Ο ενεργειακός «εκβιασμός» Τραμπ σε Ερντογάν απειλή για Μεσόγειο

Η σημαντικότερη ίσως πτυχή της συνάντησης Τραμπ-Ερντογάν στον Λευκό Οίκο ήταν η δήλωση του Αμερικανού Προέδρου, ότι ενδέχεται να άρει σύντομα τις κυρώσεις CAATSA κατά της Άγκυρας, ανοίγοντας τον δρόμο για την αγορά αμερικανικών μαχητικών F-35, εάν και εφόσον η Τουρκία διακόψει την προμήθεια πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Οι στενές σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία είχαν μπλοκάρει την αγορά μαχητικών F-35 από τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ. Η υπόθεση περιπλέκεται περαιτέρω από τις τελευταίες κινήσεις της Μόσχας στην Ανατολική Ευρώπη και τις εντάσεις στην περιοχή της Γάζας, όπου Τουρκία και ΗΠΑ έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις λόγω των σχέσεων τής Άγκυρας με το Ισραήλ.

Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία παραμένει ο βασικός προμηθευτής ενέργειας της Τουρκίας -καλύπτοντας το 66% των εισαγωγών πετρελαίου και το 41% του φυσικού αερίου- η Άγκυρα το τελευταίο διάστημα έχει κινηθεί προς διαφοροποίηση των πηγών της, υπογράφοντας συμβόλαια για αμερικανικό LNG και ετοιμάζοντας την επανέναρξη εξαγωγών μέσω του λιμανιού Τσεϊχάν. Σημειώνεται πως αρκετά συμβόλαια της Τουρκίας με τη Ρωσία λήγουν φέτος, γεγονός που καθιστά τη συμφωνία μέρος της στρατηγικής διαφοροποίησης ενεργειακών πηγών της Άγκυρας. Οι εισαγωγές πετρελαίου της Τουρκίας από τη Ρωσία μειώθηκαν σημαντικά το 2025, φτάνοντας περίπου στο 19% του συνόλου τον Μάρτιο, σύμφωνα με το Oilprice.com.

Η αντίδραση της Ρωσίας

Την Παρασκευή, πάντως, το Κρεμλίνο δήλωσε πως οι ρωσικοί αγωγοί φυσικού αερίου TurkStream και Blue Stream συνεχίζουν να προμηθεύουν την Τουρκία με φυσικό αέριο στη μέγιστη δυναμικότητά τους, παρά τις πρόσφατες πιέσεις της Ουάσιγκτον. Συγκεκριμένα, ο Εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντιμίτρι Πεσκόφ είπε: «Ο τουρκικός αγωγός λειτουργεί στο μέγιστο της δυναμικότητάς του. Συνεχίζουμε την εμπορική και οικονομική μας συνεργασία με την Τουρκική Δημοκρατία. Πρόκειται για ένα κυρίαρχο κράτος, που λαμβάνει μόνο του αποφάσεις για το ποιους τομείς θα συνεργαστεί μαζί μας. Εάν ορισμένα είδη εμπορίου με συγκεκριμένα αγαθά θεωρούνται επωφελή από την τουρκική πλευρά, η τουρκική πλευρά θα συνεχίσει να το κάνει».

Με το βλέμμα στραμμένο στη Μεσόγειο

Ο απόηχος της συνάντησης Τραμπ-Ερντογάν στον Λευκό Οίκο και το κάλεσμα του Αμερικανού Προέδρου προς Τουρκία να διακόψει ενεργειακές σχέσεις με τη Μόσχα θα πρέπει να χτυπήσει καμπανάκι για την Κύπρο, αλλά και για την Ελλάδα. Με αυτοπεποίθηση από την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μίλησε με απόλυτους όρους για την ενεργειακά πλούσια Ανατολική Μεσόγειο, υπογραμμίζοντας την απαίτηση της Τουρκίας να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις.

«Η στάση μας απέναντι στους πόρους της Μεσογείου είναι ξεκάθαρη: διεκδικούμε το μερίδιο που μας αναλογεί και συνεργαζόμαστε με τους γείτονές μας στη βάση της αρχής win-win. Η αποφασιστικότητά μας έχει ήδη οδηγήσει σε αναθεώρηση των ισορροπιών στην περιοχή. Η Τουρκία είναι σήμερα μια δύναμη με βαρύνοντα λόγο, ικανή να επηρεάζει και να καθορίζει τις διαπραγματεύσεις», δήλωσε, ξεκαθαρίζοντας ότι η Άγκυρα δεν προτίθεται να υποχωρήσει από την παρουσία και τα συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Επιπτώσεις και ευκαιρίες για Κύπρο

Οι δηλώσεις Ερντογάν για την Ανατολική Μεσόγειο μπορούν να ερμηνευτούν σε δυο βασικά επίπεδα. Πρώτον, ως ένα εξωτερικό μήνυμα προς τις ΗΠΑ και τη Δύση. Η Άγκυρα θέλει ουσιαστικά να δείξει ότι, ακόμη κι αν περιορίσει τους δεσμούς της με τη Ρωσία στον τομέα της ενέργειας, υπό αμερικανική πίεση, δεν πρόκειται ν’ αποδυναμώσει τον αναθεωρητικό της ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, θα επιδιώξει ν’ ανταλλάξει παραχωρήσεις προς την Ουάσιγκτον με ανοχή στα ενεργειακά της σχέδια και στις νεο-οθωμανικές διεκδικήσεις της στην περιοχή, στο πλαίσιο της Γαλάζιας Πατρίδας.

Σε δεύτερο επίπεδο, ειδικά για την Κύπρο και την Ελλάδα, η αμερικανική πίεση προς την Άγκυρα να στραφεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει νέες πιέσεις για εμπλοκή της Άγκυρας σε περιφερειακές ενεργειακές συμπράξεις, όπως το East Med Gas Forum. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να ενεργοποιήσει την ενεργειακή μας διπλωματία προκειμένου ν’ αποφευχθούν ανεπιθύμητες συνέπειες. Από την άλλη, όμως, η Τουρκία πιθανόν ν’ αντισταθμίσει την «απώλεια» της ρωσικής ενεργειακής σχέσης με μεγαλύτερη διεκδικητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, χρησιμοποιώντας την Κύπρο και τα κοιτάσματά της ως βασικό διαπραγματευτικό χαρτί.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Υπουργός Ενέργειας Γιώργος Παπαναστασίου δήλωσε την Παρασκευή πως όλες οι διαδικασίες εμπορικής αξιοποίησης των κοιτασμάτων στην ΑΟΖ κινούνται με ταχύ ρυθμό και παρακολουθούνται σε εβδομαδιαία βάση.

Η Εχχον Mobil ενημέρωσε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στη Νέα Υόρκη πως οι ποσότητες αερίου αγγίζουν τα 8-9 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια («Πήγασος» και «Γλαύκος») και η Κυπριακή Δημοκρατία αναμένει πλέον το σχέδιο ανάπτυξης και παραγωγής προκειμένου να εγκριθεί.

Παράλληλα, έχουν δρομολογηθεί τα κοιτάσματα «Αφροδίτη» και «Κρόνος», που θα διοχετευθούν προς τερματικά υγροποίησης στην Αίγυπτο. Η Chevron ολοκληρώνει τη μελέτη FEED για το «Αφροδίτη», ενώ οι Eni και TotalEnergies προχωρούν σε έρευνες για τη σύνδεση του «Κρόνου» με το αιγυπτιακό κοίτασμα «Ζορ».

Συμφωνία με Αμερικανούς για LNG

Μια είδηση, που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, είναι πως η Τουρκία υπέγραψε πριν από λίγες μέρες μια συμφωνία 20ετούς διάρκειας με την ελβετική Mercuria, για την προμήθεια αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Τη συμφωνία ανακοίνωσε ο Υπουργός Ενέργειας, Αλπασλάν Μπαϊρακτάρ, λίγο πριν από τη συνάντηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Αμερικανό Πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ.

Η συμφωνία προβλέπει την ετήσια προμήθεια 4 δισ. κυβικών μέτρων LNG από το 2026 και συνολικά περίπου 70 δισ. κ.μ. σε βάθος 20ετίας.

Παράλληλα, η κρατική εταιρεία BOTAS υπέγραψε προκαταρκτική συμφωνία διάρκειας εννέα ετών με την αυστραλιανή Woodside Energy για την προμήθεια 5,8 δισ. κ.μ. LNG από το 2030. Οι νέες ενεργειακές συμφωνίες ενισχύουν τη συνεργασία Άγκυρας - Ουάσιγκτον, σε μια περίοδο που η Ε.Ε. σχεδιάζει να απαγορεύσει τις εισαγωγές ρωσικού LNG έως το 2026.

Πάντως δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο πως ήδη από τον Ιούνιο η ρωσική Gazprom PJSC έχει βάλει αθόρυβα στο «ράφι» τα σχέδια για την ανάπτυξη ενός νέου κέντρου διανομής φυσικού αερίου στην Τουρκία, κλείνοντας την πόρτα σε μια πιθανή ευκαιρία ν’ ανακτήσει την πρόσβασή της στις ευρωπαϊκές αγορές που έχασε μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Με τους αγωγούς Nord Stream προς τη Γερμανία εκτός λειτουργίας και τη διέλευση φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας να λήγει το 2024, η Gazprom εξέταζε την Τουρκία -που είναι ήδη συνδεδεμένη με δύο μεγάλους ρωσικούς αγωγούς- ως τρόπο επιστροφής στην Ευρώπη, η οποία υπήρξε η μεγαλύτερη εξαγωγική της αγορά. Ωστόσο, μετά από μήνες αξιολόγησης των επιλογών, η εταιρεία κατέληξε ότι το σχέδιο δεν είναι βιώσιμο και έχει σε μεγάλο βαθμό παγώσει τις σχετικές εργασίες.

Αγωγός πετρελαίου Ιράκ-Τουρκίας

Η νορβηγική εταιρεία DNO ανακοίνωσε ότι δεν σχεδιάζει προς το παρόν να μεταφέρει πετρέλαιο μέσω του αγωγού Ιράκ–Τουρκίας, ο οποίος επαναλειτουργεί από χθες Σάββατο, μετά από διετή παύση, αλλά θα συνεχίσει να πουλά απευθείας στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Ο αγωγός Ιράκ–Τουρκίας, μήκους 600 μιλίων, που συνδέει το Κιρκούκ με το τουρκικό λιμάνι Τσεϊχάν, παρέμενε κλειστός επί δύο χρόνια λόγω της διαμάχης μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης.

Η DNO, ο μεγαλύτερος διεθνής παραγωγός στην περιοχή, δεν υπέγραψε τη συμφωνία μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν και οκτώ εταιρειών, καθώς ζητά περισσότερη σαφήνεια για την αποπληρωμή υφιστάμενων χρεών. Παρότι δεν συμμετέχει στη συμφωνία, οι αγοραστές της μπορούν να διοχετεύουν το πετρέλαιο που αγοράζουν μέσω του αγωγού.

Η ενεργειακή κρίση στη Ρωσία

Η Ρωσία αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη κρίση καυσίμων των τελευταίων ετών, καθώς οι ουκρανικές επιθέσεις με drones έχουν πλήξει τουλάχιστον 16 από τα 38 διϋλιστήριά της, προκαλώντας τεράστιες ελλείψεις σε βενζίνη και ντίζελ. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε τις επιθέσεις «τις πιο αποτελεσματικές κυρώσεις», υπογραμμίζοντας την πρόθεση της Ουκρανίας να εντείνει την παραγωγή drones.

Αντιμέτωπη με τις ελλείψεις, η Μόσχα επέβαλε καθολική απαγόρευση εξαγωγών βενζίνης και μερική απαγόρευση στο ντίζελ μέχρι το τέλος του έτους, με στόχο την προστασία της εγχώριας αγοράς. Ωστόσο, η ζήτηση ξεπερνά την προσφορά, με τις τιμές να έχουν αυξηθεί κατά 40% από τον Ιανουάριο.

Διεθνώς, η απαγόρευση εξαγωγών έχει προκαλέσει άνοδο στις τιμές του πετρελαίου και ανατροπή στις εμπορικές ροές. Οι εξαγωγές ρωσικού ντίζελ έχουν καταρρεύσει, αναγκάζοντας χώρες όπως η Τουρκία να στραφούν σε προμηθευτές από την Ινδία και τη Σαουδική Αραβία. Η κρίση έχει μεγάλες πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις: η Ρωσία χάνει έσοδα ζωτικής σημασίας για την οικονομία και τον στρατό της, ενώ η Ουκρανία πιέζει για ακόμη αυστηρότερες κυρώσεις στον ενεργειακό τομέα. Παράλληλα, οι παραβιάσεις ρωσικών drones στον εναέριο χώρο του ΝΑΤΟ αυξάνουν τον κίνδυνο γεωπολιτικής κλιμάκωσης.