Τα ευκόλως νοούμενα

Στην πραγματικότητα γίναμε τόσο εύκολα η κουλτούρα της ευκολίας. Στην πραγματικότητα. Γιατί στη φαντασία μας, όπως και στο διαδίκτυο, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Ίσως να αρχίσαμε, πάντα κατόπιν εορτής, να συλλογιζόμαστε τι σήμαιναν στην ουσία εκείνα τα «εύκολα δάνεια» με τις «ευκολίες αποπληρωμής» ή το «εύκολο χρήμα» που μας επέτρεψε να κυνηγήσουμε τα όνειρα των πολυτελών σπιτιών, των σπορ αυτοκινήτων και των εξωτικών ταξιδιών.

Όμως δεν είναι μόνο αυτά. Είναι και τα εύκολα μαθήματα στα πανεπιστήμια με τους εύκολους βαθμούς, οι εύκολοι καθηγητές, τα εύκολα βιβλία (τα ευ-ανάγνωστα και τα ευ-πώλητα). Είναι η εξουσία της περίληψης του κειμένου απέναντι στο ίδιο το κείμενο ή οι σημειώσεις που συνοψίζουν «μόνο αυτά που πρέπει να ξέρουμε». Είναι το «μη μου βάζεις δύσκολα», το «μη γίνεσαι δύσκολος» ή το «παιδί δυσκολεύεται και είναι κρίμα». Γιατί απεχθανόμαστε τη δυσκολία. Κάπως έτσι, με την ίδια ευκολία, γίναμε όλοι ξαφνικά επαγγελματίες φωτογράφοι, ποιητές, φιλόσοφοι, ελληνομαθείς, διανοούμενοι.
Αν κρίνει κανείς από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι ζωές μας πρέπει να είναι υπέροχες. Από την κάμερα του τηλεφώνου μας φιλτράρουμε (κυριολεκτικά) τις στιγμές της ζωής μας στα μέτρα που τις θέλουμε. H Αλίκη κάθε μέρα πίνει καφέ με φίλους καρδιακούς (φωτογραφία: δύο φλιτζάνια καπουτσίνο σε θολό φόντο), παίζει με το αγαπημένο της σκυλάκι (φωτογραφία: σκύλος που τρέχει σε έρημο δρόμο με φόντο κάποιο ηλιοβασίλεμα), διαβάζει πολύ για τις εξετάσεις (φωτογραφία: βιβλίο με όλες τις προτάσεις υπογραμμισμένες και κόκκινο στυλό τοποθετημένο πλαγίως πάνω στη σελίδα), αγαπά τον φίλο της (φωτογραφία: η Αλίκη και ο φίλος της, πάντα σε θολό φόντο).

Η Αλίκη στη θάλασσα, η Αλίκη στο ποδήλατο, η Αλίκη στην ταβέρνα, η Αλίκη στο μάθημα, η Αλίκη βγήκε για ψώνια και εντόπισε αυτά τα υπέροχα παπούτσια (φωτογραφία: τα παπούτσια). Με το κατάλληλο φωτογραφικό φίλτρο, η ζωή της Αλίκης μετατοπίζεται στη χώρα των θαυμάτων, όπου όλα μοιάζουν μαγικά κι αξιοζήλευτα. Τα σχόλια που εισπράττουν οι φωτογραφίες της Αλίκης είναι διθυραμβικά. Για να αρέσουν όλες αυτές οι φωτογραφίες στους φίλους της Αλίκης, πάει να πει πως η ζωή της είναι πράγματι υπέροχη.
Κι ύστερα είναι οι ατάκες: Τα δεκάδες αποφθέγματα που θέλουν να μας διδάξουν το «πραγματικό» νόημα της ζωής. «Κανένα μεγάλο μυαλό δεν υπήρξε ποτέ χωρίς μια δόση τρέλας», τάδε έφη Αριστοτέλης (εδώ μου φαίνεται μπερδέψαμε λίγο τον Αριστοτέλη με τον Ζορμπά του Καζαντζάκη). Δεν έχει σημασία πού το είπε, πότε και γιατί. Οι παραπομπές πιάνουν χώρο και απαιτούν χρόνο για να τις εντοπίσεις. Δεν έχει επίσης σημασία το πώς ακριβώς το είπε και το πού εντάσσεται η σχετική πρόταση στο ευρύτερο πλαίσιο της Αριστοτελικής φιλοσοφίας. Και, στο κάτω-κάτω, δεν έχει σημασία ποιος είναι αυτός ο κύριος Αριστοτέλης. Βρε δεν πάει να είναι ο Ωνάσης. Σημασία έχει το ότι όλοι χρειαζόμαστε λίγη τρέλα, βρε αδερφέ! Τι το σκαλίζεις; Κάτω ακριβώς από τον Αριστοτέλη φιγουράρει ο Κάπτεν Τζακ Σπάροου: «Το πρόβλημα δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι η στάση σου απέναντι στο πρόβλημα».

Και ακριβώς πιο κάτω ο πάντοτε επίκαιρος αμπελοφιλόσοφος της εποχής μας, ο Paolo Coelho, με εκείνο το βαθυστόχαστο «όταν θέλεις κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το κατορθώσεις». Τόσο απλά και τόσο εύκολα. Το να διαβάσεις ολόκληρο το Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη είναι ομολογουμένως δύσκολο. Δύσκολο επίσης είναι να διαβάσεις τον Καντ, τον Χέγκελ, τον Σεφέρη, τον Παλαμά, τον Παπαδιαμάντη, τον Τζέιμς Τζόις ή τη Βιρτζίνια Γουλφ. Με τα αποφθέγματα κόβει κανείς δρόμο. Ρήσεις ανακατεμένες μαζί στο ίδιο τσουβάλι. Βουτάς το χέρι, αρπάζεις μία και τη μετατρέπεις στο μότο της ημέρας. Με ένα κλικ τη χαρίζεις απλόχερα στους φίλους σου για να μάθουν κι αυτοί πώς να ζουν με νόημα τη ζωή τους. Υποψιάζομαι πως το πρόβλημα της εποχής μας δεν είναι η αμάθεια αλλά η ημιμάθεια. Και ότι οι περιλήψεις μυθιστορημάτων στη βικιπαίδεια είναι διασημότερες πλέον από τα ίδια τα μυθιστορήματα.
Το θέμα δεν είναι η δαιμονοποίηση του διαδικτύου ή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά η ολοκληρωτική παράδοση της γνώσης στους μηχανισμούς της εύκολης και αποσπασματικής αναπαραγωγής. Είναι η αντίληψη της ζωής ως μια σειρά από χαρούμενες εικόνες και ως μια σελίδα γεμάτη αποφθέγματα που συνοψίζουν τον ανθρώπινο βίο. Είναι η απώθηση της δυσκολίας και η εξορία της από τη ζωή μας. Είναι η αναγωγή της μετριότητας σε πεμπτουσία: οτιδήποτε μας δίδεται «ετοιμοπαράδοτο» (σαν τα σπίτια που χρεωθήκαμε ή τα περιβόητα TED talks) είναι προτιμότερο από αυτό που πρέπει να ανακαλύψουμε με κόπο και σκέψη. Έτσι, εύκολα και απλά, ονειρευόμαστε την ημέρα όπου καθισμένοι μπροστά σε μια οθόνη, η οποία θα επαναλαμβάνει συνεχώς την ίδια τηλεοπτική σειρά με μικρές παρεκκλίσεις, θα ικανοποιούμε όλες μας τις ανάγκες με την παντοδυναμία της σκέψης μας. Μπροστά σε ηλεκτρονικά ηλιοβασιλέματα και φανταστικούς φίλους, θα ζούμε χαρούμενοι τις μονταρισμένες στιγμές κάποιας άλλης ζωής, διαβάζοντας μέσα-μέσα μερικές σελίδες από το μόνο σημαντικό βιβλίο που θα έχει απομείνει στον κόσμο προς τέρψη των μαζών: Το εγχειρίδιο της εύκολης ζωής.
ΜΑΡΙΝΟΣ ΠΟΥΡΓΟΥΡΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κύπρου