Η παγκόσμια οικονομία σε νέα τροχιά: Ο σχηματισμός δύο πόλων και οι προκλήσεις της νέας εποχής

Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται μπροστά σε μια ιστορική καμπή. Οι εξελίξεις που δρομολογήθηκαν μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι επιβαλλόμενες κυρώσεις και οι αλληλεπιδράσεις τους με τις αντικυρώσεις, αναδιαμόρφωσαν τον οικονομικό χάρτη. Οι συμμαχίες ανασχηματίζονται και τα παραδοσιακά κέντρα ισχύος αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις. Η παρουσία συγκεκριμένων ηγετών στην πρόσφατη στρατιωτική παρέλαση στην Κίνα το καταδεικνύει έντονα.

Έτσι, σιγά-σιγά σχηματίζονται δύο μεγάλοι πόλοι: από τη μια οι ΗΠΑ με την Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο, και από την άλλη ένα μπλοκ υπό την ηγεσία της Ρωσίας και της Κίνας, με συμμάχους χώρες όπως η Ινδία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και άλλες που αναζητούν ενισχυμένο ρόλο στη διεθνή σκηνή.

Η Δύση, απαντώντας στην επέμβαση της Μόσχας, επέβαλε σκληρές κυρώσεις, οι οποίες απέκοψαν τη Ρωσία από μεγάλο μέρος του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αντίθετα με τις προσδοκίες, η Ρωσία δεν κατέρρευσε αλλά στράφηκε σε εναλλακτικές συνεργασίες με χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Η στροφή αυτή δεν είναι προσωρινή, αλλά αποτελεί στρατηγική επιλογή που ενισχύει την τάση απομάκρυνσης από τη μονοκρατορία του δολαρίου.

Η Κίνα και η Ινδία, που εδώ και χρόνια προσπαθούν να ενδυναμώσουν την ανεξαρτησία τους από τα Δυτικά χρηματοοικονομικά κέντρα, βρήκαν ευκαιρία να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους. Στο πλαίσιο των BRICS, επιδιώκεται σταδιακά η χρήση εθνικών νομισμάτων στις εμπορικές συναλλαγές, αλλά και η πιθανότητα δημιουργίας ενός κοινού νομίσματος στο μέλλον.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι, παρά τις δυσκολίες, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ρωσία διατηρούν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αντιθέτως, η Ευρώπη δοκιμάζεται έντονα. Η απώλεια φθηνών ενεργειακών πόρων, και κυρίως του ρωσικού φυσικού αερίου, αύξησε δραματικά το κόστος παραγωγής. Οι μεγάλες βιομηχανικές οικονομίες, με πρώτη τη Γερμανία, δυσκολεύονται να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, ενώ η μείωση των εξαγωγών προς Ρωσία και Κίνα προσθέτει νέα εμπόδια. Η γαλλική οικονομία επίσης δοκιμάζεται και δημιουργεί τριγμούς στην ευρωπαϊκή οικονομία.

Η εκλογή Τραμπ

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία σηματοδότησε στροφή στην αμερικανική πολιτική. Το οικονομικό του όραμα στηρίζεται στην ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, μέσω μειώσεων φόρων και επιβολής δασμών στις εισαγωγές. Ο νέος Πρόεδρος δίνει έμφαση στην ελάφρυνση ρυθμίσεων για ενέργεια, κρυπτονομίσματα και τεχνολογία, με στόχο την τόνωση της επιχειρηματικότητας. Παράλληλα, εφαρμόζει αυστηρότερη μεταναστευτική πολιτική και μείωση κρατικών δαπανών, ώστε να περιοριστούν τα ελλείμματα.

Στρατηγικά, ο Τραμπ επιδιώκει στενότερες σχέσεις με χώρες-παραγωγούς πετρελαίου, όπως η Σαουδική Αραβία, και εμφανίζεται σκεπτικός απέναντι στην «πράσινη μετάβαση», γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις με ορισμένα επιχειρηματικά συμφέροντα.

Η επέκταση των BRICS με την είσοδο του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΑΕ και της Αιγύπτου δίνει νέα ώθηση στον Οργανισμό. Ο συνασπισμός επιχειρεί να οικοδομήσει μια πολυπολική οικονομική τάξη, που να περιορίζει την εξάρτηση από το δολάριο.

Oι προσπάθειες αποδολαριοποίησης και η χρήση εθνικών νομισμάτων στις συναλλαγές αποτελούν βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Παρά τις δυσκολίες, όπως η έλλειψη κοινού νομισματικού συστήματος, η δυναμική των BRICS αυξάνεται, με την προσπάθεια για ενίσχυση και επέκταση της σφαίρας επιρροής τους να ενισχύεται.

Η Κίνα

Η Κίνα φιλοδοξεί να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ. Μέσα από μαζικές επενδύσεις σε υποδομές στην Αφρική και την Ασία, αλλά και μέσω στρατηγικών εξαγορών στην Ευρώπη, οικοδομεί δίκτυα επιρροής.

Παρά τις επιβραδύνσεις, παραμένει τεράστια οικονομία, με υψηλή καταναλωτική δύναμη. Ο ρόλος της ως αγοραστή ρωσικής ενέργειας σε μειωμένες τιμές, αλλά και ως μεσολαβητή στη Μέση Ανατολή, την καθιστά κεντρικό παίκτη στη νέα παγκόσμια τάξη.

Ο «Δρόμος του Μεταξιού» που εφάρμοσε η Κίνα με σημαντικές επενδύσεις τής έδωσε τη δυνατότητα ελέγχου, άμεσου ή έμμεσου, σημαντικών υποδομών άλλων χωρών (κυρίως σε αφρικανικές χώρες), όπως λιμανιών, αεροδρομίων και σιδηροδρομικών σταθμών. Μπορούμε εύκολα να φέρουμε στη μνήμη μας ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι οποίες, ενεργώντας προληπτικά, απαγόρευσαν ή απέτρεψαν εξαγορές υποδομών από κινεζικές κοινοπραξίες.

Η Μόσχα επενδύει σε νέες σιδηροδρομικές γραμμές προς Ινδία και Άπω Ανατολή, επιδιώκοντας να ενισχύσει το εμπόριο. Παράλληλα, συνεργασίες με χώρες όπως η Βόρεια Κορέα δείχνουν ότι η Ρωσία αναζητά στήριξη ακόμη και από παραδοσιακά απομονωμένα κράτη.

Η γεωγραφική εγγύτητα με την Ουκρανία και η ενεργειακή εξάρτηση από ακριβότερες πηγές έχουν αφήσει την Ευρώπη ευάλωτη. Το ευρώ δεν κατάφερε να γίνει διεθνές νόμισμα-αναφορά, ενώ η αποβιομηχάνιση και τα δομικά προβλήματα περιορίζουν τις προοπτικές της.

Επιπλέον, προβλήματα στις παγκόσμιες μεταφορές, όπως στη Διώρυγα του Σουέζ και στον Παναμά, αυξάνουν τα κόστη, επηρεάζοντας δυσανάλογα τις ευρωπαϊκές οικονομίες.

Οι πρόσφατες συναντήσεις Τραμπ, Πούτιν και Ζελένσκι, καθώς και η τριμερής παρουσία Κίνας-Ρωσίας-Βόρειας Κορέας στο Πεκίνο, δείχνουν το νέο μοτίβο συμμαχιών. Η Δύση απομονώνεται από σημαντικά τμήματα της Ασίας, ενώ η σινορωσική συνεργασία ενισχύεται.

Ο Τραμπ επιχειρεί να εμφανιστεί ως μεσολαβητής, αλλά οι αποκλίνουσες θέσεις Μόσχας και Κιέβου δυσκολεύουν κάθε προσπάθεια εκεχειρίας. Παράλληλα, η σύσφιγξη των σχέσεων Ρωσίας - Βόρειας Κορέας καταδεικνύει ότι οι δύο πόλοι διαμορφώνονται με σαφήνεια.

Η Ευρώπη βρίσκεται σε δύσκολη θέση, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα σε εσωτερικές αδυναμίες και εξωτερικές πιέσεις. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να ενισχύσουν τη θέση τους μέσα από προστατευτισμό και στρατηγικές συμμαχίες. Οι BRICS, με αιχμή την Κίνα, φιλοδοξούν να αμφισβητήσουν το δολάριο και ν’ αναδείξουν μια πολυπολική πραγματικότητα.

Είναι ξεκάθαρο ότι ο παγκόσμιος οικονομικός χάρτης δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος και εξωγενείς οικονομίες θα έπρεπε να έχουν τους μηχανισμούς μελέτης τέτοιων αλλαγών, ειδικά όταν γίνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα με τόσο έντονο τρόπο.

Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι αν αυτή η νέα τάξη θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ισορροπία ή σε πιο έντονες συγκρούσεις. Το βέβαιο είναι ότι η παγκόσμια οικονομική τράπουλα έχει ξαναμοιραστεί και οι κινήσεις των επόμενων ετών θα καθορίσουν τις ισορροπίες για τις δεκαετίες που έρχονται.