Τα πρώτα βήματα του Αγώνα της ΕΟΚΑ

Οι χρονιές 1952 και 1953 αποτελούν σταθμό για τον ένοπλο Απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ. Η προπαρασκευή του άρχισε στις αρχές Μαρτίου του 1952, κάτω από άκρα μυστικότητα, και στις 7 Μαρτίου 1953 δόθηκε ο Όρκος των 12 πρωτοπόρων αγωνιστών: Κύπρου Μακάριος, Γεώργιος Στράτος, Νικόλας Παπαδόπουλος - Παππούς, Γεράσιμος Κονιδάρης, Αντώνιος Αυγίκος, Σάββας Λοϊζίδης, Σωκράτης Λοϊζίδης, Γεώργιος Γρίβας, Ηλίας Τσατσόμοιρος, Δημήτρης Σταυρόπουλος, Δημήτρης Βεζανής και Ηλίας Αλεξόπουλος. Ο Γρίβας δεν ήταν στη σύσκεψη, διότι εκείνη τη μέρα είχε επαφές με στενούς συνεργάτες του για τη συγκέντρωση οπλισμού και υπέγραψε αργότερα. Από τη στιγμή εκείνη άρχισε έντονη προσπάθεια μύησης γνωστών προσωπικοτήτων της Αθήνας, νομικών, πολιτικών, στρατιωτικών και άλλων επιστημόνων, που ήταν έτοιμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για την απελευθέρωση της Κύπρου και την Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα.

Παπασταύρος - Ιωαννίδης

Παράλληλα και ταυτόχρονα, στην Κύπρο ο φλογερός Παπασταύρος πυρπολούσε τις καρδιές των νέων της ΟΧΕΝ, σε συνεννόηση με τον άλλο μεγάλο πατριώτη, Γιάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη, κυπριακής καταγωγής -από τη Δρούσεια της Πάφου- αδελφό του Γεώργιου Χατζηπαύλου, που είχε εξοριστεί από τους Βρετανούς ως ένας από τους ηγέτες του Κινήματος των Οκτωβριανών του 1931. Ο γιατρός Ιωαννίδης ήταν αρχηγός της πατριωτικής οργάνωσης ΚΑΡΗ (Κύπριοι Αγωνιστές Ριψοκίνδυνοι Ηγέτες), που ενεργούσε για τον ίδιο σκοπό παράλληλα με την Επιτροπή Αγώνα. Στην ΚΑΡΗ είχαν ενταχθεί Κύπριοι φοιτητές, που είχαν κι αυτοί ορκιστεί ν’ αγωνιστούν για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι φοιτητές της ΚΑΡΗ ενεργούσαν παράλληλα με τους 12 πρωτοπόρους αγωνιστές που έδωσαν τον Όρκο, με πρώτο τον Αρχιεπίσκοπο. Μάλιστα, οι φοιτητές της ΚΑΡΗ εκπαιδεύονταν στη χρήση των όπλων και των εκρηκτικών υλών από Κύπριους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού και επιστήμονες - έφεδρους αξιωματικούς του Μηχανικού του Ελληνικού Στρατού. Μια ομάδα από αυτούς, μετά από ενέργειες του Ρένου Κυριακίδη, αδελφού του ακατάβλητου αγωνιστή της Ένωσης, Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανού, πήγαν στην Κρήτη και εκπαιδεύτηκαν στον ανταρτοπόλεμο από τους Πρωτοκαπετάνιους του νησιού Μπαντουβάδες. Για τη δράση αυτών των φοιτητών, που κλήθηκαν αργότερα από τον Διγενή να κατέβουν στην Κύπρο για να στελεχώσουν την ΕΟΚΑ, θα γράψουμε αργότερα.

Ο Γρίβας, αφού ανέλαβε ομόφωνα από τους άλλους 11 Πρωτοπόρους, συμπεριλαμβανομένου και του Μακαρίου, ήρθε στην Κύπρο δύο φορές «για να επισκεφθεί τους συγγενείς του» δήθεν, και περιήλθε όλο το νησί για εκτίμηση του εδάφους και την επισήμανση στρατιωτικών στόχων, κυρίως στη Λευκωσία, την Αμμόχωστο, τη Δεκέλεια, την Επισκοπή και το Τρόοδος. Η πρώτη αναγνωριστική επίσκεψή του έγινε τον Ιούλιο του 1951, προτού ακόμα ληφθεί απόφαση για ένοπλο αγώνα, μετά από επαφές που είχε στην Αθήνα με τον διευθυντή της εφημερίδας «Εστία», Αχιλλέα Κύρου, τον επίσης Κύπριο δικηγόρο Χριστόδουλο Παπαδόπουλο και τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατηγό Γεώργιο Κοσμά, που ήταν ο μόνος στενός συνεργάτης του Πρωθυπουργού Παπάγου, κυβερνητικός παράγοντας, ο οποίος είχε ταχθεί υπέρ της διεξαγωγής ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου και την Ένωσή της με τη Μάνα Ελλάδα.

Πρώτη επίσκεψη

Στις 5 Ιουλίου 1951 ο Γεώργιος Θεοδώρου Γρίβας, απόστρατος Συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού, είχε αναχωρήσει από την Αθήνα με προορισμό τη γενέτειρά του Κύπρο για επαφές με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό και άλλους αντιπροσωπευτικούς παράγοντες του Κυπριακού Ελληνισμού. Κύριος σκοπός της επίσκεψής του εκείνης, όπως ο ίδιος θα γράψει μετά τον Αγώνα, «ήταν να μορφώση ιδίαν γνώμην κατά πόσον ηδύνατο να επιτύχη απελευθερωτικόν κίνημα».

Στις 10 Ιουλίου ο Γρίβας συναντιέται με τον Μακάριο, για να γνωρίσει τις απόψεις του, δεδομένου ότι οι βραχύβιες κεντρώες κυβερνήσεις Νικόλα Πλαστήρα, Σοφοκλή Βενιζέλου και Αλέξανδρου Παπάγου, που παραιτήθηκε στις 28 Μαΐου 1951 από τη θέση του Αρχιστράτηγου, ήταν εναντίον ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ευνοούσαν όλοι την εξεύρεση λύσης του Κυπριακού διά της διπλωματικής οδού. Από τους στρατιωτικούς παράγοντες της Αθήνας μόνο ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς, υποστήριζε ένθερμα ένοπλο αγώνα και υποσχέθηκε στον Γρίβα κάθε δυνατή βοήθεια, ηθική και υλική, παρά τις αντιδράσεις του Παπάγου και στενών συνεργατών του. Τη θέση Κοσμά ενστερνίστηκε κι ο προκάτοχός του στην ηγεσία του ΓΕΣ, Στρατηγός Δημήτρης Βεντήρης, ένας από τους στενότερους συνεργάτες και εξ απορρήτων συμβούλους του Παπάγου, όταν ο Στρατάρχης εξελέγη Πρωθυπουργός στις 15 Νοεμβρίου 1951.

Στη συνάντηση εκείνη Μακαρίου - Γρίβα, ο Αρχιεπίσκοπος ήταν πολύ διστακτικός και επιφυλακτικός. Ήταν φανερό ότι γνώριζε και τις αρνητικές θέσεις της ελλαδικής πολιτικής ηγεσίας. Θα γράψει αργότερα ο Διγενής για τη συνάντηση εκείνη: «Ούτος εφάνη λίαν συντηρητικός και με σκεπτικισμόν ήκουσε την πρότασίν μου, διότι αμφέβαλλε διά τη δυνατότητα επιτυχίας μαχητικής δράσεως εν Κύπρω. Του είπα ότι θα έκαμνα αναγνώρισιν επί των δυνατοτήτων οργανώσεως ανταρτοπολέμου και θα του ανέφερα σχετικώς».

Ο Γρίβας, χωρίς ν’ απογοητευτεί από την αρνητική στάση του Μακαρίου, άρχισε τις αναγνωρίσεις και τις επαφές. Πήγε για δήθεν παραθερισμό στο Τρόοδος και στις 20 Ιουλίου είχε στον Καλοπαναγιώτη συνάντηση με τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό. Ο πατριδολάτρης εκείνος δεσπότης, ο εν παντί αγωνιστής, ο μέχρι θανάτου διαπρύσιος κήρυκας και ακατάβλητος μαχητής της Ενώσεως, μου ανέφερε αργότερα για τη συνάντηση εκείνη ότι: Όχι μόνο ασπάστηκε απόλυτα τις θέσεις του Διγενή, αλλά τον προέτρεψε να επισπεύσει τις προσπάθειές του και του εξέφρασε απόλυτη συμπαράσταση στο εθνικό έργο που ανελάμβανε. Επίσης, έθεσε στη διάθεσή του όλα τα χρήματα και εισοδήματα της Μητροπολιτικής του περιφέρειας. Τέλος, τον διαβεβαίωσε ότι θα συζητούσε σύντομα με τον Μακάριο το θέμα του ένοπλου αγώνα και θα τον έπειθε να διαλύσει τις επιφυλάξεις και τη διστακτικότητά του.

Γράφει για τη συνάντησή εκείνη ο Διγενής: «Ούτος, ο Κυρηνείας Κυπριανός, συμφώνησε μετ’ εμού και μου υπεσχέθη ότι θα συνεννοείτο σχετικώς μετά του Αρχιεπισκόπου». Από τις εξελίξεις που ακολούθησαν, συνάγεται καθαρά ότι ο Κυπριανός τήρησε την υπόσχεσή του στον Γρίβα. Διότι, κατά τη συνάντηση του Διγενή με τον Μακάριο 24 μέρες αργότερα, στις 3 Αυγούστου, ο Αρχιεπίσκοπος δεν ήταν επιφυλακτικός ούτε διστακτικός για ένοπλο αγώνα, όπως ήταν στην πρώτη τους συνάντηση.

Αφού συμπλήρωσε τις επαφές του στην Κύπρο, ο Γρίβας γύρισε στην Αθήνα και άρχισε νέο κύκλο επαφών και συσκέψεων με διάφορους παράγοντες. Από τον χώρο της επίσημης πλευράς η άρνηση ήταν γενική. Οι στενότεροι συνεργάτες και φίλοι του Παπάγου επικροτούσαν τη θέση του. Και ο στρατάρχης, που είχε ορκιστεί Πρωθυπουργός στις 20 Δεκεμβρίου 1951, τήρησε σαφή θέση εναντίον της διεξαγωγής ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο. Οι περισσότεροι υπουργοί του και άλλοι πολιτικοί του σύμβουλοι, εκτός ελαχίστων, ήταν διστακτικοί στο εγχείρημα του Γρίβα. Μερικοί μάλιστα από αυτούς, Τσάτσος, Βραχνός, Πιπινέλης και άλλοι, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ήταν κάθετα ενάντιοι. Προτιμούσαν συνομιλίες με τη σύμμαχο Βρετανία για ειρηνική λύση. Ο αείμνηστος Σπύρος Παπαγεωργίου, στο βιβλίο του «Κυπριακή Θύελλα», γράφει σχετικά: «Εν σχέσει με την προσφοράν του Στρατάρχου Παπάγου εις την προπαρασκευήν του Αγώνος της ΕΟΚΑ, αι υπάρχουσαι μαρτυρίαι οδηγούν εις το συμπέρασμα ότι ούτος εκυμαίνετο μεταξύ της συγκατανεύσεως ν’ αρχίσει ο αγών και της πλήρους αντιδράσεως εις το εγχείρημα τούτο. Ο ίδιος ο Διγενής, κατά μεν την προπαρασκευήν του αγώνος αναφέρει ότι κατεβλήθησαν προσπάθειαι από πλευράς ελληνικής κυβερνήσεως, αποτροπής του, κατά δε την πρώτην περίοδον της δράσεως της ΕΟΚΑ ο Διγενής γράφει (17 Ιουνίου 1955) σκληρούς λόγους διά τον Παπάγον. Ο Παπάγος ηρώτησε τον Αρχιεπίσκοπον Μακάριον διατί εσταματήσαμεν!!! Άλλος που τα θέλει έτοιμα δι’ εκμετάλλευσιν».

Ο ίδιος ο Παπάγος, όπως θα δούμε αργότερα, είχε παραδεχθεί στον Μακάριο ότι αυτός είχε δώσει εντολές σε υπουργούς και άλλους στενούς συνεργάτες του να μην υπόσχονται καμιά βοήθεια στον Γρίβα ή άλλους φίλους του. Τους είχε υποδείξει μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις να μη διστάσουν, ακόμη και να απειλούν με σύλληψη, όποιον παράγοντα του Κλιμακίου του Γραφείου Εθναρχίας στην Αθήνα τούς πλησιάσει για βοήθεια στον ένοπλο Απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ. Την ίδια περίοδο οι Βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες της Αθήνας διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με υπουργούς της Ελληνικής Κυβέρνησης και παρακολουθούσαν τις κινήσεις γνωστών συναγωνιστών του Γρίβα, που είχαν υπηρετήσει κάτω από τις διαταγές του στη γνωστή πατριωτική, αντικατοχική οργάνωση «Χ», της οποίας μέλος ήταν και ο Μακάριος…

* Την επόμενη Κυριακή θ’ αναφερθούμε στην απειλή του Υφυπουργού Δημόσιας Τάξης, στρατηγού Βασίλη Βραχνού, στον Γρίβα, για σύλληψή του και στην απάντηση του Διγενή.