Ο Εμπειρίκος απαντά στους πολιτοφύλακες

Πρώτα ένα ευχαριστώ στον καλό συνάδελφο Μιχάλη Παπαδόπουλο και στο μικρό «ηδύφωνο» αφιέρωμά του της Κυριακής στον ποιητή, συγγραφέα και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο, για τα 40 χρόνια από τον θάνατό του (3 Αυγούστου 1975, στην Αθήνα). Το αφιέρωμα έχει τον τίτλο «Ο Μέγας Ανατολικός της ποίησης» και παραπέμπει βέβαια στο πιο... ανθεκτικό και εμβληματικό έργο του Εμπειρίκου, τον «Μεγάλο Ανατολικό» - ίσως το πιο τεράστιο σε έκταση (8 τόμων!), ερωτικό βιβλίο στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, που περιγράφει το δεκαήμερο, παρθενικό ταξίδι του υπερωκεανίου «Μεγάλου Ανατολικού» από την Αγγλία στις ΗΠΑ και τις σεξουαλικές συνευρέσεις των επιβατών του.
Ο φιλολογικός επιμελητής του, Γιώργης Γιατρομανωλάκης, έγραψε ότι «επιβάτες και πλήρωμα, διαπλέουν τον Ατλαντικό μέσα στην ηδονική Κιβωτό, απολαμβάνοντας όλες τις μορφές του έρωτα, άνευ ορίων και άνευ όρων. Ζουν, κατά τον δεκαήμερο πλου, την απόλυτη ελευθερία και ηδονή, για να καταλήξουν σε μια ανώτατη μορφή αθωότητας και ευτυχίας».
Αντιδρώντας στις κριτικές περί «πορνογραφήματος χωρίς λογοτεχνική αξία», ο Νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης επεσήμανε ότι η απώτερη αξία του «Μεγάλου Ανατολικού», βρίσκεται «στην παναγαθοσύνη του ποιητή, που διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις πράξεις των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου, πρωταγωνιστών ή κομπάρσων και ανα-εκπέμπεται αδιάκοπα στον αναγνώστη, σαν ένα είδος ευλογίας. Ο Μέγας Ανατολικός ναυπηγήθηκε με τα υλικά του ψυχαναλυτή, στις δεξαμενές ενός οραματιστή και προφήτη».
Η εκτίμηση του Οδυσσέα Ελύτη έχει ιδιαίτερη σημασία, αν αναλογιστεί κανείς ότι η υπόθεση του βιβλίου διαδραματίζεται το 1867, στη βικτοριανή περίοδο του συντηρητισμού, της υποκρισίας και της ερωτικής καταπίεσης. Όμως, έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία το γεγονός ότι ο Ανδρέας Εμπειρίκος άρχισε να το γράφει το 1945, μέχρι το 1951 (και να το διαμορφώνει μέχρι το 1970!), μια εποχή όπου οι άνθρωποι στην Ευρώπη και στην Ελλάδα καταδυναστεύονταν, όχι μόνο από την ερωτική καταπίεση, αλλά και από απάνθρωπες σφαγές και ιδεολογικά μίση - με την ήττα του τέρατος του Φασισμού και την εδραίωση ενός άλλου τέρατος, του σοβιετικού Σταλινισμού.
Η συγγραφή του βιβλίου, όπως αποκάλυψε ο γιος του ποιητή Λεωνίδας Εμπειρίκος, συνδέεται άμεσα με τη σύλληψή του πατέρα του, τον Δεκέμβρη 1944 (στα «Δεκεμβριανά»), από τη διαβόητη ΟΠΛΑ (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών), μια ένοπλη πολιτοφυλακή φονιάδων του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, που έδρασε κυρίως στη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου στις ελληνικές πόλεις, με κυριότερο καθήκον να εξοντώνει κάθε «αντιφρονούντα» και «ταξικό εχθρό», και με θύματά της, όχι μόνο θεωρούμενους συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών και δεξιούς, αλλά και αριστερούς διαφωνούντες με το ΚΚΕ και την εγκληματική του δράση.
Αριστερός - παρά την αστική καταγωγή του - ήταν και ο Ανδρέας Εμπειρίκος, όμως για το ΚΚΕ ήταν «αντιδραστικός» κι έτσι, κατά την αποχώρηση των ένοπλων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από την Αθήνα, προς τα βουνά, απήχθη μαζί με χιλιάδες άλλους, κρατήθηκε όμηρος, υποχρεώθηκε να περπατήσει εκατοντάδες χιλιόμετρα και κατάφερε να δραπετεύσει και να επιστρέψει στην Αθήνα πριν τον εκτελέσουν οι απαγωγείς του.
Ο «Μέγας Ανατολικός», αυτός ο παράδεισος του έρωτα και της ελευθερίας, είναι η απάντηση του ποιητή στον δογματισμό και τη βία κάθε καθεστωτικής δομής που φυλακίζει και συντρίβει το ανθρώπινο πνεύμα.