρεαλιστική και διεθνώς αποδεκτή προοπτική. Με το να συνδέει τη λύση με την ειρήνη και την ευημερία ολόκληρης της περιοχής, έδωσε επιχειρήματα που ξεπερνούν τα στενά όρια της εσωτερικής συζήτησης και μιλούν στη γλώσσα της διεθνούς διπλωματίας.

Η επιτυχία μιας τέτοιας τοποθέτησης μετριέται, όχι μόνο στις άμεσες αντιδράσεις αλλά και στη δυναμική που μπορεί να δημιουργήσει. Αν και δεν αναμένονται θαύματα από μια ομιλία, η ανάδειξη του ζητήματος στον ΟΗΕ δημιουργεί το έδαφος για εντατικοποίηση των διπλωματικών επαφών και για ενίσχυση της πίεσης προς την Τουρκία. Στο μέτρο που η διεθνής κοινότητα πεισθεί ότι η Λευκωσία προσέρχεται με ειλικρινή διάθεση λύσης, η Άγκυρα θα βρίσκεται όλο και πιο απομονωμένη όταν εμμένει σε απαράδεκτες θέσεις. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ομιλία Χριστοδουλίδη μπορεί να αποδειχθεί καταλύτης για νέα κινητικότητα τους επόμενους μήνες.

Η παρουσία του Κύπριου Προέδρου στον ΟΗΕ δεν ήταν μια απλή διπλωματική υποχρέωση, αλλά μια συνειδητή στρατηγική επιλογή να τοποθετηθεί η χώρα σε κεντρικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις. Ανέδειξε το Κυπριακό ως ζήτημα εισβολής και κατοχής, και διεθνούς δικαίου, πρόβαλε την Κύπρο ως εταίρο σταθερότητας και συνεργασίας, και έδειξε ότι η Λευκωσία δεν θα επιτρέψει να παραμεριστεί το πρόβλημα της κατοχής. Σε μια εποχή όπου οι γεωπολιτικές ισορροπίες αναδιαμορφώνονται, η στάση αυτή αποδεικνύεται όχι μόνο ορθή, αλλά και απολύτως αναγκαία.

Συμπερασματικά, η ουσία είναι ότι η Κύπρος κέρδισε από την παρουσία της στο βήμα του ΟΗΕ. Ο Χριστοδουλίδης κατάφερε να παρουσιάσει την Κυπριακή Δημοκρατία ως σοβαρό, υπεύθυνο και προσανατολισμένο στην ειρήνη κράτος, να θέσει τον Ερντογάν προ των ευθυνών του, και να καλλιεργήσει προσδοκίες για επανέναρξη της διαδικασίας επίλυσηςκαι να προδιαγράψει την απελευθέρωση και επανένωση της Κύπρου. Το κατά πόσο αυτές οι προσδοκίες θα μετατραπούν σε απτά αποτελέσματα, θα φανεί στο επόμενο διάστημα. Όμως, σε επίπεδο εικόνας, στρατηγικής επικοινωνίας και διπλωματικής παρουσίας, η Κύπρος βγήκε ενισχυμένη. Και αυτό, σε μια περίοδο που η διεθνής σκηνή αλλάζει ταχύτατα, είναι μια εξαιρετικά θετική εξέλιξη για τη χώρα και για το μέλλον του Κυπριακού.

*Καθηγητής-ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης.