Το κυπριακό μοτίβο στην πορεία για τη Σιών

Την ξεχασμένη και άγνωστη παρουσία των Εβραίων στην Κύπρο, την περίοδο 1878-1949, έφερε στο προσκήνιο η δημόσια διάλεξη που έδωσε χθες (9 Μαρτίου 2016) στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, η υποψήφια διδάκτωρ Ευαγγελία Ματθοπούλου, στο πλαίσιο υποστήριξης της διδακτορικής της διατριβής. Η διατριβή, που έχει επίκεντρο τους ιδεολογικούς και κοινωνικο-πολιτικούς μετασχηματισμούς, την επιχειρηματικότητα και καινοτομία σε αποικιακό πλαίσιο, στην Κύπρο εκείνης της εποχής, απέσπασε θετικά σχόλια από τους εξεταστές καθηγητές και μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε ξανά την παλιά σχέση των Κυπρίων με τους Ισραηλινούς γείτονές μας.
Όπως επεσήμανε η Ευαγγελία Ματθοπούλου, «η Κύπρος αποτέλεσε μια εναλλακτική γεωγραφική επιλογή για εξυπηρέτηση των σιωνιστικών σκοπών, ήδη από τις αρχές του 1930, αλλά και πεδίο οικονομικών δραστηριοτήτων των Εβραίων μεταναστών στην ανατολική Μεσόγειο. Η εγγύτητα με την Παλαιστίνη και η κατοχή της Κύπρου από τη Μεγάλη Βρετανία, μια μεγάλη δύναμη, διακείμενη μάλλον φιλικά προς τους εβραϊκούς πόθους, υπήρξαν παράγοντες για τους οποίους η Κύπρος βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του πολιτικού και πρακτικού σιωνισμού. Είναι γνωστό στη βιβλιογραφία, ότι η αξιοποίηση της Κύπρου ως ενδιάμεσου σταθμού στην πορεία για την εγκατάσταση στη Σιών, αποτέλεσε διαχρονικά ένα μοτίβο που επαναλαμβανόταν κάθε φορά που οι συνθήκες στην Παλαιστίνη δεν επέτρεπαν την αδιάλειπτη μεταναστευτική ροή», είπε μεταξύ άλλων η Ευαγγελία Ματθοπούλου.
Να σημειώσω ότι για πρώτη φορά άκουσα για τις μικρές εβραϊκές κοινότητες στην Κύπρο, όπως στην περιοχή Μαργό, (ή Μαρκό), στη διάρκεια της διάλεξης για τον αντισημιτισμό, που ο Ισραηλινός διπλωμάτης Gideon Behar έδωσε στο Λύκειο Λατσιών, τον Απρίλη 2013. Η διατριβή της Ευαγγελίας Ματθοπούλου προχωρεί πολύ πέρα από την αποικιστική πτυχή του θέματος, όμως στο σημείωμά μου αυτό παραμένω στην πρωτοβουλία σιωνιστικών οργανώσεων, που άρχισαν τότε, τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, κινήσεις για δημιουργία μιας εβραϊκής αποικίας στην Κύπρο. Αυτό έγινε με την οικονομική βοήθεια του Γαλλο-Εβραίου φιλάνθρωπου Maurice de Hirch και του Συνδέσμου Εβραϊκού Αποικισμού.
Άρχισε με δεκαπέντε εβραϊκές οικογένειες που προέρχονταν από τη Ρωσία και που αγόρασαν το τσιφλίκι Μαργό, περίπου 14 χιλιόμετρα ανατολικά της Λευκωσίας, κοντά στις κατεχόμενες σήμερα κοινότητες Τύμπου και Πυροΐου.
Ο Σύνδεσμος έκτισε σπίτια και στάβλους για τις εβραϊκές οικογένειες, τις προμήθευσε με σπόρους για να φυτέψουν, με ζώα για αναπαραγωγή και ακόμα τους έκτισε συναγωγή, φούρνο και μύλο.
Τρεις από τις οικογένειες εγκατέλειψαν σχεδόν αμέσως τη φάρμα γιατί δεν άντεξαν τη φοβερή ζέστη του καλοκαιριού, τα κουνούπια της ελονοσίας, αλλά και την απομόνωση και την απουσία κοινωνικής ζωής. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, έφυγαν για τους ίδιους λόγους άλλες επτά οικογένειες και έτσι έμειναν μόνο πέντε οικογένειες.
Μετά από δέκα χρόνια, υπήρχαν 189 Εβραίοι άποικοι στην Κύπρο, που ζούσαν εκτός από το Μαργό και στο γειτονικό χωριό Κούκλια (τριάντα χιλιόμετρα απόσταση), όπως και σε μιαν άλλη γειτονική περιοχή που οι Τούρκοι αποκαλούν Comleksi.
Το 1919 είχαν μείνει στην Κύπρο 169 Εβραίοι άποικοι, ενώ μέχρι το τέλος της δεκαετίας 1950, όλοι οι Εβραίοι της Κύπρου έφυγαν στο Ισραήλ. Σήμερα, τους θυμίζει μόνο το εβραϊκό κοιμητήριο, κοντά στο αεροδρόμιο της Τύμπου, όπου ο τελευταίος Εβραίος άποικος θάφτηκε εκεί το 1960.