«Σβήνουν» ευθύνες με δυο αποτσίγαρα: Μια χώρα ανοχύρωτη απέναντι στις πυρκαγιές λόγω αποδιοργάνωσης

Η φονική πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό δεν αφήνει πίσω της μόνο καμένες εκτάσεις γης, κατεστραμμένα σπίτια και δυο άδικους θανάτους. Αφήνει επίσης την αίσθηση ότι οι αρμόδιοι θεσμοί αυτής της χώρας επιχειρούν να σβήσουν τις ευθύνες τους τόσο εύκολα, εστιάζοντας την προσοχή στα δύο αποτσίγαρα που εντοπίστηκαν στην άκρη του δρόμου.

Η πρόσφατη έκθεση των Αμερικανών εμπειρογνωμόνων, η οποία καταλήγει ότι η φωτιά ξεκίνησε από απόρριψη αποτσίγαρου, μοιάζει να λειτούργησε ως «θείο δώρο» για τους κρατικούς μηχανισμούς. Ξαφνικά, η δημόσια συζήτηση περιορίστηκε στο τσιγάρο που «άναψε» την καταστροφή, αφήνοντας στο περιθώριο τα χρόνια κενά σε πρόληψη, συντονισμό και επιχειρησιακή ετοιμότητα.

Η απουσία συντονισμού

Το κυρίαρχο ζήτημα που αναδείχθηκε κατά την προσπάθεια εξακρίβωσης τού τι πήγε λάθος, ήταν για άλλη μια φορά η απουσία συντονισμού. Ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς, αντιστράτηγος Γεώργιος Τσιτσικώστας, παραδέχθηκε ότι το πρόβλημα δεν λύθηκε ποτέ. Η δυσκολία συνεργασίας μεταξύ Υπηρεσιών είναι μόνιμη και υπάρχει μια «κουλτούρα», όπου ο καθένας θέλει να κάνει το δικό του. Βεβαίως, δεν ήταν η πρώτη φορά που ειπώθηκε αυτό. Ήταν όμως η πιο ξεκάθαρη ομολογία ότι το κράτος γνωρίζει το πρόβλημα εδώ και χρόνια, αλλά αρκείται στο να το καταγράφει αντί να το επιλύει.

Ο ίδιος ο Αρχηγός της ΕΦ αναφέρθηκε σε σχέδια που υποτίθεται δοκιμάστηκαν, σε νέες μονάδες πτητικών μέσων που «εξασκήθηκαν» και στην επιτυχία της συνεργασίας με ξένες χώρες που ήρθαν να βοηθήσουν. Όμως, την ώρα της καταστροφής, τα πτητικά μέσα δεν μπορούσαν να επιχειρήσουν λόγω ορατότητας, τα πληρώματα άλλαζαν βάρδιες και χάθηκε ο πολύτιμος χρόνος της πρώτης αντίδρασης. Κι όλα αυτά, σε μια φωτιά που τελικά χαρακτηρίστηκε «απρόβλεπτη».

Ο αντιστράτηγος έσπευσε να τονίσει ότι η Κύπρος δεν μπορεί να διαθέτει μεγάλο στόλο αεροσκαφών όπως κάποιες άλλες χώρες. Κανείς δεν ζήτησε κάτι τέτοιο. Αυτό που ζητείται είναι να μη «σώζεται» η χώρα κάθε φορά, χάρη στη βοήθεια τρίτων χωρών. Να υπάρχει πρόληψη, έγκαιρη κινητοποίηση και ένας μηχανισμός που λειτουργεί πριν από την καταστροφή.

Ο ίδιος παραδέχτηκε ότι, για ν’ αγοραστεί ένα νέο αεροσκάφος, χρειάζονται πέντε με έξι χρόνια από τη στιγμή της παραγγελίας. Παρά ταύτα, συνέχισε να παρουσιάζει ως «επιτυχία» την ύπαρξη των μικρών αεροσκαφών που διαθέτουμε, ενώ όλοι γνωρίζουν ότι είναι ανεπαρκή για πυρκαγιές τέτοιου μεγέθους. Στην πραγματικότητα, η «οικονομία» σε επενδύσεις πρόληψης κοστίζει τελικά ζωές και εκατομμύρια σε αποκατάσταση.

Δεν είναι ότι δεν γνωρίζαμε τα προβλήματα, αφού από το 2021 η Ελεγκτική Υπηρεσία είχε ήδη καταγράψει δεκάδες συστάσεις προς το Τμήμα Δασών για την πρόληψη πυρκαγιών. Οι περισσότερες παραμένουν στα συρτάρια. Αν είχαν υλοποιηθεί, σήμερα ίσως μιλούσαμε για μια πυρκαγιά που περιορίστηκε γρήγορα κι όχι για μια εθνική τραγωδία.

Αν κάτι προκάλεσε οργή στην κοινή γνώμη, ήταν η τοποθέτηση του Αρχηγού της Αστυνομίας, Θεμιστοκλή Αρναούτη, ο οποίος ανέφερε πως τα δύο θύματα είχαν προειδοποιηθεί να μην κινηθούν σε επικίνδυνο δρόμο και αγνόησαν την προειδοποίηση. Μια δήλωση που μεταφέρει την ευθύνη στους ίδιους τους νεκρούς, αγνοώντας το ότι ο δρόμος θα έπρεπε να ήταν ήδη κλειστός για τα οχήματα.

Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως η αναφορά αυτή δεν συμπεριλαμβανόταν στην επίσημη έκθεση της Αστυνομίας προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 31 Ιουλίου.

Όσον αφορά τη διερεύνηση, ανέφερε ότι μέχρι στιγμής εξετάστηκαν 13 πληροφορίες, χωρίς ωστόσο να προκύψουν μαρτυρίες που να στρέφονται εναντίον συγκεκριμένου προσώπου.

Παραλήφθηκαν, επίσης, τα δύο αποτσίγαρα που εντοπίστηκαν από τους Αμερικανούς εμπειρογνώμονες. Σύμφωνα με τις καταθέσεις, δεν στοιχειοθετείται κατηγορία εμπρησμού, ενώ υπογράμμισε την ανάγκη σε μελλοντικές παρόμοιες κρίσεις να αποφεύγεται η παρουσία αναρμόδιων ατόμων στο Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων.

Το αδύναμο σημείο

Ο πρώην Διευθυντής της Πυροσβεστικής, Μάρκος Τράγκολας, υπενθύμισε ότι η πρόληψη παραμένει το πιο αδύναμο σημείο, καθώς μόλις το 30% του προϋπολογισμού αφιερώνεται σε αυτήν, ενώ η υπόλοιπη δύναμη πάει στην καταστολή και την αποκατάσταση. Η Κύπρος παραμένει χωρίς ολοκληρωμένη πολιτική προστασία και, κάθε φορά που ξεσπά μια πυρκαγιά, ανακαλύπτουμε εκ νέου τα ίδια κενά.

Σημείωσε ότι, όπως και στη φωτιά του Αρακαπά, έτσι και στη Λεμεσό, χάθηκε η πρώτη ρίψη των εναέριων μέσων γιατί ήταν απασχολημένα αλλού. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά κανείς δεν την διδάσκεται.

Επεσήμανε ότι μελέτησε προσεκτικά την έκθεση των Αμερικανών. Διευκρίνισε πως δεν αποκλείει το ενδεχόμενο μια πυρκαγιά να ξεκινήσει από αποτσίγαρο σε συνθήκες 39 βαθμών Κελσίου, 19% υγρασίας και ξηρής λεπτής βλάστησης, διατηρεί ωστόσο τις επιφυλάξεις του. Αιτιολόγησε τη στάση του σημειώνοντας ότι λίγες ημέρες πριν από την εκδήλωση της καταστροφικής πυρκαγιάς, πολύ κοντά στο σημείο έναρξής της, είχε εκδηλωθεί άλλη φωτιά στις 9 το βράδυ, η οποία κατασβέστηκε από την Πυροσβεστική, γεγονός που καταγράφεται και στην έκθεση.

Την ίδια ώρα, ο Αρχιπύραρχος της Πυροσβεστικής, Νίκος Λογγίνος, αμφισβητεί το πόρισμα των Αμερικανών και επιμένει ότι η φωτιά ενδέχεται να προκλήθηκε από εμπρησμό. Σύμφωνα με τον ίδιο, έχει στην κατοχή του φωτογραφίες με αποτσίγαρα, στο κινητό του την επομένη της πυρκαγιάς, οι οποίες αποτελούν αποδεικτικό στοιχείο. Τόνισε μάλιστα ότι, βάσει νομοθεσίας, όποιος προκαλεί πυρκαγιά από ρίψη τσιγάρου διαπράττει αδίκημα.

Από την πλευρά τους, οι αγροτικές οργανώσεις επισημαίνουν κατ’ επανάληψιν την απουσία ολοκληρωμένου σχεδιασμού για αναγέννηση της υπαίθρου. Οι κοινοτάρχες, από την άλλη, καταγγέλλουν ότι ακόμη δεν έχουν γραπτές απαντήσεις για πυροσβεστικά οχήματα, ότι η Πυροσβεστική δεν γνωρίζει καν τους δρόμους των χωριών, ότι δεν υπάρχει πλάνο για τα στενά σοκάκια, ούτε για τον κίνδυνο κατολισθήσεων μετά τις βροχές.

«Ψίχουλα» για πυροπροστασία

Βάσει στοιχείων της Eurostat, αναδεικνύονται ορισμένες πτυχές που μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την πραγματική κατάσταση, αλλά και τις επιλογές μας στον τομέα της πυροπροστασίας. Το 2023, η Κύπρος βρέθηκε στη 14η θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ ως προς τις δημόσιες δαπάνες για τον συγκεκριμένο τομέα. Με ποσοστό 0,4% επί του συνόλου των κρατικών δαπανών, η χώρα μας υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου (0,5%). Η εικόνα αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος αν την συγκρίνουμε με γειτονικές χώρες με παρόμοιες κλιματικές συνθήκες. Η Ελλάδα κατευθύνει το 0,7% των δαπανών της στην πυροπροστασία, ενώ η Ρουμανία φτάνει το 0,9%.

Αν και το ποσοστό της Κύπρου ανέβηκε ελαφρώς σε σχέση με το 0,3% του 2022, τα στοιχεία φανερώνουν ότι η σχετική προτεραιότητα που δίνεται παραμένει χαμηλή. Παράλληλα, η χώρα καταγράφει θετική επίδοση στον αριθμό των πυροσβεστών, κατέχοντας την 6η θέση στην ΕΕ με 1.300 επαγγελματίες. Ωστόσο, ακόμα και αυτή η ενθαρρυντική διάσταση δεν αρκεί, καθώς χωρίς μια ολοκληρωμένη στρατηγική πρόληψης και καταστολής, οι πραγματικές ανάγκες παραμένουν ακάλυπτες.

Το παιχνίδι της ευθύνης

Η τραγωδία στη Λεμεσό είναι η πιο πρόσφατη υπενθύμιση ότι η Κύπρος παραμένει ανοχύρωτη απέναντι στις πυρκαγιές. Ότι ακόμη και μετά τον Αρακαπά, ακόμη και μετά τις εκθέσεις, ακόμη και μετά τις διεθνείς προειδοποιήσεις για την κλιματική κρίση, το κράτος δεν έμαθε από τα λάθη του παρελθόντος.

Ακόμη και σήμερα, αντί ν’ ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση για το πώς θα θωρακιστεί η χώρα, για το πώς θα επενδύσει στην πρόληψη, για το πώς θ’ αποκτήσει πραγματική πολιτική προστασία, οι αρμόδιοι περιορίζονται στο να παρουσιάζουν τις δράσεις τους κατόπιν εορτής.

Όλοι λίγο πολύ αναγνωρίζουν ότι κάτι δεν πήγε καλά, όμως η ανάληψη ευθυνών είναι μια άλλη ιστορία. Ο Αρχηγός της ΕΦ μίλησε για «ατυχία» στην αλλαγή πληρωμάτων, ο Αρχηγός της Αστυνομίας υπέδειξε τα θύματα, η Ελεγκτική Υπηρεσία θυμήθηκε εκθέσεις που έμειναν στο ράφι, οι κοινοτάρχες μετέφεραν αιτήματα που αγνοήθηκαν και το πολιτικό σύστημα συνεχίζει να στήνει επιτροπές και συνεδρίες που υπόσχονται «βελτίωση του συντονισμού».

Όμως, τ’ αποτσίγαρα δεν μπορούν ν’ αποτελούν το βολικό άλλοθι για τις φωτιές που καταλήγουν σε τραγωδίες. Γίνονται τραγωδίες επειδή ένα αποτσίγαρο πέφτει σε ξερά χόρτα που κανείς δεν καθάρισε, σε πλαγιές χωρίς αντιπυρικές ζώνες και σε δάση χωρίς φύλαξη, χωρίς άμεση πρόσβαση πυροσβεστικών δυνάμεων. Γίνονται τραγωδίες όταν η πρώτη ρίψη των αεροπλάνων καθυστερεί, όταν οι Υπηρεσίες δεν συνεργάζονται, όταν οι εκθέσεις μένουν στα συρτάρια και όταν η πρόληψη είναι ο «φτωχός συγγενής» του κρατικού προϋπολογισμού. Οι πολίτες που έχασαν τα σπίτια τους, οι οικογένειες που έχασαν ανθρώπους και οι πληγείσες κοινότητες αξίζουν περισσότερα.